Tα πηγάδια της Καλαμάτας στην παλιά πόλη

Για την ιστορική έρευνα: Βασίλης Ι. Μανιάτης
 
Οι Καλαματιανοί μέχρι το 1936 έλεγαν το νερό… νεράκι. Ολόκληρη η πόλη υδρευόταν απ’ τα πηγάδια, τα οποία άλλα ήταν δημόσια και άλλα ιδιωτικά. Όσοι είχαν ιδιόκτητους χώρους κατάλληλους και οικονομική ευχέρεια, είχαν τα δικά τους πηγάδια. Ο άλλος κόσμος υδρευόταν απ’ τα δημόσια.
Δυστυχώς, οι κίνδυνοι τότε από την αμφίβολη καθαρότητά τους ήταν πολλοί, αλλά λύση άλλη δεν υπήρχε.
Θυμάμαι, στο πηγάδι της γειτονιάς μου, του Ι. Μπογράκου, ψαρεύτηκε ένα μικρό νεογέννητο γατάκι. Μας έπιασε όλους πανικός Ήταν τα συνεργεία του Δήμου, έκαναν απολύμανση, έβγαλαν πολύ νερό και το πηγάδι σφραγίστηκε για ένα μήνα. Αυτά και άλλα συνέβαιναν τα χρόνια εκείνα και ποιος ξέρει πόσες αρρώστιες είχαν ξεφυτρώσει απ’ τα παθογόνα μικρόβια στον κοσμάκη.
Το νεράκι το εκμεταλλεύονταν διάφοροι επαγγελματίες που λέγονταν «νερουλάδες».
Αυτοί περιφέρονταν στις γειτονιές με τα «διπλόκαρα» φορτωμένα νεροβάρελα και πουλούσαν το νεράκι με τον κουβά.
Για τα καταστήματα που χρειάζονταν πολύ νερό, όπως καφενεία, ζαχαροπλαστεία, εστιατόρια, ξενοδοχεία κ.ά., υπήρχαν οι νεροκουβαλητάδες. Αυτοί τοποθετούσαν στη μέση τους ένα στεφάνι από βαρέλι και κουβαλούσαν κρατώντας από έναν γκουβά σε κάθε χέρι.
Τα πηγάδια της εποχής εκείνης έχουν απασχολήσει κατά καιρούς τους νέους, καθώς και διάφορους συλλόγους που ασχολούνται με τα τεκταινόμενα της παλιάς Καλαμάτας.
Θα προσπαθήσω να ικανοποιήσω τις απορίες τους, όσο θυμάμαι, γύρω απ’ τις τοποθεσίες αυτών των πηγαδιών.
Το πιο μεγάλο ήταν της οδού Υπαπαντής, το οποίο σφραγίστηκε το 1916 για να περάσει το τραμ. Ένα άλλο, απ’ τα πιο παλιά της Καλαμάτας, ήταν κάτω από το κάστρο, στην τότε αρχοντική συνοικία του Αγιάννη, στο μέσο της οδού Νικολάου Πολίτη.
Άλλο ήταν στο κτήμα των Κουτιβαίων κάτω απ’ το ύψωμα «Τούρλες» προς το μέρος του Νέδοντα. Απέναντι, στη συνοικία «Καλύβια» ήταν του Μαστρογιαννόπουλου, του Μπάκα, του Μπαλή, του Κουταλίδη, του Καλαμαρά κ.ά.
Άλλο πηγάδι ήταν έξω απ’ το αρχοντικό του Βαυαρού γιατρού Βράχμαν, γαμπρού του Τζάνε, που σήμερα είναι το κτήριο της Φιλαρμονικής του Δήμου.
Άλλο ήταν στη δυτική πλευρά των Αγίων Αποστόλων. Άλλο ήταν στην κάτω πλατεία κοντά στη σημερινή μνημειακή στήλη της Μεσσηνιακής Γερουσίας. Άλλο ήταν στην πλατεία των κρεοπωλείων. Το έλεγαν το πηγάδι «Χαρχάλα», εξαιτίας του θορύβου που έκαναν τα χειροκίνητα «έμβολα» που έβγαζαν το νερό. Άλλο ήταν στην Νέδοντος και Καπετάν Κρόμπα. Άλλο στην Αναγνωσταρά και Εμπορικής Τραπέζης, το λεγόμενο Αλιφραγκή. Άλλο στην Αναγνωσταρά και Αβίας, ήταν το πηγάδι Πενταχώρι. Στον Άγιο Νικόλα το πηγάδι ήταν μισό μέσα κι μισό έξω για να υδρεύονται οι ενορίτες. Στο στόμιο του πηγαδιού ήταν χαραγμένη η επιγραφή που έλεγε: «Δαπάνη Πανάγου Σταθάκου 1900». Εκεί στο Πενταχώρι ήταν το αρχοντικό σπίτι του Σταθάκου και συγκεκριμένα, στην οδό Νικηταρά 21. Άλλο πηγάδι ήταν του Σμαήλου, Ταξιαρχών και Αβίας. Στη γωνία Βύρωνος και Ζουμπούλη βρισκόταν το πηγάδι του Ραδέου. Φαρών και Λακωνικής ήταν το πηγάδι της Μπουχαλίνας. Στην οδό Ασκληπιού ήταν το πηγάδι του Μπάμπουρα. Στην ανατολική πλευρά της πόλης υπήρχαν αρκετά πηγάδια, αλλά περιέργως δεν είχαν καλό νερό, ήταν «γλυφό».
Άλλα πηγάδια ήταν: στη Λακωνικής, της Ντίνας Βαβουλέα – Μανωλακάκη, τα πηγάδια του Κουνούσου, που έφτιαχνε τις γκαζόζες, του «Σκουράντζου» κοντά στο στρατώνα, του Λια Κατσάνη που ήταν μαγκανοπήγαδο και πουλούσε το νερό. Εκεί κοντά ήταν του Γκρίτζαλη, του Σπανού, του Πέτρου Λύρα, του Λεωνίδα Γιδάκου, του Βασίλη Μπακέα, του Κακοτηλιμένου και κοντά στο ρέμα Καλαμίτση, του Μηλιανίτη. Ανατολικότερα ήταν της εκκλησίας του Εμπορικού Συλλόγου, Αγίου Κωνσταντίνου.
Στη Φυτειά υπήρχαν 2-3 πηγάδια, τα οποία ήταν ιδιωτικά. Εκεί ήταν και το πηγάδι του Λεωνίδα Νικητέα και πιο κάτω στην Ακρίτα του Ν. Χιώτη.
Στη δυτική πλευρά της πόλης ήταν πάλι πολλά πηγάδια. Διάσημο ήταν του Μανωλέα και του Παρασκευά.
Στο άκρο της Δυτικής Παραλίας ήταν το ονομαστό «Φραγκοπήγαδο» στον περίβολο της εκκλησίας του Σωτήρος.
Άλλα πηγάδια ήταν του Μπρεδήμα, κοντά στα δικαστήρια. Στην παραλία πολλά στη δυτική «Ντουάνα» με το καλύτερο του παπά – Καραμπατέα. Στην οδό Σπάρτης του Μπογράκου, του Σπεντζούρη, και πολλά άλλα που είναι αδύνατον ν’ αναφερθούν.
Εννοείται ότι τα πλούσια αρχοντικά σπίτια είχαν το δικό τους ατομικό πηγάδι. Οι οικογένειες των Μπενάκηδων, των Αλεξάκηδων, των Κυριακών, του Εφεσσίου, του Παν. Ψάλτη (σημερινό Δημαρχείο), του Γεωργαντάκη, του Κοντέα, του Μαυρομιχάλη κ.ά. υδρεύονταν αποκλειστικά απ’ τα δικά τους πηγάδια.
Ένα άλλο σοβαρό πρόβλημα ύδρευσης είχαν οι γύρω μπαξέδες. Και τότε έκανε την εμφάνισή του το «μαγκανοπήγαδο».Ήταν μια σιδερένια κατασκευή με αλυσιδωτούς τενεκέδες, που τους κινούσε μια τροχαλία. Ανεβοκατέβαιναν γεμάτοι νερό και το περιεχόμενό τους άδειαζε σε μια μικρή δεξαμενή και από εκεί έφευγε μέσα από αυλάκια, για να ποτίσει τη διψασμένη γη των περιβολιών.
Για κινητήριο δύναμη αυτής της διαδικασίας χρησιμοποιούσαν γαϊδουράκια ή άλογα.
Έτσι διαγραφόταν η κατάσταση τότε σχετικά με το πρόβλημα της ύδρευσης στην πόλη μας.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει ν’ αναφερθεί για λόγους ιστορικούς και ευγνωμοσύνης η συμβολή του αείμνηστου τότε δημάρχου Χρ. Κουμάντου, ο οποίος τελείωσε και παρέδωσε στην πόλη ένα έργο μεγάλης πνοής, που ήταν όνειρο και αποτέλεσμα προσπαθειών και προηγούμενων δημάρχων, η υδροδότηση της πόλης μας.