ΕΝΑ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ
Του Αντώνη Πετρόγιαννη
Αφορμές για να γράψει κάποιος για την κεντρική πλατεία Βασιλέως Γεωργίου Β’ της Καλαμάτας υπάρχουν πολλές. Η σημαντικότερη είναι ότι δύο μήνες περίπου μετά την ολοκλήρωση των εργασιών της τελευταίας ανάπλασής της, τα σχόλια για το αισθητικό και λειτουργικό αποτέλεσμα που βλέπουμε όλοι μας δίνουν και παίρνουν.
Για τη Δημοτική Αρχή, όπως είναι φυσικό, όλα πήγαν κατ΄ευχήν και το έργο ανταποκρίνεται στις ανάγκες της πόλης, προσθέτοντας μάλιστα σημαντική προστιθέμενη αξία στην τουριστική της εικόνα.
Από την πλευρά τους οι δημότες είναι διχασμένοι, με την πλειοψηφία, όμως, να θεωρεί την παρέμβαση μη ικανοποιητική. Δεν είναι άλλωστε και λίγα τα ανάλογου ύφους σχόλια που αναφέρονται στον τοπικό τύπο. Ας αρχίσουμε όμως από τα βασικά και μετά θα κάνουμε μια αναδρομή, κυρίως φωτογραφική, στην κεντρική πλατεία.
Κεντρική πλατεία, η καρδιά της πόλης
Σας κόβεται η ανάσα καθώς εισέρχεσθε και αγαλλιάζει το πνεύμα σας καθώς περιπλανιέστε τριγύρω; Είναι ένα μέρος όπου θέλετε να συναντηθείτε με τους φίλους σας και να παρατηρήσετε τους περαστικούς; Αποτελεί την πρώτη επιλογή για τους εορτασμούς της πόλης; Προσφέρει την αίσθηση της ιστορικής συνέχειας και αναπαριστά το όραμα της ιδανικής αστικής ζωής; Διατηρείται με σεβασμό ή καταπατάται; Εξυπηρετεί τους πολίτες σαν μια όαση ή λειτουργεί σαν χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων; Αναρωτηθείτε λοιπόν: «αν όχι, γιατί όχι;». Οι ηθοποιοί και τα σκηνικά αλλάζουν ανά τους αιώνες, αλλά η ανάγκη της σκηνής παραμένει διαρκής (Webb, Michael. 1990).
Αν παρατηρούμε μια πόλη ως μια μεγάλη οικία όπου ζούνε πολλοί άνθρωποι, τότε την κεντρική πλατεία της την βλέπουμε ως το κύριο σαλόνι της οικίας αυτής. Τι θα μας πει αυτό το σαλόνι για την πόλη του; Οπότε η ερώτηση είναι τι δημιουργεί μία πλατεία και ποια είναι τα όριά της.
Αφού ξέρουμε ότι οι κεντρικές πλατείες φτιάχτηκαν στις διασταυρώσεις κεντρικών δρόμων, στη πολυσύχναστη μεριά αυτών, όπου ο κόσμος ήταν
πολύς, είτε λόγω εμπορικών δραστηριοτήτων, είτε εκφωνήσεων δημόσιων λόγων, είτε διεξαγωγής αγώνων και αφού ξέρουμε ότι σε αυτή τη μεριά χτίστηκαν τα πιο σημαντικά κτίρια της πόλης – αν σήμερα ισχύει το αντίθετο;
Αν κάποτε η πλατεία αποτέλεσσε τη βάση για την πέριξ αρχιτεκτονική δημιουργία, σήμερα ο περιβάλλοντας αστικός χώρος είναι αυτός που καθορίζει τα όρια της εξέλιξής της; Η πολιτιστική αρχιτεκτονική κληρονομιά αποτελεί το ισχυρότερο κριτήριο εξέλιξης των πλατειών αυτών.
Ιστορία
Το πρώτο της όνομα ήταν πλατεία Τζανή. Γνωστή με αυτό το όνομα από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι το 1940, σε ανάμνηση του καϊμακλή καφέ που παρασκεύαζε στο καφενείο του ένας συμπαθής επαγγελματίας ονόματι Τζανής Καραμπίνης. Η θέση του καφενείου τοποθετείται στα δυτικά της Αριστομένους, απέναντι από τη στοά Βαρβουτσή.
Πλατεία Καπνοκοπτηρίου: Γνωστή με αυτό το όνομα, επειδή εδώ στεγάστηκε για κάποιο διάστημα το δημόσιο καπνεργοστάσιο της πόλης.
Πλατεία Κωνσταντίνου Διαδόχου: Πήρε αυτό το όνομα το 1912, με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, ως ένδειξη τιμής προς το διάδοχο Κωνσταντίνο “δια τας περιφανείς νίκες του”.
Πλατεία Βενιζέλου, κατά την περίοδο 1926 έως το 1935. Η ονομασία αυτή καταργήθηκε το 1935 επειδή έφερε, σύμφωνα με τα Πρακτικά του δήμου, το όνομα “ενός κακούργου και παράφρονα πολιτικού”.
Πλατεία Βασιλέως Κωνσταντίνου το 1935, με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου.
Πλατεία Βασιλέως Γεωργίου Β’, το 1938, με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου.
Πλατεία Λαϊκής Σχολής: Έτσι αναφέρεται ο χώρος μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο σε καρτ ποστάλ της εποχής.
Πλατεία Τριανόν: Με την ονομασία αυτή ήταν γνωστός ο χώρος μπροστά από το καφενείο και τον κινηματογράφο “Τριανόν” (δεκαετία 1920 και εξής).
Πλατεία Ηρώων: Έτσι αναφέρεται στα πρακτικά του δήμου την περίοδο 1942- 1944.
Πλατεία ΕΛΑΣ: Η αναφορά αυτή επισημαίνεται στα Πρακτικά του δήμου κατά το 1944.
Πλατεία Εθνικής Αντίστασης: Μετονομάστηκε το 1982, με απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου.
Πλατεία Βασιλέως Γεωργίου Β’: Μετονομάστηκε εκ νέου το 1992, με απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου.
Η σημερινή κεντρική πλατεία της Καλαμάτας το 19ο αιώνα δεν υφίστατο καν ως πλατεία. Η εικόνα που παρουσιάζει μετά την απελευθέρωση ήταν ένας απέραντος καλαμιώνας με ελαιοπερίβολα όπου γινόταν κυνήγι διαφόρων πτηνών. Εκεί, μάλιστα ήταν η κοίτη του Νέδοντα.
Μετά το 1871 (διάνοιξη Αριστομένους), και κυρίως μετά το 1882, οπότε έγινε η μεταβολή της κοίτης του ποταμού και διάνοιξη νέας δυτικότερα, η “παλαιά” κοίτη εγκαταλείφθηκε και κάποιοι παρόχθιοι ιδιοκτήτες άρχισαν να διεκδικούν ιδιοκτησίες πάνω σε αυτή. Η επιχωμάτωσή της έγινε από το δήμο το 1904. Το Σχέδιο του 1905, σε αντίθεση προς το σχέδιο του 1867, προέβλεπε τη χάραξη πλατείας σε εκείνο το σημείο.
Η σημερινή κεντρική πλατεία της Καλαμάτας απέκτησε πρωτεύοντα ρόλο, σε σχέση με τις ήδη υπάρχουσες, μετά το 1938, οπότε ολοκληρώθηκαν οι διαδικασίες διαμόρφωσής της.
Έκτοτε, γύρω από την πλατεία και σε μικρή απόσταση απ’ αυτήν μεταφέρθηκαν και στεγάστηκαν τα δικαστήρια (το 1939), η τράπεζα της Ελλάδος, περίπου το 1930, ενώ παράλληλα οι Καλαματιανοί άρχισαν να διεξάγουν εδώ πολλές από τις εκδηλώσεις τους, όπως περιπάτους, λογής λογής συγκεντρώσεις, καταθέσεις στεφάνων, σαϊτοπόλεμο.
Η ολοένα αυξανόμενη αίγλη της πλατείας αποτυπώνεται εύγλωττα στον τοπικό τύπο του έτους 1938: “Εις την Κάτω πλατεία, (23ης Μαρτίου) και την Επάνω Πλατεία (Παπλωματάδικα) και εις άλλα σημεία της πόλεως φαίνεται ότι κατοικούν μόνον πληβείοι. Ενώ εις το “Τριανόν” και τα πέριξ αυτού παίρνουν το ορεκτικόν των μόνο οι αριστοκράται. Είναι δυνατό, να στερηθή η αριστοκρατία της μουσικής (Φιλαρμονικής) χάριν των πληβείων της Επάνω πόλεως;”.
ΥΓ. Το… οδοιπορικό αυτό δεν θα μπορούσε να γραφεί δίχως την πολύτιμη συμβολή του Βασίλη Μανιάτη, ο οποίος και μας έδωσε μια σειρά φωτογραφιών από το προσωπικό του αρχείο, αλλά και δίχως τις πολύτιμες πληροφορίες που συλλέξαμε από το σημαντικό βιβλίο “Καλαμάτα, οδοιπορικό σε πλατείες και δρόμους της πόλης, 1830- 1940”, που γράφτηκε από τις Αναστασία Μηλίτση-Νίκα και Χριστίνα Θεοφιλοπούλου – Στεφανούρη.
