ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΣΤΑΝΑΙΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΥΣΤΑΡΑΙΩΝ
Αναπαράσταση θερισμού, ακολουθεί η εκδήλωση «Από το σπόρο στο… ψωμί»
Του Χάρη Χαραλαμπόπουλου
Πιστός στην τήρηση των ηθών και των εθίμων, αν και με μια μικρή ανάπαυλα, αποδεικνύεται για μία ακόμη φορά ο Πολιτιστικός Σύλλογος Κασταναίων και Πολυσταραίων, ο οποίος διοργάνωσε φέτος, τη Δευτέρα 30 Ιουνίου, εκδήλωση αναπαράστασης θερισμού του σιταριού, που είχε σπείρει στο κτήμα της η πρόεδρός του Σοφία Ζέρβα.
Η σπορά του σιταριού έγινε προκειμένου να καλυφθούν οι πολιτιστικές ανάγκες του Συλλόγου και ο θερισμός έδωσε την ευκαιρία στους ηλικιωμένους να θυμηθούν, αλλά και στους νέους να ζήσουν κάτι πρωτόγνωρο.
Μπορεί η συμμετοχή να ήταν μικρή, είχε άλλωστε δοθεί αναβολή στην προγραμματισμένη ημερομηνία λόγω της κηδείας του αείμνηστου μέλους του Συλλόγου Παναγιώτη Καρανικολόπουλου του Σπυρίδωνος, ο οποίος έφυγε από τη ζωή ξαφνικά στις 24 Ιουνίου σε ηλικία 65 ετών, αλλά για όλους όσοι έδωσαν το «παρών» ήταν μια μοναδική εμπειρία.
Ο θερισμός
Όπως μας αφηγήθηκε η κα Ζέρβα, «πήραμε τα δρεπάνια, τη βίκα για το νερό, τα καπέλα, τα μαντήλια, το σακούλι με το φαγητό, την κουρελού, τη νάκα με το μωρό (μια κούκλα) και το άλογο. Κρεμάσαμε το σακούλι, το μωρό και τη βίκα σε ένα δέντρο, δέσαμε το άλογο σε ένα άλλο, κάναμε το σταυρό μας και αρχίσαμε το θέρισμα, όπως παλιά.
Αρχίσαμε όλοι από την ίδια πλευρά, πήραμε τον όργο ή έργο, όπως το έλεγαν στην περιοχή μας, φτιάξαμε χερόβολα, δεματικά, δεμάτια (λιμάρια), τριάδες και θημωνιά.
Τα παλιά χρόνια ο θερισμός ήταν σωστό πανηγύρι. Στο θέρο συμμετείχαν όλα τα μέλη της οικογένειας. Ακόμα και τα μικρά παιδιά, τα οποία κουβαλούσαν νερό, εργαλεία και μάζευαν τα στάχυα που έμεναν πίσω.
Οι γυναίκες, που είχαν μωρά, τα φορτώνονταν στην πλάτη και θέριζαν ή τα έβαζαν στη νάκα ή έβαζαν ανάποδα το σαμάρι και τα έβαζαν μέσα. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν ήταν τα δρεπάνια και η παλαμαριά (ένα ξύλινο “γάντι”, για να πιάνουν πολλές καλαμιές).
Τα σιτάρια τα θέριζαν Ιούνιο με αρχές Ιουλίου. Ο γεωργός, όπως στη σπορά, χώριζε το χωράφι σε σποριές. Κατά τον ίδιο τρόπο, στο θέρο, το χώριζε σε “όργους”, των οποίων το μέγεθος καθοριζόταν από το νοικοκύρη, ανάλογα με τα χέρια που είχε στη διάθεση του. Αν είχε πολλά, ο όργος θα ήταν μεγάλος και αντίθετα.
Οι θεριστάδες ξεκινούσαν νωρίς το πρωί (4.30 με 5.00). Άφηναν το κάρο ή τα ζώα (άλογα και γαϊδούρια) σε μιαν άκρη του χωραφιού και έπαιρναν τα δρεπάνια και τις βτσέλες ή τις βίκες με το νερό, το σακούλι με το φαγητό, για να αρχίσουν το θερισμό. Πριν ξεκινήσουν έκαναν το σταυρό τους, για να έχουν καλή σοδειά.
Γυναίκες και άντρες άρχιζαν από την ίδια μεριά του χωραφιού, παίρνοντας μπροστά τους ένα όργο, δηλαδή μια συγκεκριμένη έκταση, όση έπιαναν τα χέρια τους. Έπιαναν με το χέρι μερικά στάχυα, δυο παλάμες περίπου πάνω από τη γη, και κρατώντας το δρεπάνι με το άλλο, τα έκοβαν.
Η ποσότητα αυτή λεγόταν χερόβολο, όσα στάχυα δηλαδή κρατούσαν στο χέρι τους.
Άφηναν κατάχαμα τα χερόβολα, τα συγκέντρωναν σε δρομιά και όταν τέλειωνε ο όργος τα έδεναν σε δεμάτια. Τέσσερα χερόβολα αποτελούσαν το δεμάτι (λιμάρια). Για να δέσουν τα δεμάτια χρησιμοποιούσαν τα διματικά, δηλαδή στάχυα που τα έδεναν μεταξύ τους νωρίς το πρωί, που ήταν υγρά και μαλακά για να μην κόβονται. Μετά θέριζαν το δεύτερο, τον τρίτο όργο μέχρι να τελειώσει όλο το χωράφι. Έδεναν όλα τα δεμάτια και τα τοποθετούσαν ανά τρία όρθια, έκαναν έτσι τις τριάρες.
Όταν οι γεωργοί θέριζαν όλα τα χωράφια τους και έφταναν στο τελευταίο, άφηναν, σύμφωνα με το έθιμο, λίγα στάχυα αθέριστα για να τα ρίξουν στο δράκο, όπως έλεγαν. Σύμφωνα με αυτό το έθιμο, οι θεριστάδες έκοβαν και αυτά τα στάχυα και τα πετούσαν προς τα πίσω μαζί με το δρεπάνι τους. Κι αν το δρεπάνι έπεφτε (βολικά), είχε δηλαδή φόρα προς τα δεξιά, χαίρονταν και έλεγαν πως την επόμενη χρονιά θα ήταν γεροί, για να ξαναθερίσουν. Κι αν έπεφτε ανάποδα ή κάρφωνε στη γη, έλεγαν ότι θα πάθαιναν κάτι κακό και τον επόμενο χρόνο δε θα ήταν σε θέση να θερίσουν. Οι γεωργοί, όμως, δεν πίστευαν στις προλήψεις αυτές ή έπαιρναν αισιόδοξα την ένδειξη αυτή του δράκου.
Τα δεμάτια τα φόρτωναν ανά έξι συνήθως σε κάθε ζώο ή στο κάρο και τα μετέφεραν στο αλώνι τους, όπου τα συγκέντρωναν σε μεγάλες θημωνιές. Μόλις συγκέντρωναν τα δεμάτια όλων των χωραφιών, σύμφωνα με ένα παλιό έθιμο, κατασκεύαζαν ένα σταυρό από στάχυα και τον τοποθετούσαν στην κορυφή της θημωνιάς, για να τους έχει, τάχα, ο Θεός γερούς και του χρόνου και να τους δώσει τέτοια ή και ακόμα μεγαλύτερη θημωνιά.
Για να ξαποστάσουν έφτιαχναν ένα πρόχειρο κατασκεύασμα δίπλα στο κάρο, το τσιαντάρι με τέσσερα χάλκια (στηρίγματα). Άπλωναν ένα τσόλι, ένα υφαντό, που η μια άκρη ήταν δεμένη στα χάλκια και η άλλη στο κάρο ή κάθονταν κάτω από ένα πουρνάρι. Άπλωναν στο χώμα μια κουρελού και κάθονταν στη σκιά. Οι γυναίκες έβγαζαν το φαγητό από το πινιάτι, έπιναν νερό από τις βτσέλες ή τα λαΐνια (βίκες) και έπαιρναν μια ανάσα για να συνεχίσουν την κοπιαστική τους εργασία. Εκτός από την κούραση που προκαλούσε το συνεχές σκύψιμο, είχαν να αντιμετωπίσουν και την αβάσταχτη ζέστη, που γινόταν ανυπόφορη καθώς ο ήλιος ανέβαινε ψηλά. Για να προφυλαχτούν φορούσαν γυναίκες και άντρες, κάτω από τα ψάθινα καπέλα, άσπρα μαντίλια.
Το σιτάρι είναι το σημαντικότερο από τα δημητριακά και το πιο διαδεδομένο σε όλο τον κόσμο. Είναι το αρχαιότερο από τα φυτά. Πότε καλλιεργήθηκε για πρώτη φορά και ποια είναι η άγρια μορφή του, δεν είναι απόλυτα γνωστό. Οι Κινέζοι το θεωρούσαν δώρο του ουρανού. Μνημεία αρχαιότατα στην Αίγυπτο παρουσιάζουν το σιτάρι γνωστό πριν από τους ποιμένες βασιλείς και το θεωρούν δώρο της θεάς Ίσιδας. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούν ότι η θεά Δήμητρα δίδαξε την καλλιέργεια του σιταριού στον Ελευσίνιο Τριπτόλεμο.
Στην Ελλάδα η καλλιέργεια των σιτηρών εμφανίζεται την 7η χιλιετία π.Χ. Το σκάψιμο, η σπορά και οι άλλες γεωργικές εργασίες γίνονται με αυτοσχέδια εργαλεία. Προκαλούν εντύπωση οι προϊστορικές παραστάσεις γεωργικών εργαλείων. Ένα αλέτρι εκείνης της εποχής δε διαφέρει πολύ από ένα παραδοσιακό αντίστοιχο της Θεσσαλίας του 19ου αιώνα. Οι αλλαγές για την τελειοποίηση των εργαλείων ήρθαν τον 20ό αιώνα. Στην αρχή έσερναν τα αλέτρια οι άνθρωποι, οι οποίοι αντικαταστάθηκαν με τα ζώα και τα ζώα με τα τρακτέρ.
Τη δεκαετία του ’30 για να καλλιεργήσει κάποιος 1.300 στρέμματα χρειαζόταν 12 εργάτες όλο το χρόνο, 12 άλογα και 6 βόδια. Σήμερα ένας εργάτης είναι αρκετός. Την επανάσταση την έφερε το τρακτέρ. Η ονομασία του προέρχεται από το λατινικό truhere (=τραβάω). Εμφανίσθηκε το 1850 βασισμένο στην ατμοκίνηση. Το 1892 στην Αϊόβα των ΗΠΑ κατασκευάστηκε το πρώτο τρακτέρ, που λειτουργούσε με γκαζολίνη. Τη δεκαετία του 1910 κέρδισε έδαφος, αφού μειώθηκε ο όγκος τους.
Στην Ελλάδα το πρώτο τρακτέρ εμφανίζεται το 1924. Όμως, τη δεκαετία του ’80 ουσιαστικά η Ελλάδα εισάγει τρακτέρ.
Τη δεκαετία του ’70 έκανε την εμφάνισή της μία αλωνιστική μηχανή, η πατόζα, όπως την αποκαλούσαν, που δεν ήταν αυτοκινούμενη, αλλά σταθερή σε ένα σημείο. Οι γεωργοί μετέφεραν τα δεμάτια στο σημερινό γήπεδο. Εκεί ήταν και η μηχανή που αλώνιζε. Έριχναν τα δεμάτια στη μηχανή και από ένα σημείο έβγαινε το σιτάρι και από ένα άλλο το άχυρο. Αυτό ξεκούρασε αρκετά τους γεωργούς, αλλά η μεταφορά των δεματιών από τα χωράφια δεν ήταν μόνο κουραστική, αλλά έπρεπε να έχουν και πολλά μουλάρια.
Λίγα χρόνια αργότερα ήρθε η πρώτη αυτοκινούμενη θεριζοαλωνιστική μηχανή, η οποία θέριζε και αλώνιζε.
Σήμερα, που οι μηχανές παρέχουν πολλές ευκολίες στους γεωργούς, αφού διαθέτουν και κλιματισμό για τις μεγάλες ζέστες του καλοκαιριού, δυστυχώς η καλλιέργεια των δημητριακών έχει εκλείψει ακόμα και στο μεγαλύτερο σιτοβολώνα της Ελλάδας, το Θεσσαλικό κάμπο, και όλα αυτά θα μείνουν στην ιστορία. Τα νέα παιδιά δε γνωρίζουν πώς γίνεται το ψωμί».
«Από το σπόρο στο …ψωμί»
Το αμέσως επόμενο βήμα, όπως μας γνωστοποίησε η πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Κασταναίων και Πολυσταραίων, θα είναι η εκδήλωση «Από το σπόρο στο …ψωμί», που έχει προγραμματιστεί για τις 3 Αυγούστου, προκειμένου να φέρει μικρούς και μεγάλους σε μια αλλοτινή εποχή. «Μια δύσκολη εποχή με πολλές στερήσεις και βάσανα, αλλά με αγάπη, ανθρωπιά και ελπίδα για το μέλλον, που σήμερα έχει χαθεί από τους νέους μας», σημείωσε χαρακτηριστικά.
Αναπαράσταση θερισμού, ακολουθεί η εκδήλωση «Από το σπόρο στο… ψωμί» (φωτογραφίες)
