Για πολλούς το εκπαιδευτικό σύστημα της Φινλανδίας θεωρείται πρότυπο. Το σύστημα αυτό, λοιπόν, «έζησε» για λίγο και μελέτησε η φιλόλογος Αμαλία Μπεσμπέα, η οποία διδάσκει στο 4ο Γενικό Λύκειο Καλαμάτας.
Η κα Μπεσμπέα βρέθηκε στην κρύα Φινλανδία στις αρχές του Οκτωβρίου μέσω του προγράμματος Erasmus και μιλά στο «Θάρρος» για τη μοναδική αυτή εμπειρία:
-Πώς προέκυψε το ταξίδι αυτό;
Αν και ο περισσότερος κόσμος έχει ακούσει για τα προγράμματα Erasmus με μετακινήσεις μαθητών, εκείνο που δεν είναι ευρύτερα γνωστό είναι πως αυτά προσφέρουν ευκαιρία και για ατομικές μετακινήσεις καθηγητών, με στόχο την επιμόρφωση σε διάφορα γνωστικά πεδία. Με ένα τέτοιο πρόγραμμα, λοιπόν, επιδοτούμενο από την Ε.Ε. μέσω του Ι.Κ.Υ. και κατόπιν αίτησης, ταξίδεψα για Ελσίνκι.
-Πόσο καιρό κράτησε;
Από τις 9 έως τις 15 Οκτωβρίου του τρέχοντος έτους και το θέμα του ήταν επισκέψεις σε διαφόρων τύπων (γυμνάσια, λύκεια επαγγελματικά και γενικά) φινλανδικά σχολεία, παρακολούθηση του εκπαιδευτικού συστήματος in vivo (σε πραγματικές συνθήκες τάξης δηλαδή), συζητήσεις και επαφές με εκπαιδευτικούς και άλλους φορείς, σεμινάρια για την ιστορία, τη φιλοσοφία και τις αρχές της εκπαίδευσης στη Φινλανδία.
-Γιατί επιλέχθηκε η Φινλανδία;
Η διεθνής κοινή γνώμη εδώ και χρόνια μιλάει για το «φινλανδικό θαύμα» στην εκπαίδευση. Από την άλλη, στην Ελλάδα, η εκπαίδευση διαρκώς μεταρρυθμίζεται και διαρκώς νοσεί, ενώ οι εκπαιδευτικοί είμαστε μόνιμα κατηγορούμενοι από όλη την υπόλοιπη κοινωνία για όσα φταίμε και για όσα δε φταίμε, για όλα δηλαδή. Ήταν, λοιπόν, πρόκληση και ευκαιρία για μένα να ανοίξουν οι πόρτες των πιο διάσημων σχολείων στον κόσμο και να βρω «το μυστικό»!
-Το βρήκατε;
Πάντα κάτι βρίσκεις όταν ψάχνεις. Απλώς, οι Φινλανδοί δεν έχουν μυστικό, ίσα ίσα, διαφημίζουν κιόλας τη συνταγή τους για καλά σχολεία. Επιγραμματικά, πάντως, αυτό που είδα ήταν σχολεία που διανύουν την εποχή της τεχνολογικής επανάστασης και καθηγητές και μαθητές χωρίς άγχος. Και μια κοινωνία που αγαπάει την εκπαίδευση και τον πολιτισμό.
-Ποια ήταν η πρώτη εντύπωσή σας, όταν μπήκατε στην αίθουσα;
Επειδή ρωτάτε για πρώτη, υπογραμμίζω, πρώτη εντύπωση – καθ’ ότι μετά ακολούθησαν άλλες και μεταβαλλόμενες –, θα σας πω ότι ήταν ένα ανάμικτο συναίσθημα έκπληξης από την υψηλή αισθητική, την ομορφιά και τον υπερσύγχρονο εξοπλισμό του χώρου, με ταυτόχρονη απελπισία και μοναξιά για τη δική μου χώρα και τη δική μου θέση. Βέβαια, με τις μέρες αυτό άλλαξε, αλλά νομίζω πως για το μέσο Έλληνα εκπαιδευτικό η φυσική πρώτη αντίδραση είναι αυτή. Παραδειγματικά αναφέρω πως, μπαίνοντας στο πρώτο λύκειο που επισκέφτηκα, στην είσοδο υπήρχε αφίσα με το διάσημο πίνακα του Ε. Μουνκ «Η κραυγή» και ακολουθούσε σειρά άλλων αφισών από την παγκόσμια ζωγραφική, ενώ το μοναδικό κουδούνι που άκουσα (γιατί δε χτυπούσε σε όλα τα σχολεία κουδούνι για διάλειμμα, συνηθέστερα οι μαθητές έμπαιναν και έβγαιναν μόνοι τους) έπαιζε μελωδίες του Ερίκ Σατί!
-Τι διαφορές διαπιστώσατε ανάμεσα στα δύο εκπαιδευτικά συστήματα;
Θεωρώ ότι είναι λάθος να συγκρίνω δύο χώρες με τόσο ανόμοια δημογραφικά, γεωγραφικά, οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά και δε θέλω να κάνω το επαναλαμβανόμενο σφάλμα των ελληνικών κυβερνήσεων, από γενέσεως κράτους – με εξαίρεση τον Καποδίστρια και το Βενιζέλο –, που είναι οι αυτούσιες αντιγραφές και μεταφορές ξένων εκπαιδευτικών συστημάτων και το βίαιο «φύτεμά» τους σε μια κοινωνία με τελείως διαφορετικές ανάγκες. Αυτό που απλώς θα επισημάνω είναι ότι η Φινλανδία εν γένει είναι χώρα με κουλτούρα πολύ «χαμηλού άγχους». Αυτό αποτυπώνεται έντονα στα σχολεία της. Η υποχρεωτική εκπαίδευση ξεκινάει στα επτά, σε όλη τη διάρκειά της και έως το 18ο έτος της ηλικίας των μαθητών δεν υπάρχει κανένα διαγώνισμα υποχρεωτικό ή εθνικού τύπου (π.χ. τριμήνου, τετραμήνου, τελικό κ.λπ.), οι μαθητές έχουν παγκοσμίως το λιγότερο χρόνο εξωσχολικών υποχρεώσεων (κατά μέσο όρο κάτω από μία ώρα την ημέρα) και πολλά άλλα που στην Ελλάδα θα θεωρούνταν το λιγότερο τεμπελιά και το περισσότερο ποινικό αδίκημα!
-Μιλήστε μας λίγο πιο αναλυτικά για το εκπαιδευτικό σύστημα εκεί;
Οι βασικοί του πυλώνες είναι: επένδυση και όραμα για την εκπαίδευση, ισότητα στην παροχή μόρφωσης για όλους, ανεξαρτήτως φύλου, εθνικότητας, κοινωνικής και οικονομικής προέλευσης, δωρεάν δημόσια εκπαίδευση, γι’ αυτό το λόγο και ενίσχυση όσων αντιμετωπίζουν κάθε τύπου ειδικές ανάγκες, μείωση του χάσματος μεταξύ πλουσίων /φτωχών ή καλών/κακών μαθητών, βαθύς σεβασμός για τους καθηγητές και τα ακαδημαϊκά τους προσόντα, πρόληψη αντί για θεραπεία, συνεργασία αντί ανταγωνισμού και, τέλος, κάτι που με εντυπωσίασε ιδιαίτερα, γιατί ερχόταν σε ευθεία σύγκρουση με τα ελληνικά εκπαιδευτικά ήθη, υψηλό κύρος και έμφαση στην τεχνική εκπαίδευση. Το, κατά τη γνώμη μου πάντα, καλύτερο σχολείο που επισκέφτηκα ήταν ένα τεχνικό λύκειο 1.000 μαθητών στην πόλη Tempere, το Valkeakoski Vocational College όπως λεγόταν.
Τα είπα μαζεμένα, αλλά για κάθε ένα θα μπορούσαμε να μιλάμε ώρα και με αριθμούς και παραδείγματα που τα αποδεικνύουν.
-Οι μαθητές εκεί λειτουργούν διαφορετικά;
Δε βρήκα διαφορετικούς τους μαθητές – τα παιδιά είναι παντού παιδιά. Δεδομένων, μάλιστα, των τόσο ευνοϊκών συνθηκών που τους παρέχονται εκεί, μπορώ να σας πω ότι η ήδη μεγάλη εκτίμηση που είχα για τους Έλληνες μαθητές έγινε ακόμα μεγαλύτερη. Μικροί ήρωες μου φάνηκαν μπροστά στους Φινλανδούς συμμαθητές τους λόγω των αντιξοοτήτων που αντιμετωπίζουν καθημερινά και, κυρίως, των εξοντωτικών ρυθμών, του άγχους και της πίεσης που τους υποβάλλονται από τα έξι τους έως τα 18!
-Η «παπαγαλία» που πολλές φορές υπάρχει στην Ελλάδα ήταν κάτι που είδατε κι εκεί;
Κατηγορηματικά όχι. Όπως προείπα, οι μαθητές είναι εν πολλοίς απαλλαγμένοι από εξετάσεις και εξωσχολικές εργασίες, δεν υπάρχουν φροντιστήρια και η σχεδιαζόμενη από το 2015 μεταρρύθμιση, που πρόκειται να ολοκληρωθεί έως το 2020, προβλέπει πλάι στην παραδοσιακή διδασκαλία μαθημάτων τη Διαθεματική Προσέγγιση «φαινομένων». Ανεξάρτητα από το πώς θα καταλήξει το εγχείρημα, είναι εκτός φιλοσοφίας η ιδέα του copy-paste που ταλανίζει τη δική μας εκπαίδευση από τη πιο χαμηλή έως την πιο υψηλή της βαθμίδα.
-Αν σας δινόταν η ευκαιρία να μεταφέρετε κάποια εκπαιδευτικά στάνταρ από εκεί στην Ελλάδα, ποια θα ήταν αυτά;
Είπα και παραπάνω, μακριά από εμένα η κακιά παράδοση της μεταφοράς και μεταφύτευσης – έχει παίξει διαλυτικό ρόλο στην ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης. Αυτές οι επισκέψεις είναι καλή ευκαιρία για σύγκριση, που θα οδηγήσει σε κριτική, αναστοχασμό και αυτοκριτική, κι αυτό εν τέλει ήταν κι ο απώτερος στόχος μου. Αλλά δυο – τρία πράγματα που επιβεβαιώθηκαν (γιατί υποσυνείδητα τα είχα μέσα μου) και θα ήθελα να τα δω στο ελληνικό σχολείο, είναι να δουλέψουν σε όλες τις θέσεις της εκπαίδευσης άνθρωποι που το επιλέγουν και το θέλουν, ας μου επιτραπεί να πω που είναι «ερωτευμένοι» με την εκπαίδευση, γιατί όπως δίδασκε και ο Καστοριάδης, εκπαίδευση χωρίς έρωτα δε γίνεται, να επενδύσουμε ως χώρα στην εκπαίδευση γιατί, όπως πολύ έξυπνα οι Φινλανδοί έχουν καταλάβει χρόνια τώρα, ανάπτυξη χωρίς εκπαίδευση δε γίνεται και, σημαντικό, να απαλλαγούμε από τη λογική του «πιο πολλά, πιο πολύ, πιο γρήγορα». Η σπουδαιότερη μάθηση γίνεται έξω από τη σχολική αίθουσα, όπως μας είπε ένας εμπνευσμένος καθηγητής, σε ένα από τα σεμινάρια που παρακολούθησα…
Του Παναγιώτη Μπαμπαρούτση
