Λιγότερο από μία εβδομάδα έμεινε μέχρι την πρεμιέρα της φετινής κεντρικής παραγωγής του ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας, με τη διασκευή της νουβέλας του Αυστριακού συγγραφέα Στέφαν Τσβάιχ «Ο φόβος», στις 27 Νοεμβρίου (την ερχόμενη Παρασκευή) και το αφιέρωμα του «Θάρρους» φτάνει σήμερα στο τέλος του.
Στα προηγούμενα δημοσιεύματά μας ασχοληθήκαμε τόσο με το συγγραφέα όσο και με τις απόψεις των τεσσάρων ηθοποιών – πρωταγωνιστών, Διαμ. Καραναστάση, Κατερίνας Μισιχρόνη, Κατερίνας Μαούτσου και Παν. Σούλη, ενώ στο σημερινό μας συνομιλούμε με την πολυπράγμονα Έλενα Πέγκα, η οποία, εκτός από τη διασκευή και τη μετάφραση, σκηνοθετεί και την παραγωγή, που «ανεβαίνει» για πρώτη φορά στην Ελλάδα.
Στο εισηγητικό της σημείωμα, που αποτέλεσε το έναυσμα για τη συνέντευξη που ακολουθεί, η κα Πέγκα αναφέρει πως «στο έργο “Φόβος” του Τσβάιχ με ενδιαφέρουν τα κλασικά ερωτήματα που θέτει. Γιατί η ηρωίδα φοβάται την τιμωρία; Ποιες κοινωνίες εκθρέφουν το φόβο; Πρόκειται για το φόβο του σώματος; Το έργο γράφτηκε στην Βιέννη του 1913 σε μια κοινωνία που καλλιεργούσε την άρνηση των ενστίκτων. Σήμερα, εκατό χρόνια μετά, είμαστε λιγότερο συντηρητικοί; Τι ρόλο παίζει η κοινωνία στην επιλογή μας να είμαστε ή να μην είμαστε με έναν άνθρωπο και πώς; Τι κάνουμε με τις απαγορευμένες ερωτικές μας επιθυμίες; Πόσο διακινδυνεύουμε να διαταράξουμε την κανονικότητα της ζωής; Πώς ορίζουμε την απαγόρευση; Τι φοβόμαστε;».
Συνέντευξη
-Γιατί επιλέξατε τον Στέφαν Τσβάιχ ως συγγραφέα για την κεντρική παραγωγή του ΔΗΠΕΘΕΚ και γιατί επιλέξατε και το “Φόβο” ως έργο;
Επέλεξα έναν αγαπητό κλασικό συγγραφέα και ένα έργο που μέσα από μια ιστορία συζυγικής απιστίας θέτει πολλά ερωτήματα για τις σχέσεις των δύο φύλων και τα ανθρώπινα αισθήματα. Η συνύπαρξη και η μοναξιά μέσα στις σχέσεις, το ψέμα και η αλήθεια, η τιμωρία και η συγχώρεση είναι ζητήματα που μας απασχολούν και σήμερα, και όσο πιο κλειστή είναι μία κοινωνία, τόσο πιο μεγεθυμένα προβάλλουν.
Από το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και μετά, ο Τσβάιχ ήταν σύμβολο: σύμβολο του κοσμοπολίτη συγγραφέα που σε όλους τους πολιτισμούς νιώθει σαν το σπίτι του, του φλογερού ειρηνιστή, που είναι βαθιά συνδεδεμένος με την πολιτισμική ενότητα της Ευρώπης, σύμβολο του ακούραστου ταξιδιώτη, που αναζητά διαρκώς νέα ταλέντα, νέες φιλίες. Συγγραφέας φτασμένος, είχε ήδη μεταφραστεί σε όλον τον κόσμο. Το κοινό αγαπούσε όχι κάποιο μόνο, αλλά όλα τα έργα του. Αναγνώστες σε όλο τον κόσμο περίμεναν τα βιβλία του ανυπόμονα. Έπαιρνε καθημερινά περισσότερα γράμματα από όσα έπαιρνε ο Γκαίτε.
Ο «Φόβος» είναι μια θαυμάσια νουβέλα γραμμένη το 1915 στον απόηχο της «Μαντάμ Μποβαρύ» του Φλωμπέρ (1856), της «Άννα Καρένινα» του Τολστόι (1877), του «Κουκλόσπιτου» του Ίψεν (1879) και της «Δεσποινίς Τζούλια» του Στρίντμπεργκ (1888). Ανάμεσα στα έργα που αναφέρω και στο «Φόβο», έχει μεσολαβήσει η εμβληματική μορφή του Σίγκμουντ Φρόιντ και η επιρροή του είναι ιδιαίτερα έντονη στο συγκεκριμένο κείμενο.
Στο «Φόβο» ο Τσβάιχ έχει μια εξίσου ενδιαφέρουσα κεντρική ηρωίδα με τη Νόρα του Ίψεν, την Ιρένε, αλλά επιλέγει να μας την παρουσιάσει μέσα από το φόβο, εστιάζοντας έτσι στο αίσθημα του φόβου ως ατομικό βίωμα, αλλά και στις κοινωνικές συνιστώσες του.
Μαζί με την Ιρένε, ο αντρικός χαρακτήρας του Φριτς, ο σύζυγός της, παρουσιάζει επίσης μεγάλο ενδιαφέρον. Και ο Φριτς τελεί υπό το κράτος του φόβου. Ούτε η Ιρένε ούτε ο Φριτς φοβούνται επειδή είναι από φύση φοβιτσιάρηδες. Φοβούνται επειδή ζουν σύμφωνα με τις προσδοκίες των άλλων, δέσμιοι της τάξης τους και των συμβάσεων της κοινωνίας, γιατί χρειάζονται ασφάλεια και αποδοχή.
-Διασκευάσατε το αρχικό κείμενο. Οι παρεμβάσεις σας σε τι συνίστανται;
Το αρχικό κείμενο είναι μια μικρή νουβέλα. Από αυτήν έχω φτιάξει ένα θεατρικό έργο για τέσσερα πρόσωπα. Αυτό από μόνο του είναι μια τεράστια παρέμβαση, καθώς η αφήγηση έγινε δράση και ο λόγος από γραπτός έγινε προφορικός. Διαβάζοντας το βιβλίο ο αναγνώστης φτιάχνει με τη φαντασία του τις σκηνές, τα πρόσωπα, τους χώρους, τους χρόνους, τις ατμόσφαιρες. Στο θέατρο όλα αυτά ζωντανεύουν σε μία εκδοχή. Θέλησα να είμαι όσο γίνεται πιστή στο δράμα που πραγματεύεται ο Τσβάιχ, αλλά το παρουσιάζω στη σκηνή συμπυκνωμένο. Το δράμα που παρουσιάζει έχει μεγάλη σκληρότητα, αλλά ο τρόπος που το αποδίδει, έχει μεγάλη ευαισθησία. Αυτό με συγκίνησε.
-Στο σημείωμά σας για την παράσταση, αναρωτιέστε αν εκατό χρόνια μετά είμαστε λιγότερο συντηρητικοί; Τι ρόλο παίζει η κοινωνία στην επιλογή μας να είμαστε ή να μην είμαστε με έναν άνθρωπο και πώς; Τι κάνουμε με τις απαγορευμένες ερωτικές μας επιθυμίες; Τι πιστεύετε; Είμαστε, τελικά, συντηρητικοί και καταπιέζουμε τα ένστικτά μας και τον πόθο μας ή έχουν όλα αυτά αμβλυνθεί;
Πιστεύω πως όλα αυτά έχουν αμβλυνθεί. Δεν είμαστε ούτε συντηρητικοί ούτε καταπιεσμένοι, αλλά και τα ένστικτά μας έχουν αμβλυνθεί και οι πόθοι μας. Έχουμε απομακρυνθεί από το σώμα μας, από την πηγή της ζωτικότητάς μας, από την φύση. Ζούμε μηχανικά, με απάθεια, με ασυνέχεια, χωρίς συγκίνηση. Με ευκολία επιδεικνύουμε σκληρότητα γιατί έχουμε αναισθητοποιηθεί.
-Το έργο αναφέρεται σε ένα «ιψενικό» τρίγωνο. Με το σκεπτικό ότι η σημερινή εποχή έχει αποκτήσει ελευθεριότητα, ξεπερνώντας την ελευθερία, αν η Ιρένε ζούσε σήμερα, θα υπέφερε τόσο όσο την εποχή που γράφηκε το έργο;
Στο έργο αυτό η ηρωίδα υποφέρει από το φόβο. Νομίζει πως φοβάται την τιμωρία, ενώ η τιμωρία της είναι ο ίδιος ο φόβος. Αυτό συμβαίνει και σήμερα. Τιμωρούμαστε όταν φοβόμαστε.
Η παράσταση
Η παράσταση, συμπαραγωγή του ΔΗΠΕΘΕΚ και του Γ. Λυκιαρδόπουλου, θα παραμείνει στην Καλαμάτα έως τις 27 Δεκεμβρίου. Θα μετακινηθεί στη Θεσσαλονίκη (θέατρο «Αυλαία»), όπου θα παραμείνει από τις 7 έως τις 17 Ιανουαρίου και στις 21 Ιανουαρίου θα καταλήξει στην Αθήνα (θέατρο Βασιλάκου).
Ταυτότητα
Για τη μετάφραση η Έλενα Πέγκα συνεργάστηκε με την Μαριλένα Καβάζη και για τη διασκευή με την Ορσία Σοφρά.
Το σκηνικό και τα κοστούμια είναι του Αντ. Δαγκλίδη, η μουσική του Ορέστη Τάνη, οι φωτισμοί της Στέλλας Κάλτσου και η επιμέλεια κίνησης της Ίριδας Νικολάου. Βοηθός σκηνοθέτη είναι η Μαριάνθη Μπαϊρακτάρη, οι φωτογραφίες ανήκουν στον Τάσο Βρεττό και το μακιγιάζ στον Αχιλλέα Χαρίτο.
Η σκηνοθέτις
Η Έλενα Πέγκα γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε θέατρο και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Wesleyan στο Κονέκτικατ των ΗΠΑ και σενάριο – συγγραφή θεατρικών έργων στο University of Southern California του Λος Άντζελες. Στις ΗΠΑ έζησε 10 χρόνια, όπου ξεκίνησε την καριέρα της ανεβάζοντας έργα σε πρωτοποριακά θέατρα της Νέας Υόρκης. Στην Ελλάδα επέστρεψε τη δεκαετία του ’90, και συνέχισε να γράφει θέατρο, πεζογραφία και σενάρια, αλλά και να σκηνοθετεί.
Ξεχώρισε γρήγορα για τις νεωτεριστικές, ανατρεπτικές και προκλητικές δουλειές της. Γράφει και σκηνοθετεί έργα με σύγχρονο λόγο και προβληματισμό και έχει συνεργαστεί με το Φεστιβάλ Αθηνών, το Εθνικό Θέατρο, το ΚΘΒΕ, τούς Δελφούς, το Αμόρε, το Θέατρο Του Νέου Κόσμου, τα Δημήτρια και πρόσφατα με το Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά.
Έργα της έχουν μεταφραστεί (και κάποια έχουν επίσης εκδοθεί) στα Ολλανδικά, Σουηδικά, Γερμανικά, Γαλλικά, Ιταλικά, Αγγλικά, και έχουν παρουσιαστεί στο Σαν Φρανσίσκο, στη Νέα Υόρκη, στη Λισαβόνα, στην Ολλανδία, στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, στη Γαλλία, στο Λονδίνο.
Έχει εκπροσωπήσει την Ελλάδα σε πολλά Φεστιβάλ στο εξωτερικό. Ήταν υπότροφος στην Μπιενάλε της Βόννης το 1998, στο Theater Treffen στο Βερολίνο το 2001 και στο IMEC στην Καέν της Γαλλίας το 2014. Έχει συνεργαστεί για δύο χρονιές με το Kitchen Center for Performing Arts της Νέας Υόρκης και τη βραβευμένη χορογράφο Rose Anne Spradlin το 1996 και το 1997.
Επίσης, έχει συνεργαστεί με το Menagerie Theatre του Cambridge της Αγγλίας το 2005 και το 2011.
Έγραψε το σενάριο για τη βραβευμένη ταινία του Λάκη Παπαστάθη «Το μόνον της ζωής του Ταξείδιον» (Επίσημη συμμετοχή στο Διεθνές Φεστιβάλ του Τορόντο το 2001). Έχει διδάξει γραφή θεατρικού έργου στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου στο Ελληνικό Κέντρο του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου, στο Ίδρυμα Κακογιάννη και αλλού.
Τα θεατρικά της κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Νεφέλη και τα πεζά της από τις Εκδόσεις Άγρα. Το 2012 τιμήθηκε με το βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για τα διηγήματα της με τίτλο «Σφικτές Ζώνες και Άλλα Δέρματα» (Εκδόσεις Άγρα).
Το Φεβρουάριο του 2015 ανέλαβε καλλιτεχνική διευθύντρια της Καλαμάτας Υποψήφια Πόλη για Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα.
Του Χάρη Χαραλαμπόπουλου
