Με εντατικούς ρυθμούς συνεχίζονται οι εργασίες συντήρησης, αποκατάστασης και ανάδειξης του βυζαντινού μνημείου του Ιερού Ναού της Παναγίας της Βλαχέρνας στα Φιλιατρά, αποκαλύπτοντας, παράλληλα, κρυμμένα μυστικά και ένα μεγαλείο που βρισκόταν κάτω από σοβάδες και ασβέστη!
Οι εργασίες, που ξεκίνησαν στο τέλος του Αυγούστου, γίνονται με την εποπτεία και τις συχνότατες αυτοψίες των μηχανικών και της προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας. Συχνή είναι ακόμα η συνδρομή συντηρητών και τεχνιτών της Εφορείας.
Τα δε έξοδα των εργασιών συντήρησης, αποκατάστασης και ανάδειξης καλύπτονται αποκλειστικά από το Σύλλογο Φιλοπροόδων Φιλιατρών, ο οποίος, άλλωστε, έχει και τη φροντίδα του ναού από το 1930!
Μιλώντας στο «Θ» για τις εργασίες που έχουν ήδη εκτελεστεί και αυτές που είναι σε εξέλιξη, η πρόεδρος του Συλλόγου Φιλοπροόδων Φιλιατρών, Βιβή Παντελάκη, σημείωσε: «Η πρώτη και μεγαλύτερη ανάγκη ήταν η ολική αντικατάσταση της στέγης και της ξυλείας της. Οι εργασίες στη στέγη έχουν ολοκληρωθεί. Η στέγη έχει αντικατασταθεί. Χρησιμοποιήθηκε εντελώς νέα ξυλεία, αφού η παλαιότερη ήταν ακατάλληλη να επαναχρησιμοποιηθεί. Σε ένα μέρος της επικεράμωσης χρησιμοποιήθηκαν καινούργια κεραμίδια, ενώ επαναχρησιμοποιήθηκαν τα παλαιά, εκείνα που φαίνονται και είναι περισσότερο εκτεθειμένα στον ήλιο και τις καιρικές συνθήκες, όχι για λόγους οικονομικούς, αλλά επειδή θεωρήθηκαν πιο ανθεκτικά. Επίσης, τοποθετήθηκαν κεραμίδια στην αψίδα του Ιερού. Αυτό που απομένει στη στέγη είναι εσωτερικά η κάλυψη της ξυλείας με συντηρητικό και βερνίκι.
Ο ναός, από τις αρχές του 20ού αιώνα, σε όλες τις φωτογραφίες εμφανίζεται να έχει καλυφθεί με σοβά και να έχει ασβεστωθεί. Κρίθηκε απαραίτητο, από την Εφορεία Αρχαιοτήτων, να αφαιρεθεί ο σοβάς, προκειμένου να διαπιστωθεί η κατάσταση της τοιχοποιίας, αφού σε διάφορα σημεία φαίνονταν ρωγμές στο εσωτερικό του ναού. Με την αφαίρεση του σοβά εξωτερικά, αποκαλύφθηκε ο αρμός των πρώτων χρόνων του μνημείου. Ο τεχνίτης είχε πετύχει το ίδιο χρώμα με τις πέτρες! Σε όλη, δε, την επιφάνειά του τον είχε χαράξει, χρησιμοποιώντας σε αρκετά σημεία, όχι εργαλείο, αλλά το δάκτυλό του, για να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση ότι οι πέτρες που είχαν χρησιμοποιηθεί είχαν ορθογώνιο σχήμα, αλλά και για να δημιουργήσει διακοσμητικά μοτίβα πάνω στην τοιχοποιία!
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων αποφάσισε σε όσα σημεία υπάρχει αυτός ο παλιός αρμός, να παραμείνει όπως ήταν και να αντικατασταθεί εκείνος που βρίσκεται χαμηλά, μέχρι ενάμιση μέτρο από το έδαφος. Αυτός ήταν πολύ νεώτερος και είχε αντικαταστήσει τον παλαιότερο αρμό στην προσπάθεια καταπολέμησης της υγρασίας που είχε προσβάλει τα χαμηλά σημεία των τοίχων. Γίνεται προσπάθεια με τα φυσικά υλικά που χρησιμοποιούνται, χωρίς προσθήκη χρωστικών, ο νέος αρμός να έχει το ίδιο χρώμα με τον παλιό.
Οι μέχρι τώρα προσπάθειες δεν απέδωσαν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Γι’ αυτό χρειάστηκε και η συνδρομή ειδικού τεχνίτη της Εφορείας Αρχαιοτήτων. Αυτό είναι και η αιτία που οι εργασίες δεν έχουν ολοκληρωθεί ακόμα. Εσωτερικά αφαιρέθηκε όλος ο σοβάς, ο οποίος κάλυπτε την πέτρα και δεν επέτρεπε να γίνει έλεγχος της κατάστασης της τοιχοποιίας. Στη συνέχεια θα αρμολογηθεί από την αρχή όλο το εσωτερικό του ναού.
Παρεμβάσεις με ειδικές ενέσεις χρειάστηκε να γίνουν στο καμπαναριό, προκειμένου να συντηρηθεί και ενισχύθηκαν τα σίδερα που φαίνονταν οξειδωμένα. Περιμετρικά του ναού έχει ήδη ολοκληρωθεί το αποστραγγιστικό αυλάκι, ενώ έχει τοποθετηθεί γεωύφασμα και θραυστό υλικό για να εμποδιστεί μελλοντικά η υγρασία στην τοιχοποιία. Συντηρητές της Εφορείας Αρχαιοτήτων έχουν επισκεφθεί δύο φορές το ναό. Στην πρώτη αυτοψία και με τα δείγματα που πήραν για εξέταση από διάφορα σημεία, δε διαπιστώθηκε η ύπαρξη αγιογραφιών στο εσωτερικό. Αντίθετα, εξωτερικά, στο βόρειο μέρος, αποκαλύφθηκαν αρκετά σπαράγματα με εντυπωσιακές αγιογραφίες κάτω από το επίχρισμα που αφαιρέθηκε! Η αποκάλυψη αυτή δηλώνει ότι ο σημερινός ναός κτίσθηκε χρησιμοποιώντας τις πέτρες του προηγούμενου, ο οποίος ήταν αγιογραφημένος και για κάποια αιτία είχε καταστραφεί. Μάλιστα, στα θεμέλια βρέθηκε γωνιόλιθος ζωγραφισμένος με μοτίβα! Στη βόρεια είσοδο, τα σκαλοπάτια που φαίνονται δηλώνουν ότι ο ναός ήταν πιο υπερυψωμένος απ’ ό,τι σήμερα. Ξύλα τα οποία έχουν τοποθετηθεί μέσα στους τοίχους, στις απολήξεις τους φαίνονται καμένα, πιθανότατα από πυρκαγιά που είχε υποστεί ο ναός. Πάνω στο τόξο της βόρειας πόρτας είναι χαραγμένη μια χρονολογία, που οι πρώτοι αριθμοί 18.. (χίλια οκτακόσια) φαίνονται καθαρά, ενώ για τους άλλους δύο υπάρχει αμφιβολία για το ποιοι είναι. Στο Ιερό τα τελευταία χρόνια είχε προστεθεί ένας μικρός νιπτήρας για τις ανάγκες των μυστηρίων. Αφαιρέθηκε και στη θέση του τοποθετήθηκε ένας νιπτήρας από πέτρα, λαξευμένος από γλύπτη. Αντικαταστάθηκε και το μάρμαρο στις προθέσεις, από την ίδια πέτρα. Περιμετρικά στο εσωτερικό, στις θέσεις που υπήρχαν τα στασίδια, μετά την αφαίρεση του ασβεστοκονιάματος, αποκαλύφθηκε ότι ο πωρόλιθος που φαινόταν στην άκρη, είχε επενδύσει το μπετόν για να τοποθετηθούν πάνω του τα στασίδια. Εκεί πιθανότατα να χρειαστεί κάποια παρέμβαση ακόμα.
Η βόρεια πόρτα θα αντικατασταθεί πλήρως, ενώ η δυτική κύρια είσοδος, η οποία έχει στοιχεία παλαιότερης εποχής, θα παραμείνει η ίδια και θα συντηρηθεί.
Η ηλεκτρική εγκατάσταση αντικαθίσταται ολοκληρωτικά. Ο πίνακας από το κύριο μέρος του ναού θα μεταφερθεί στο χώρο του Ιερού για να μη φαίνεται, ενώ ο μετρητής που βρισκόταν πάνω στον εξωτερικό τοίχο θα απομακρυνθεί και θα μεταφερθεί μακριά σε κάποιο σημείο του Πάρκου. Εσωτερικά οι καλωδιώσεις και οι σωληνώσεις θα κρυφθούν μέσα στους αρμούς. Εξωτερικά, σύμφωνα με τις υποδείξεις της Εφορείας Αρχαιοτήτων, δε θα υπάρχει καθόλου φωτισμός. Ο ναός θα φωτίζεται από μακριά. Θα τοποθετηθεί, ακόμα, σύστημα συναγερμού για την προστασία του, καθώς έχει πέσει επανειλημμένως θύμα διαρρηκτών και βανδάλων. Μετά το τέλος των εργασιών που μέχρι σήμερα έχουν προγραμματιστεί, θα φανεί καθαρά η ανάγκη αντικατάστασης του τέμπλου και η κατασκευή νέων στασιδιών.
Υπάρχει αγαστή συνεργασία ανάμεσα στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας, στο Σύλλογο Φιλοπροόδων και τους εργολάβους. Η όψη του ναού θα αλλάξει οριστικά, αναδεικνύοντας την παλαιότερη μορφή του, μαζί με τα νεότερα στοιχεία που έχουν προστεθεί στη διάρκεια των ετών».
Σημειώνεται πως ο Ναός της Παναγίας της Βλαχέρνας, που βρίσκεται στη βόρεια είσοδο της πόλης των Φιλιατρών, είναι το τρίτο βυζαντινό μνημείο το οποίο αναδεικνύεται τα τελευταία χρόνια στη Δημοτική Ενότητα των Φιλιατρών, μετά το Ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στη Χριστιανούπολη και το Ναό της Ανάληψης στα Φιλιατρά!
Όλες δε οι εργασίες συντήρησης, αποκατάστασης και ανάδειξης του Ναού της Παναγίας της Βλαχέρνας έχουν γίνει και γίνονται με ιδιωτικά χρήματα, χρήματα από δωρεές κι όχι κρατικούς ή κοινοτικούς πόρους. Ο Σύλλογος Φιλοπροόδων Φιλιατρών ανέλαβε την πρωτοβουλία, την ευθύνη και το βάρος της ανάδειξης του ναού, έχοντας συνείδηση της σπουδαιότητας του έργου στον πολιτιστικό χάρτη της περιοχής! Τα χρήματα που υπάρχουν διαθέσιμα, όπως εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς, δε φθάνουν για να εκτελεστούν και ολοκληρωθούν οι εργασίες που απαιτούνται και γι’ αυτό ο Σύλλογος συνεχίζει τις αγωνιώδεις εκκλήσεις για δωρεές και συνδρομές.
Του Ηλία Γιαννόπουλου
