«Η αστροφυσικός που μεγαλουργεί στη ΝΑΣΑ»
Επιμέλεια: Αντώνης Πετρόγιαννης
ΕΙΠΑΝ ΓΙ’ ΑΥΤΗΝ
Έχει προσφέρει στην αστρονομία και στην αστροφυσική. Η έρευνά της διεύρυνε την επιστημονική γνώση μας για την αστροφυσική υψηλών ενεργειών
Τζάνετ Άντερσον, υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων της NASA
Μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των Ηνωμένων Πολιτειών, του ανώτερου επιστημονικού φορέα των ΗΠΑ, εξελέγη η Ελληνίδα αστροφυσικός της NASA, Χρύσα Κουβελιώτου, ως αναγνώριση της πολλαπλής συνεισφοράς της στη διαστημική και αστρονομική έρευνα.
Μετά τον Περικλή Παπαδόπουλο, είναι η δεύτερη μεσσηνιακής καταγωγής επιστήμων που διαπρέπει στο χώρο της αστροφυσικής και του διαστήματος.
Η κα Κουβελιώτη έλκει τις μεσσηνιακές της ρίζες από τον πατέρα της, ο οποίος είχε σπουδάσει μαθηματικός και εργαζόταν ως φροντιστής μέσης εκπαίδευσης. Η μητέρα της είχε τελειώσει την Ανωτάτη Εμπορική και συνταξιοδοτήθηκε ως διευθύντρια του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους.
Η κα Κουβελιώτου έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία για το έργο της, ενώ το περιοδικό Time την έχει χαρακτηρίσει ως ένα από τα 25 πρόσωπα με τη μεγαλύτερη επιρροή διεθνώς στο πεδίο έρευνας του διαστήματος.
Είναι ανώτερη ερευνήτρια στο Κέντρο Διαστημικών Πτήσεων Μάρσαλ της NASA, στο Χάντσβιλ της Αλαμπάμα, και, εδώ και χρόνια, διεξάγει έρευνες πάνω σε διάφορα αστρονομικά-αστροφυσικά φαινόμενα στο πεδίο των υψηλών ενεργειών, όπως οι μαύρες τρύπες, οι αστέρες νετρονίων και ιδίως οι εκρήξεις ακτινών-γάμα.
Η Ελληνίδα επιστήμων άρχισε να εργάζεται στη NASA το 2000, έπειτα από χρόνια θητείας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, και έχει υπάρξει επικεφαλής ερευνήτρια σε πολλές επιστημονικές έρευνες στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.
Σήμερα, μεταξύ άλλων, συμμετέχει στην επιστημονική ομάδα που μελετά τις εκρήξεις ακτινών γάμα (Gamma-Ray Bursts ή GRBs) μέσω του διαστημικού τηλεσκοπίου «Fermi». Ακόμα, συμμετέχει στις επιστημονικές ομάδες που κατευθύνουν τα τηλεσκόπια Swift και NuSTAR, μελετώντας τα πιο εκρηκτικά φαινόμενα στο σύμπαν.
Οι μελέτες της έχουν ρίξει φως στις εκρήξεις ακτινών-γάμα (τα πιο φωτεινά και ισχυρά φαινόμενα που έχουν ποτέ καταγραφεί στις εσχατιές του διαστήματος) και η ίδια συμμετείχε στη διεθνή επιστημονική ομάδα που για πρώτη φορά επιβεβαίωσε ότι αυτά τα φαινόμενα προέρχονται από πηγές εκτός του γαλαξία μας (κυρίως από τη βαρυτική κατάρρευση μεγάλων άστρων και τη συνακόλουθη δημιουργία μαύρων οπών).
Επιπλέον, η κα Κουβελιώτου με τους συνεργάτες της έκανε την πρώτη επιβεβαιωμένη ανακάλυψη ενός σπάνιου είδους πολύ πυκνών μαγνητικών άστρων νετρονίων (magnetars), που αποτελούν απομεινάρια εκρήξεων υπερκαινοφανών αστέρων (σούπερ-νόβα). Αυτά τα άστρα έχουν μαγνητικά πεδία τρισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερα από το γήινο.
Έχει δεχτεί διάφορα βραβεία για το έργο της, όπως το «Βραβείο Ρόσι» (2003) και το «Βραβείο Ντεκάρτ» (2004), ενώ το 2012 τιμήθηκε με το «Βραβείο Αστροφυσικής Ντάνι Χάινεμαν» (το απονέμουν από κοινού το Αμερικανικό Ινστιτούτο Φυσικής και η Αμερικανική Αστρονομική Εταιρία), καθώς και το Μετάλλιο Διακεκριμένης Υπηρεσίας της NASA.
Όπως έχει δηλώσει η ίδια, «όταν ήμουν ακόμα στην Ελλάδα, παρακολούθησα τον Νιλ Άρμστρονγκ να κάνει το διάσημο βήμα του στο φεγγάρι. Γοητεύτηκα τόσο που αποφάσισα αμέσως ότι ήθελα να γίνω αστροναύτης. Όμως, δεν υπήρχαν Έλληνες αστροναύτες κι έτσι επέλεξα ένα άλλο μονοπάτι: την αστρονομία».
Ελλάδα: Σημείο αφετηρίας αλλά και αναγκαστικής φυγής
Όλα ξεκίνησαν από εδώ. Πηγή έμπνευσης για την κυρία Κουβελιώτου ήταν τα άστρα στον ελληνικό ουρανό και αφορμή για όνειρα ο Νιλ Άρμστρονγκ. «Γεννήθηκα στην Ελλάδα, μεγάλωσα στην Ελλάδα, έζησα μέσα στην ελληνική πραγματικότητα, την ομορφιά του ελληνικού ουρανού και της ελληνικής νύχτας. Επίσης, έζησα την εποχή της πρώτης διαστημικής αποστολής στο φεγγάρι. Όλα αυτά για εμένα ήταν όνειρα που ήθελα να τα κάνω πραγματικότητα», λέει.
Το 1975 η κυρία Κουβελιώτου αποφοίτησε από το Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, δύο χρόνια αργότερα πήρε Μάστερ Αστροφυσικής από το Πανεπιστήμιο του Sussex στην Αγγλία, ενώ το 1981 ολοκλήρωσε το διδακτορικό της στο Πολυτεχνείο του Μονάχου και στο MaxPlanckInstitut. Ήταν το πρώτο άτομο διεθνώς που έκανε διδακτορικό στις εκλάμψεις ακτίνων τύπου γάμμα.
Το 1982 διορίστηκε επιμελήτρια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ωστόσο, εξαρχής η μεγάλη της αγάπη ήταν η έρευνα. Έτσι, δύο φορές με διετείς εκπαιδευτικές άδειες πήγε στις ΗΠΑ, όπου και συνεργαζόταν με τη NASA για τις εκλάμψεις ακτίνων γάμμα.
Το αμέριστο ενδιαφέρον της για την έρευνα, αλλά κυρίως οι νέοι ορίζοντες που ανοίγονταν στις ΗΠΑ, την ώθησαν να εγκαταλείψει τη θέση της στο ελληνικό πανεπιστήμιο και να αφοσιωθεί στο ερευνητικό έργο της στη NASA.
«Πήγαινα συνεχώς στην Αμερική για να κάνω έρευνα, γιατί δεν μπορούσα να κάνω έρευνα στην Ελλάδα όπως θα ήθελα. Δεν υπήρχαν οι δυνατότητες. Στη δεύτερη εκπαιδευτική άδεια εργάστηκα στο MarshallSpaceFlightCenter, στη NASA, και ήταν τόσο σημαντικές οι ανακαλύψεις σε καθημερινή βάση, που συνειδητοποίησα ότι άξιζε να παρατήσω τη σταθερότητα και τη μονιμότητα –γιατί ήμουν τότε μόνιμη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών– για να ζήσω τον ενθουσιασμό της καθημερινής ανακάλυψης, ανεξάρτητα του πόσο θα κρατούσε αυτό.
Βέβαια, όπως φάνηκε στην πορεία, ευτυχώς η ικανοποίηση και ο ενθουσιασμός έχουν κρατήσει ήδη είκοσι χρόνια. Πήρα μια απόφαση που για πολλούς είχε ρίσκα, αλλά για μένα δεν ήταν ρίσκο, αντίθετα καθόρισε την καριέρα μου σε διεθνές πλέον επίπεδο».
«Με τραβούσε η πρόσκληση του απρόσιτου αγνώστου»
Όταν ήμουν μικρή, περνούσα πολλά καλοκαιρινά βράδια με τους φίλους μου στην αμμουδιά, κοιτάζοντας τα αστέρια. Η πρόκληση του απρόσιτου αγνώστου με τραβούσε σαν μαγνήτης και με ώθησε από τότε να χαράξω την πορεία της καριέρας μου. Όταν πήρα το πτυχίο Φυσικής από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, ρώτησα τον καθηγητή μου πώς και πού θα μπορούσα να σπουδάσω Αστρονομία. Μου απάντησε: «Δε σου συνιστώ καθόλου αυτή την επιλογή. Δεν υπάρχει μέλλον σε αυτή την επιστήμη». Όμως, εγώ αγνόησα τη συμβουλή του. Όταν είπα στον πατέρα μου ότι ήθελα να φύγω από την Ελλάδα για μεταπτυχιακές σπουδές, εκείνος μου απάντησε: «Θα προτιμούσα να κάνεις οικογένεια εδώ, αλλά δε θα σε εμποδίσω».
Μετά το διδακτορικό μου εργάστηκα για ένα διάστημα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά όταν παρουσιάστηκε η ευκαιρία, έκανα το μεγάλο βήμα και βρέθηκα στις ΗΠΑ. Πάντοτε ήθελα να παρατηρώ το Σύμπαν, να βιώνω την απρόσμενη χαρά της ανακάλυψης νέων φαινομένων και να λύνω μυστήρια για να κατανοώ τον κόσμο. Κάθε φορά που μαθαίνω κάτι καινούργιο αντιλαμβάνομαι πόσο λίγα γνωρίζω, πόσες ζωές χρειάζομαι για να βρω τις απαντήσεις και πόσες μελλοντικές γενιές θα έχουν τις ίδιες ανησυχίες και θα ακολουθήσουν παρόμοια πορεία.
Η συμβουλή μου στους επίδοξους νέους επιστήμονες είναι: αποφασίστε εσείς για την τύχη σας. Οι καθηγητές σας θα σας οδηγήσουν στο σταυροδρόμι, αλλά εσείς θα αποφασίσετε πότε θα το διαβείτε και προς ποια κατεύθυνση. Αλλά να έχετε πάντα στο μυαλό σας αυτό: όσα εμπόδια και αν βρεθούν στον δρόμο σας, ακολουθήστε τα όνειρά σας και θα σας πάνε στα αστέρια.
