Του Χρήστου Νικ. Ζερίτη
Ερεύνησα το ψηφιακό αρχείο της εφημερίδος «Θάρρος» από το 1900 και μετά. Έχω βρει πάμπολλα στοιχεία που θα παρουσιάσω στο αναγνωστικό κοινό. Για φέτος θα δώσω μερικά δημοσιεύματα από τα πρώτα χρόνια του εθίμου, για τα οποία υπάρχουν αναφορές (στο «Θάρρος» και σε άλλες) σε εφημερίδες της εποχής.
Βέβαια, αυτό που θα γίνει αντιληπτό με τα παρακάτω δημοσιεύματα, είναι η μέχρι αυτοθυσίας μανία μικρών και μεγάλων για τα πασχαλινά εκρηκτικά έθιμα, παρόλο που ίσχυαν αστυνομικές απαγορεύσεις για τη χρήση των εκρηκτικών.
«Θάρρος», 4/4/1900
ΟΛΙΓΗ ΚΟΣΜΙΟΤΗΣ ΕΞΩ ΤΩΝ ΝΑΩΝ
Εις όλους τους ναούς ιδία δε έξωθι του ναού του Αγίου Νικολάου καθ’ εκάστην εσπέραν των ολονυκτιών, αγυιόπαιδες συλλεγόμενοι βωμολοχούσιν αστεϊζόμενοι με μπαλαφουμάδες και σαϊτάκια, αποτελούντες δε αληθές πανδαιμόνιον πλήσσον σπουδαίως τους εν τοις ναοίς προσερχομένους και τους διαβάτας.
Καλόν είναι η Αστυνομία να λάβη πρόνοιαν δι’ ενός αστυφύλακος εις έκαστον ναόν, ίνα αποσοβώνται τα έκτροπα ταύτα τα οποία άλλως κατά τας ημέρας ταύτας δεν έχουσι θέσιν ουδέ συγχωρούνται καθ’ οιονδήποτε τρόπον.
«Θάρρος», 31/3/1901
ΤΟ ΘΥΜΑ ΤΗΣ ΠΥΡΙΤΙΔΟΣ
Χθες μ.μ. σπαρακτικόν θέαμα έλαβε χώραν κατά την συνοικίαν της Φυτειάς. Εις το προαύλιον μιας οικίας ο μικρός παις του Γ. Δημόπουλου Θεμιστοκλής, εντός ενός ιγδίου εκ σιδήρου έτριβεν αφόβως τέσσαρας οκάδας πυρίτιδα δια να παρασκευάση σαΐτες. Εκ της προστριβής όμως η πυρίτις ήναψε και φοβερός κρότος ηκούσθη. Έτρεξαν αμέσως οι γείτονες προς το μέρος ένθα ηκούσθη ο κρότος και παρέστησαν προ θεάματος σπαραξικαρδίου. Το σώμα του δυστυχούς νέου είχεν υποστή σοβαρότατα εγκαύματα καταστάν τελείως αγνώριστον. Είχεν δε ανατιναχθή εις απόστασιν πέντε μέτρων παθόν εκ τούτου σοβαρόν κάταγμα της κεφαλής. Μετεφέρθη εις το φαρμακείον ένθα του παρεσχέθησαν αι πρώται βοήθειαι. Ελπίζεται δε η διάσωσίς του, διότι ευτυχώς τα εγκαύματα και το τραύμα δεν είναι επικίνδυνα και διεσώθη και η όρασις.
«Θάρρος», 31/3/1901
ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ ΚΑΙ ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ
Χθες προ της σημάνσεως των κωδώνων δια τους επιταφίους εγένοντο εις την κάτω Πλατείαν τα πρώτα προακρούσματα των σαϊτοφόρων. Εξ’ όσων όμως έριξαν χθες το εσπέρας φαίνεται ότι εφέτος θα αποτύχουν τελείως. Τούτο ίσως οφείλεται εις την αδεξιότητα των σαϊτοφόρων διότι όλοι εκείνοι οι παλαιοί, οίτινες συνετάρασσον άλλοτε την πόλιν, αποχώρησαν. Ενός μάλιστα χθες το εσπέρας έσπασε η σαΐτα και του επροξένησε διάφορα εγκαύματα.
«Θάρρος», 4/4/1901
ΠΕΝΝΙΕΣ-ΠΑΣΧΑ 1901
-Παρήλθον και αι εορταί του Πάσχα, ευτυχώς αναίμακτοι.
-Εάν μάλιστα δεν συνέβαινεν εκείνον το δυστύχημα εκ της πυρίτιδος εις τον μικρόν Δημόπουλον, θύμα του εθίμου των σαϊτών, θα ήτο ίσως η πρώτη φορά που το Πάσχα παρήρχετο εν τόση ησυχία.
-Και εις τους έξω Δήμους το Πάσχα εωρτάσθη εφέτος εν πλήρει ησυχία.
-Το Πάσχα εωρτάσθη λαμπρότερον και επισημότερον εις τους στρατώνας του ενταύθα Συντάγματος.
-Οι στρατιώται και οι υπαξιωματικοί ειργάσθησαν από του Σαββάτου δια τον καλλωπισμόν των στρατώνων.
-Ανηρτήθησαν παντού σημαίαι και εικόνες των προμάχων του ΄21.
-Ιδίως ο λόχος του κ. Κ. Μαυρομιχάλη είχε διασκευασθή καλλιτεχνικώτατα υπό την εποπτείαν των δύο ανθυπολοχαγών Σταμάτη και Χρυσοσπάθη.
-Καθ’ όλην την ημέραν του Πάσχα και την Δευτέραν οι στρατιώται εώρτασαν εν πλήρει ευθυμία και αγάπη συναδελφικά το Πάσχα.
-Και εφέτος εννοείται δεν υστέρησαν οι σαϊτολόγοι εις το κάψιμον των σαϊτών.
-Την Κυριακήν μ.μ. εις την Κάτω Πλατείαν εχάλασεν ο κόσμος.
-Το ευτύχημα είναι ότι παρ’ όλον το ευχάριστον θέαμα το οποίον παρουσιάζει το έθιμον αυτό ουδέν δυστύχημα συνέβη.
-Την επιτυχίαν εκάστης σαΐτας υποδέχοντο ακράτητα χειροκροτήματα, τουναντίον δε το σκάσιμον καμμιάς σαΐτας υπεδέχετο ένα βροντερό «γιούχα» και «φόλα».
-Και ο κόσμος απλήστως εθεάτο από των εξωστών της πλατείας και των πεζοδρομίων του τρομερού θεάματος.
-Εφέτος δε εις την επιτυχίαν των σαϊτών πρώτον βραβείον από χειροκροτήματα εδόθη εις τους Καλυβιώτας.
-Εννοείται ότι οι ανωτέρω έρριψαν καθ’ ομάδας με διάρκειαν.
-Διότι ερρίφθησαν και άλλων μεμονωμένως τούτ’ έστιν από τον γνωστόν Παναγιώτην, αλλ’ έπαθεν οικτράν αποτυχίαν.
Εφημερίδα «Φως» Καλαμάτας, 5/4/1901
Οι σαΐτες έδωσαν και πήραν εφέτος πολύ περισσότερον από τα άλλα έτη. Οι σαϊτολόγοι διηρημένοι εις αντίθετα στρατόπεδα, προηγουμένων σημαιών ελληνικών, γαλλικών, αγγλικών, λαβάρων, μασαλάδων και των εμβλημάτων των, εγένοντο κύριοι της Κάτω Πλατείας το απόγευμα της Κυριακής. Κατά τον πρόχειρον υπολογισμόν ανθρώπου ειδήμονος δια τις σαΐτες αυτές κατηναλώθησαν υπέρ τας 250 οκάδας πυρίτιδος, ήτοι πλέον των 800 δραχμών. Σαΐτες εν όλω ερρίφθησαν 300-350.
«Θάρρος», 17/4/1902
ΠΕΝΝΙΕΣ-ΠΑΣΧΑ 1902
-Παρήλθον και αι εορταί του Πάσχα ευτυχώς αναίμακτοι.
-Εάν μάλιστα δεν συνέβαιναν εκείνα τα εκ του εθίμου των σαϊτών καψίματα εις διαφόρους, το Πάσχα θα παρήρχετο μετά πρωτοφανούς ησυχίας.
-Και εφέτος εννοείται δεν υστέρησαν οι σαϊτοφόροι εις το κάψιμον των σαϊτών.
-Την Κυριακήν μ.μ. εις την κάτω πλατείαν εχάλασεν ο κόσμος.
-Παρ’ όλον το ευχάριστον θέαμα το οποίον παρουσιάζει έσχε και τα δυσάρεστα.
-Ο σαϊτοπόλεμος είχε και τους τραυματίας του.
-Τους οποίους μετέφερον εις το φαρμακείον του κ. Κουτραφούρη.
-Ο κόσμος όμως ετέρπετο εις το θέαμα και την επιτυχίαν εκάστης σαΐτας υπεδέχετο με ακράτητα χειροκροτήματα, τουναντίον δε το σκάσιμον με γιουχαϊσμούς.
-Σχετικώς εφέτος ο σαϊτοπόλεμος δεν υπήρξεν επιτυχής διότι εξέλιπον οι ονομαστοί εις το είδος ήρωες.
Το 1903, όμως, βρισκόμαστε προ της επισήμου απαγορεύσεως των πυροβολισμών (και πιθανότατα γενικότερα των κροτίδων). Διαβάστε το παρακάτω δημοσίευμα:
«Θάρρος», Φύλλο 1209. Πάσχα 1903
ΠΑΡΕΜΠΟΔΙΣΙΣ ΠΥΡΟΒΟΛΙΣΜΩΝ
ΔΡΑΣΙΣ ΤΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ
Το είπε και το έκαμε. Τιμά τούτο την αστυνομίαν μας. Η άλλοτε πληθώρα εκείνων των πυροβολισμών ήτις εσήμαινε πόλιν εν εμπολέμω καταστάσει εξέλιπεν. Από της πρωίας αραιότατοι τινές ηκούσθησαν πυροβολισμοί ανά τα μεμακρυσμένας εκ των κέντρων συνοικίας της πόλεως, αλλά και ούτοι μετά καταδίωξιν συστηματικήν εξέλιπον.
Το άγριον έθιμον μέχρι της στιγμής ταύτης καθ’ ην γράφομεν τας ολίγας ταύτας γραμμάς περιεστάλη αξιεπαίνως, χάρις εις την δραστηριότητα και την επιμονήν της αστυνομίας.
Απεδείχθη ούτω δια χιλιοστήν φοράν ότι ό,τι θέλει δύναται να κατορθώση η έχουσα θέλησιν αρχή.
Εβεβαιώθη όμως συγχρόνως και το φιλόνομον των συμπολιτών μας, οίτινες αναγνωρίσαντες το ορθόν του μέτρου της αστυνομικής αρχής, ούτε καν επικράθησαν, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων να παρίδωσι τας αστυνομικάς διαταγάς.
Το πράγμα επομένως υπό δύο παρίσταται ευαρέστους απόψεις.
«Θάρρος, 9/4/1903
ΘΑΥΜΑΣΙΟΝ ΠΑΣΧΑ ΕΝ ΘΟΥΡΙΑ-
ΑΝΑΦΛΕΞΙΣ ΠΥΡΙΤΙΔΟΣ
Λαμπρόταται είναι αι ειδήσεις ημών εν σχέσει προς το εν Θουρία Πάσχα και δια ροκετών διασκέδασιν αυτόθι. Κατά τας εκείθεν πληροφορίας μας δια συνεισφοράς διαφόρων πολιτών συνελέγη ικανοποιητικόν ποσόν χρημάτων δια του οποίου ηγοράσθη ικανή ποσότης πυρίτιδος, ήτις θα εχρησιμοποιείτο δια την κατασκευήν ροκετών. Οι κατασκευασταί των πυροτεχνημάτων επεδόθησαν εις την τριβήν της πυρίτιδος ίνα καταστήσωσι ταύτην πρόσφορον προς τον σκοπόν των. Μέρος όμως της πυρίτιδος εκ της τριβής θερμανθέν ανεφλέγη μετά πατάγου και αφ’ ου κατέστησεν αγνώριστα τα πρόσωπα των ειδικών μεταδόν το πυρ και εις τους παρακειμένους της πυρίτιδος σάκκους ανέφλεξε και τούτους μετά πατάγου και κρότου ανατιναχθείσης της στέγης της καλύβης εν η εγίνετο η κατεργασία.
Τα συμβάντα εν τούτοις ταύτα δεν ήρκεσαν να αποθαρρύνωσι τους επιληφθέντας του τοιούτου πανηγυρισμού του Πάσχα, αλλ’ εις το πείσμα της αναφλεγείσης πυρίτιδος ενηργήθη νέος έρανος και νέα εγένετο προμήθεια πυρίτιδος εκ Καλαμών, αλλ’ εν προκεχωρηκυία πλέον ώρα.
Εν σπουδή ούτω μεγάλη κατεσκευάσθησαν ροκέται άτεχνοι και άνευ ασφαλείας, όταν δε ήλθεν η στιγμή δια να καούν, άλλη μεν θρυμματιζομένη εκτύπα τα παριστάμενα και τρυφόντα επί τη θέα, άλλον έπληττεν εις τον πόδα και καθίστα αυτόν χωλόν και τρίτου τινός έθραυε τας πλευράς.
Εωρτάσθη ούτω κατανυκτικώτατα το Πάσχα και εκάθησαν όλοι καλά και οι παθόντες… χειρότερα!
Το Πάσχα του 1903, όμως, διεξήχθη ο σαϊτοπόλεμος με συνθήκες που περιγράφονται γλαφυρότατα από το δημοσιογράφο της εφημερίδος με το ψευδώνυμο Ο-λις. Για πρώτη φορά απαντάται λεπτομερής περιγραφή, κάτι που και τα επόμενα χρόνια γίνεται, όπως θα διαβάσουμε σε μελλοντικές δημοσιεύσεις του γράφοντος, θεσμός.
-Συνεχίζεται
«Ξαναχτύπησαν» στον Ι.Ν. Παναγίας της Βλαχέρνας στα Φιλιατρά
