Από την ακμή στην παρακμή και τα “σταφιδικά” 1935
ΧΤΥΠΗΜΑ….ΘΑΡΡΟΣ 1922
ΧΘΕΣΙΝΟΙ τηλεγραφικαί πληροφορίαι ανήγγειλαν ότι αποφάσει του εν Βερολίνω υπουργείου του Επισιτισμού, επετράπη η εισαγωγή ελληνικής σταφίδος εν Γερμανία καταργουμένων όλων των απαγορευτικών διατάξεων. Η είδησις αύτη επροξένησεν εξαιρετικήν εντύπωσιν εις τους εξαγωγείς και παραγωγούς, δεδομένου ότι η Γερμανία μετά την Αγγλίαν καταναλίσκει το μεγαλύτερον μέρος της ελληνικής σταφίδος, αι τιμαί της οποίας ούτω θα ανέλθον αφού αυξάνονται και τα κέντρα καταναλώσεως. Επί τη ευκαιρία σημειούμεν ότι πλείστοι συνεταιρισμοί σταφίδος δια της Παμμεσσηνιακής Ενώσεως θα εξαγάγουν απ’ ευθείας εις το εξωτερικόν σταφίδα, ελπίζεται δε ότι η αρχή θα δώση όλα εκείνα τα αποτελέσματα τα οποία οι παραγωγοί αναμένουν.
Κορινθιακή σταφίδα. Ο επονομαζόμενος «μαύρος χρυσός» της αγροτικής οικονομίας. Το προϊόν που στήριξε όσο κανένα άλλο την οικονομία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, από τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα έως και λίγο πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στον ελλαδικό χώρο τη συναντάμε για πρώτη φορά στους ομηρικούς χρόνους. Γραπτές αναφορές για το εμπόριό της υπάρχουν από τον 12ο αιώνα. Στα τέλη του 19ου αιώνα οι εξαγωγές της προς τις αγορές της Αγγλίας και της Γαλλίας αποτελούσαν το 55% του συνόλου των εξαγωγών της Ελλάδας, παρέχοντας μοναδική ώθηση στην οικονομία της χώρας. Ανώτερη ποιοτικά τόσο από τη σουλτανίνα (ξανθιά σταφίδα) όσο και από την κοινή σταφίδα, κατακτά ακόμα και σήμερα τον κόσμο. Περασμένα μεγαλεία…
Πώς φτάσαμε όμως από την ακμή στην παρακμή;
Στα τέλη του 19ου αιώνα κι ενώ η σταφίδα αποτελούσε κύριο εξαγώγιμο προϊόν άρχισε να εμφανίζεται το λεγόμενο «σταφιδικό ζήτημα». Η αλόγιστη επέκταση των αμπελώνων οδήγησε σε υπερπαραγωγή προϊόντος, το οποίο από ένα σημείο και μετά δεν μπορούσε να καταναλωθεί, ειδικά από τη στιγμή που η αγορά της Γαλλίας έπαψε να δέχεται σε μεγάλες ποσότητες την ελληνική σταφίδα.
Αιτία αποτέλεσε η ανάκαμψη των γαλλικών αμπελώνων, με συνέπεια να περιοριστεί η χρήση της κορινθιακής σταφίδας για παραγωγή φτηνού κρασιού προς τον απλό κόσμο. Όσο απότομα άνοιξε η γαλλική αγορά για την Ελλάδα τόσο απότομα έκλεισε.
Στην αγορά της Πάτρας το 1892, η τιμή της σταφίδας πέφτει κατά 50%. Κάπως έτσι άρχισε η σταφιδική κρίση η οποία τράνταξε συθέμελα την ελληνική κοινωνία και οδήγησε σε σκηνές απείρου κάλλους, τόσο εντός όσο και εκτός του ελληνικού Κοινοβουλίου.
Περιουσίες καταστρέφονται, άνθρωποι πεινάνε, οι τράπεζες (παλιά μου τέχνη κόσκινο) προχωρούν σε κατασχέσεις και πλειστηριασμούς, γίνονται ταραχές σε πολλές από τις σταφιδοπαραγωγούς περιοχές (Πύργος, Φιλιατρά, Πύλος, Πάτρα κ.α.) όπου επεμβαίνει η αστυνομία, σημειώνονται τραυματισμοί, φυλακίσεις, ενώ σε μεμονωμένες περιπτώσεις υπάρχουν ακόμα και νεκροί!
Μπροστά στον κοινωνικό αναβρασμό η κυβέρνηση Δηλιγιάννη φέρνει προς ψήφιση στη Βουλή το 1895 το νομοσχέδιο του «παρακρατήματος». Σύμφωνα με αυτό, ποσοστό 15% σε είδος της εξαγόμενης σταφίδας θα παρακρατούνταν από τα τελωνεία και στη συνέχεια θα διοχετευόταν υποχρεωτικά στη βιομηχανία για να μετατραπεί σε μη εμπορεύσιμη προς βρώση ύλη (π.χ. σε οινόπνευμα).
Το μέτρο αυτό, αν και προκάλεσε πολλές αντιδράσεις, βοήθησε σε μια μερική ανάκαμψη της αγοράς για 2-3 χρόνια, ωστόσο στη συνέχεια άρχισε και πάλι η πτώση της τιμής του προϊόντος. Ακολουθεί –από την κυβέρνηση Θεοτόκη– η ίδρυση Σταφιδικής Τράπεζας, μέτοχοι της οποίας ήταν όλοι οι ιδιοκτήτες σταφίδας που εισέφεραν καρπό ως εξαγωγικό δασμό.
Ωστόσο η έλλειψη κεφαλαίων ήταν προφανής, οι περιοχές που ζούσαν από τη σταφίδα ήταν πλέον «νεκρές» οικονομικά, οι τοκογλύφοι αλώνιζαν, ενώ είχαν ξαναβγεί έντονα πια στο φως οι διαφορές και τα συμφέροντα εκείνων που εμπορεύονταν τον καρπό.
Ο νόμος του παρακρατήματος είχε χωρίσει εξ αρχής τις παραγωγικές περιοχές στα δύο. Ηλεία και Μεσσηνία τάσσονταν υπέρ, ενώ Αιγιάλεια και Κορινθία τάσσονταν κατά.
Οι υπέρμαχοι του κατά πίστευαν ότι επειδή παρήγαν την καλύτερη ποιότητα σταφίδας –Βοστίτσης– δεν ήταν δίκαιο να υποβάλλονται σε αφαίρεση ποσοστού του προϊόντος τους το οποίο ακόμα και μέσα στην κρίση θα έβρισκε τον δρόμο του στις αγορές.
Τα «Σταφιδικά» του 1935
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι τα γεγονότα που σημάδεψαν τη σταφιδική κρίση του 19ου αιώνα δεν είχαν καθαρά ταξικό χρώμα, μια και σ’ αυτά συμμετείχε μεγάλη μερίδα της μεσαίας τάξης η οποία προσπαθούσε να προασπίσει τα συμφέροντά της.
Ωστόσο, τα γεγονότα της σταφίδας που ακολούθησαν κάποια χρόνια αργότερα, στη δεκαετία του ’30, είχαν καθαρά ταξικό χαρακτήρα και εντάσσονταν στο πλαίσιο των δεκάδων κινητοποιήσεων του εργατικού κινήματος της εποχής.
Έχει προηγηθεί το 1925 η ίδρυση του Αυτόνομου Σταφιδικού Οργανισμού (ΑΣΟ) με σκοπό την εξισορρόπηση της προσφοράς προς τη ζήτηση της κορινθιακής σταφίδας, «διά αγοράς ή παρακρατήσεως του πλεονάσματος», τη διαφήμιση του προϊόντος και την εμπορική του αξιοποίηση και προώθηση.
Τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο του 1934 σημειώνονται επεισόδια μεταξύ μικρών σταφιδοπαραγωγών και εργατών με δυνάμεις της χωροφυλακής και του στρατού σ’ όλη τη δυτική Ελλάδα, από την Πάτρα έως την Καλαμάτα.
Ένα χρόνο αργότερα, τον Αύγουστο του 1935, πραγματοποιούνται ένοπλα αγροτικά συλλαλητήρια στην Κρέσταινα Ηλείας και στα Φιλιατρά Μεσσηνίας με πρωταγωνιστές και πάλι μικρούς σταφιδοπαραγωγούς και εργάτες.
Τον ίδιο μήνα, στην Κυπαρισσία πολιορκείται ο τοπικός ΑΣΟ και οι εργάτες και οι μικροπαραγωγοί καίνε τα λογιστικά βιβλία, ενώ παράλληλα στέλνουν τηλεγράφημα στον υπουργό Εσωτερικών Π. Ράλλη ζητώντας ικανοποίηση των αιτημάτων τους.
Εκείνος ο Αύγουστος θα είναι σημαδιακός για το αγροτικό κίνημα, μια και θα συγκληθεί στους Γαργαλιάνους Μεσσηνίας το πρώτο πανσταφιδικό συνέδριο. Τα αιτήματα δεν θα περάσουν από την κυβέρνηση την ώρα που για το αγροτικό κίνημα ο ΑΣΟ λειτούργησε ως «δούρειος ίππος» στον αγώνα του και ταραχές θα ξεσπάσουν.
Είναι τα λεγόμενα «Σταφιδικά» του 1935. Οι ταραχές θα κρατήσουν από τις 26 έως τις 30 Αυγούστου. Η αφορμή ήταν η δολοφονία δύο αγροτών κι ενός 12χρονου παιδιού από χωροφύλακες στην Πύλο. Χιλιάδες αγρότες θα πολιορκήσουν την πόλη, θα καταλάβουν τον ΑΣΟ και την Εφορία και θα διώξουν τους χωροφύλακες.
Η κυβέρνηση απάντησε με αποστολή στρατιωτικών τμημάτων από την Τρίπολη, ενώ θα σταλεί και το αντιτορπιλικό «Πάνθηρ» στην Καλαμάτα. Στις 27 Αυγούστου ξεκινά μεγαλειώδης πορεία 10.000 οπλισμένων (με φτυάρια, τσεκούρια, δικράνια κ.λπ.) αγροτών προς την Καλαμάτα.
Άλλοι αγρότες κινούνται προς κατάληψη των Φιλιατρών και της Κυπαρισσίας. Θ’ ακολουθήσουν συμπλοκές με τον στρατό, με νεκρούς, τραυματίες και δεκάδες συλλήψεις. Τελικά ο στρατός θα επικρατήσει καθώς την 30ή Αυγούστου που θα γίνει το τελευταίο μεγάλο συλλαλητήριο στον Πύργο Ηλείας, οι περίπου 4.000 αγρότες θα συγκρουστούν –χωρίς επιτυχία– με τις δυνάμεις ασφαλείας και θα διαλυθούν.
Θα ακολουθήσουν φυλακίσεις και διώξεις. Ο πόλεμος θα δώσει τη χαριστική βολή στο εμπόριο της σταφίδας. Στα χρόνια που θ’ ακολουθήσουν, θα ολοκληρωθεί ο κύκλος της παρακμής μετά τη μεγάλη άνοδο του 19ου αιώνα. Ο ΑΣΟ καταργήθηκε το 1997 και στη θέση του σήμερα υπάρχουν διάφοροι μικροί συνεταιρισμοί. Υπολογίζεται ότι η ετήσια παραγωγή μαύρης σταφίδας σήμερα ανέρχεται σε περίπου 35.000 τόνους από τους οποίους οι 25.000 εξάγονται στην Αγγλία.
Πηγή: Δημήτρης Τερζής, Εφημερίδα των Συντακτών
