Αρχαία Θουρία: Ένας «θησαυρός» σε απόσταση αναπνοής από την Καλαμάτα…
Η αρχαία Θουρία ως «περίοικος» πόλη διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο, αφού υπήρξε η σημαντικότερη της δυτικής Μεσσηνίας και η δεύτερη σε δύναμη μετά το 369 π.Χ., όταν ιδρύθηκε η Μεσσήνη. Γι’ αυτό και η θάλασσα από την Αβία και τις Φαρές μέχρι τις εκβολές του Παμίσου ποταμού ονομαζόταν «Θουριάτης κόλπος».
Τα ερείπια της αρχαίας πόλης εντοπίζονται σε απόσταση περίπου 10 χλμ. βορειοδυτικά της Καλαμάτας, στη δεξιά πλευρά του δρόμου Καλαμάτας –Τρίπολης, βόρεια της σημερινής κωμόπολης Θουρίας.
Η θέση έχει ταυτιστεί από επιγραφικά ευρήματα που αναφέρουν το όνομα της αρχαίας πόλης, ενώ κατά τον Παυσανία, ο οποίος έχει δώσει μια σύντομη περιγραφή της Θουρίας, εδώ βρισκόταν η ομηρική Άνθεια. Ο Στράβων, αντίθετα, ταυτίζει την πόλη με την ομηρική Αίπεια, από τη λέξη αιπύς που σημαίνει ψηλός ή απότομος, καθώς η Θουρία ήταν κτισμένη πάνω σε ψηλό λόφο. Είναι, πάντως, χαρακτηριστικό ότι δύο σύγχρονοι γειτονικοί οικισμοί, στους δυτικούς πρόποδες του υψώματος, έχουν ονομαστεί Άνθεια και Αίπεια.
Το σπουδαίο αυτό «αρχαιολογικό θησαυρό», που ανήκει στο Δήμο Καλαμάτας, αποφάσισε να φέρει στο «φως», πριν από περίπου 10 χρόνια, η αρχαιολόγος Ξένη Αραπογιάννη. Ξεκινώντας τις ανασκαφές το 2007 κατάφερε να ανακαλύψει αρχικά το «Ασκληπείο» της Αρχαίας Θουρίας, χώρο που μπορεί σήμερα κάποιος να επισκεφθεί και σώζεται σε άριστη κατάσταση. Το καλοκαίρι που μας πέρασε ανακάλυψε με την αρχαιολογική της σκαπάνη ένα όνειρο δεκαετιών… το «αρχαίο θέατρο». Όταν, δε, ολοκληρωθεί η ανασκαφή του, αναμένεται να δημιουργήσει «έκρηξη» επισκεψιμότητας, αλλά και «αναγνώριση» του αρχαιολογικού χώρου…
Το «Θάρρος» συνάντησε πριν από λίγες μέρες τη κα Αραπογιάννη, η οποία αποφάσισε να «αφιερώσει» τα τελευταία 10 χρόνια της ζωής της, αλλά και… τα επόμενα, στη Μεσσηνία και συγκεκριμένα στην «Αρχαία Θουρία». Μας μίλησε για τη σπουδαιότητα της «αρχαίας πόλης», για το πώς αποφάσισε να ασχοληθεί με την ανασκαφή της Θουρίας, αλλά και γενικότερα για τα αρχαία μνημεία της Μεσσηνίας που έρχονται στο «φως» τα τελευταία χρόνια και αν αξιοποιηθούν και αναδειχθούν κατάλληλα, θα αποτελέσουν «πόλο έλξης» για χιλιάδες επισκέπτες απ’ όλο τον κόσμο.
-Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την Αρχαιολογία;
Με την Αρχαιολογία ανέκαθεν είχα αγάπη. Από όταν θυμάμαι τον εαυτό μου είχα πάθος με αυτή. Έτσι ακολούθησα αυτό το δρόμο και πραγματοποίησα το όνειρό μου.
-Η κάθοδος στη Μεσσηνία πότε έγινε;
Στη Μεσσηνία είμαι ουσιαστικά από το 1990. Τότε τοποθετήθηκα ως προϊσταμένη στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ολυμπίας και είχα υπό τη διεύθυνσή μου την Ηλεία, τη Μεσσηνία και τη Ζάκυνθο. Οπότε, έχοντας το νομό υπό την εποπτεία μου, ήταν σαν να είμαι και στη Μεσσηνία, αφού ερχόμουν πολύ συχνά εδώ.
Από τότε μου άρεσε πάρα πολύ. Με γοήτευε η περιοχή αυτή και αρχαιολογικά αλλά και ως τόπος. Πάντοτε τις διακοπές μου τις έκανα εδώ και είχα ανέκαθεν μεγάλο δέσιμο.
-Πώς προέκυψε η εμπλοκή σας στην Αρχαία Θουρία;
Το ενδιαφέρον μου για αυτή την περιοχή ξεκίνησε από τότε, δηλαδή το 1990. Ερχόμουν συνεχώς, έβλεπα το σημείο και εντόπιζα τις αρχαιολογικές περιοχές που είχαν ενδιαφέρον. Για μένα, το ιδιαίτερό μου ενδιαφέρον ήταν πάντοτε εκεί.
-Τι θυμάστε από την πρώτη φορά που βρεθήκατε εκεί;
Από τη δεκαετία του ’70 είχε ανακαλυφθεί ο θολωτός μυκηναϊκός τάφος, ενώ είχαν ανασκαφεί 2-3 τάφοι από το νεκροταφείο των μυκηναϊκών θαλαμωτών τάφων.
Εγώ, λοιπόν, τότε ξεκίνησα με ανασκαφές στη συστάδα αυτή των θαλαμωτών τάφων, όπου έφερα στο φως περίπου 10 ακόμα.
Παράλληλα, όμως, επειδή έχω ειδίκευση στην Κλασική Αρχαιολογία, με ενδιέφερε η Θουρία περισσότερο ως αρχαία πόλη, κι επειδή τα στοιχεία που υπήρχαν επιφανειακά ήταν πάρα πολλά και ουσιαστικά αποτελεί έναν παράδεισο για τους αρχαιολόγους, από τότε με συγκινούσε και ήθελα να κάνω ανασκαφές.
Έτσι, λοιπόν, ήρθε το πλήρωμα του χρόνου και ξεκίνησα με τις δοκιμαστικές ανασκαφές/τομές το 2007. Το 2009 η ανασκαφή έγινε συστηματική υπό την αιγίδα της Εν Αθήναις Ανασκαφικής Εταιρείας και από τότε συνεχίζεται ανελλιπώς.
-Σε πρόσφατη ομιλία του ο κ. Σταύρος Μπένος χαρακτήρισε το μνημείο τεράστιο δώρο για την Καλαμάτα…
Και όντως έτσι είναι. Αν θέλουμε να περιοριστούμε στην ευρύτερη περιοχή της Καλαμάτας, είναι το διαμάντι της. Είναι σίγουρα ο σημαντικότερος αρχαιολογικός χώρος. Δε θέλω, βέβαια, να τον συγκρίνω με αυτόν της Μεσσήνης, αφού μιλάμε για άλλον Δήμο.
-Δηλαδή, μιλάμε για κάτι ισάξιο;
Ναι, θεωρώ ότι είναι κάτι ισάξιο. Κατ’ αρχάς, η Θουρία έχει αρχαιότερη ιστορία από τη Μεσσήνη, αφού η πρώτη κατοικήθηκε από την τρίτη χιλιετία προ Χριστού μέχρι και την Τουρκοκρατία συνεχώς και, βεβαίως, τη Μυκηναϊκή Εποχή γνωρίζει τρομερή άνθηση, μια πολιτισμική έκρηξη καλύτερα-γι’ αυτό υπάρχουν κι αυτοί οι τάφοι- και η μεγάλη ιστορία της είναι στην Κλασική Αρχαιότητα, στους Ελληνιστικούς Χρόνους, στη Ρωμαϊκή Εποχή. Γι’ αυτό, άλλωστε, υπάρχουν και τα ρωμαϊκά λουτρά. Γενικότερα έχουμε μια ολόκληρη, πολύ ισχυρή πόλη.
-Όταν επεκτάθηκαν οι ανασκαφές, υπήρξαν αντιδράσεις από όμορους ιδιοκτήτες;
Το αντίθετο θα έλεγα. Ο κόσμος αγκάλιασε αυτή την προσπάθεια. Να ξεκαθαρίσουμε ότι εκεί που είναι ο πυρήνας του αρχαιολογικού χώρου είναι σημείο με ελαιώνες, δεν είναι κατοικημένη περιοχή, επομένως δεν έχουμε πρόβλημα σύγκρουσης με τους ιδιοκτήτες ως προς το θέμα των κατοικιών.
Ως προς το ζήτημα των ιδιοκτησιών, όσο οι ανασκαφές προχωρούν θα τίθενται θέματα, παρ’ όλα αυτά μέχρι σήμερα δεν είχαμε τέτοια προβλήματα.
Ενδεικτικά, όταν ανασκάψαμε το Ασκληπιείο, είχαμε την αμέριστη συμπαράσταση του ιδιοκτήτη, ο οποίος από την αρχή μάς αγκάλιασε, συνεργάστηκε μαζί μας και μας έδωσε το ελεύθερο να κάνουμε ό,τι θέλουμε στο κτήμα του, αρκεί, όπως μας είχε πει, να βρεθούν και να σωθούν τα αρχαία. Όταν έγινε η απευθείας αγορά υπέρ του Ελληνικού Δημοσίου, δεν έφερε καμία αντίρρηση.
Ελπίζω ότι το ίδιο θα συμβεί και στην περιοχή του αρχαίου θεάτρου με τον ιδιοκτήτη.
-Είπατε αρχαίο θέατρο… πάντα τα θέατρα «μαγεύουν» τον κόσμο. Μιλάμε για ένα μεγέθους της Αρχαίας Μεσσήνης, το οποίο οι περισσότεροι έχουμε επισκεφθεί;
Ακόμα δεν μπορώ να σας πω ακριβείς διαστάσεις, αλλά γνωρίζουμε ότι είναι ένα μεγάλο αρχαίο θέατρο. Χρονολογείται στον τρίτο αιώνα π.Χ. Φέτος κάναμε τρεις δοκιμαστικές τομές, οι οποίες έδωσαν τα στοιχεία που μας βεβαιώνουν ότι είναι αυτό, αλλά από το αρχαίο θέατρο έχουμε αυτή τη στιγμή ανασκάψει το 1/10. Οπότε έχουμε ένα μέλλον τεράστιο μπροστά μας.
-Ποιο το συναίσθημα ενός αρχαιολόγου, όταν βρίσκει κάτι τέτοιο;
Για μένα η συγκίνηση είναι κάθε φορά η ίδια, αλλά αμέσως το ξεχνάς, αφού θα βγει κάτι νέο. Όμως, με το θέατρο ήταν φοβερός ο ενθουσιασμός μου, γιατί ήταν κάτι που αναζητούσα πάρα πολλά χρόνια. Είχαν προηγηθεί πολλές έρευνες και δοκιμές, αλλά δεν μπορούσα να το εντοπίσω.
Όταν, λοιπόν, πείστηκα ότι είναι αυτό, δεν μπορώ να σας περιγράψω τον ενθουσιασμό μου.
-Μιλήσατε για μια τεράστια πόλη. Μπορεί να υπολογιστεί η έκτασή της; Σε τι ποσοστό έχει έρθει στο φως;
Το ποσοστό που έχει έρθει στο φως είναι ελάχιστο, αφού οι συστηματικές ανασκαφές ξεκίνησαν από το 2009 ουσιαστικά. Τότε αποκαλύφθηκε μόνο το Ασκληπιείο, έπειτα κάναμε πολλές δοκιμαστικές τομές και αρχαιολογικές έρευνες σε πολλά σημεία της αρχαίας πόλης. Έχουμε εντοπίσει πάρα πολλά δημόσια κτήρια, ενώ υπάρχουν πολλά κινητά ευρήματα, όπως, για παράδειγμα, κεραμική τέχνη. Το επιστέγασμα ήταν η εύρεση του αρχαίου θεάτρου.
Η έρευνα, όμως, δε σταματά, αφού έχουμε σκοπό να ερευνούμε, εκτός από το θέατρο, κι άλλες περιοχές, αφού μιλάμε για μια ολόκληρη αρχαία πόλη.
Σχετικά με τη συνολική της έκταση, είναι πάρα πολύ μεγάλη. Ενδεικτικά να αναφέρω ότι έχουμε πληροφορίες από αρχαίες πηγές ότι συνόρευε με την Αρχαία Μεσσήνη και τη Μεγαλόπολη. Άρα μιλάμε για τεράστια πόλη, η οποία αρχικά ήταν χτισμένη πάνω στο λόφο, που έχει μήκος 3 χιλιόμετρα. Στη συνέχεια, όμως, όπως αναφέρει ο Παυσανίας, το δεύτερο αιώνα από ψηλά κατέβηκε χαμηλά και έφτασε στον κάμπο, εξ ου και χαμηλά υπάρχουν τα ρωμαϊκά κτήρια.
Τελικά, αυτή η πόλη έφτανε μέχρι τη θάλασσα. Το Ιερό του Ποσειδώνος στα Ακοβίτικα ανήκε σε αυτή. Μάλιστα, γι’ αυτό έρχονταν από τη Σπάρτη άνθρωποι, που συμμετείχαν σε ιππικούς αγώνες στο Ποσειδώνιο.
Για το συγκεκριμένο σημείο, να αναφέρω ότι υπάρχουν κάποια προβλήματα. Ειδικότερα, έχει ανασκαφεί ένα πολύ μικρό τμήμα, που έχει προβλήματα με τα νερά της βροχής και έτσι συνεχώς καταχώνεται. Εκεί, λοιπόν, χρειάζονται έργα προφύλαξης.
Επίσης εκεί υπάρχει το Πρωτοελλαδικό Μέγαρο. Είναι τεράστιας σημασίας αρχαιολογικός χώρος, ο οποίος όμως δεν έχει ανασκαφεί.
Εμάς αυτό που μας ενδιαφέρει αρχικά είναι να ξεκινήσουμε από το παλιό τμήμα της πόλης, γι’ αυτό και έχουμε επικεντρωθεί εκεί.
Βέβαια, το Ασκληπιείο ήταν στους πρόποδες του λόφου και δεν είχαμε καμία πληροφορία για την ύπαρξή του. Είναι ένα νέο ιερό που ήρθε ξανά στο φως, σε εξαιρετική κατάσταση. Πραγματικά συγκλονίζει η κατάστασή του.
-Ποιος ο στόχος σας;
Έχουμε μπροστά μας μεγάλο δρόμο. Είμαι σίγουρη ότι, όπου και αν ανασκάψουμε, θα έχουμε ευρήματα. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι είναι μια πολύ σημαντική πόλη, που θα μας δώσει πάρα πολλά, αλλά το να πούμε ότι την ολοκληρώνουμε, είναι ουτοπία, αφού είναι ένας τεράστιος χώρος.
Στόχος, λοιπόν, είναι να βγάλουμε όσο πιο πολλά αρχαία μπορούμε στην επιφάνεια, ώστε να αποκτήσουμε και μια γνώση της δομής της πόλης.
-Ποιες οι δυσκολίες σε ένα τέτοιο εγχείρημα;
Οι δυσκολίες είναι πάρα πολύ μεγάλες. Αρχικά, οι συστηματικές ανασκαφές δεν έχουν λάβει οικονομική επιχορήγηση από το κράτος, αλλά από ιδιώτες. Εμείς εδώ είχαμε τη μεγάλη τύχη αρχικά να μας στηρίξει ο Δήμος Καλαμάτας και η Περιφέρεια Πελοποννήσου, ανάλογα πάντα με τις δυνατότητες που έχουν. Είχαμε ακόμα τεράστια υποστήριξη από το Ίδρυμα Γεωργίου και Βικτωρίας Καρέλια και ουσιαστικά αυτό αποτέλεσε το οξυγόνο, ώστε να μπορούμε να κάνουμε εκτεταμένη αρχαιολογική έρευνα. Υπήρξε βοήθεια και από τη Μεσσηνιακή Αμφικτιονία, αλλά και από το Ίδρυμα Καπεταν Βασίλη Κωνσταντακόπουλου.
Τέλος, πρέπει εδώ να αναφέρουμε τα μέλη της Εταιρείας Φίλων Αρχαίας Θουρίας, που δίνουν ό,τι μπορούν, αλλά κυρίως να σημειώσουμε την αγάπη και τη συμπαράστασή τους στο έργο μας.
-Η Εταιρεία πόσο μέλη διαθέτει;
Αυτή τη στιγμή έχουμε 150 μέλη, αριθμός που αυξάνεται όσο περισσότερο γίνεται γνωστό το εγχείρημα.
-Θεωρείτε ότι η κοινωνία της Καλαμάτας το γνωρίζει;
Η αλήθεια είναι πως όχι, γι’ αυτό κι εγώ από την πλευρά μου, για να μαθαίνει ο κόσμος τι υπάρχει εκεί, βγάζω ανακοινώσεις με τα αποτελέσματα, αλλά και τις εξελίξεις που έχουμε. Επίσης, μέσω διαλέξεων μιλάω για τη Θουρία, ενώ κάνω πολλές ξεναγήσεις στο χώρο.
-Αυτή τη στιγμή ο χώρος είναι επισκέψιμος;
Είναι περιφραγμένος, όμως ακόμα δεν έχει κηρυχτεί ως οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος. Όμως, όσοι ενδιαφέρονται να έρθουν, μπορούν να επικοινωνούν μαζί μας και να πραγματοποιηθεί επίσκεψη.
Για να γίνει επισκέψιμος, φέτος με τη βοήθεια της Περιφέρειας Πελοποννήσου έγινε μια εκτεταμένη διαμόρφωση στο χώρο του Ασκληπιείου και έτσι το σημείο έχει αναδειχθεί εξαιρετικά. Οπότε, τουλάχιστον αυτός, θα μπορούσε να γίνει οργανωμένα επισκέψιμος, αλλά τούτο είναι απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχει θέμα προσβασιμότητας, αφού ο δρόμος δεν είναι πολύ καλός και δεν μπορούν να πλησιάσουν μεγάλα οχήματα. Πιο δύσκολη ή σχεδόν αδύνατη είναι η πρόσβαση στο αρχαίο θέατρο, αλλά και στους τάφους.
-Μπορεί να υπάρξει λύση στο θέμα αυτό;
Πιστεύω, ναι. Απλά πρέπει να υπάρξει ένα σχέδιο πρόσβασης, αφού είναι αρκετά ανασταλτικό αυτό ώστε να γίνει ο χώρος επισκέψιμος.
-Μιλώντας με τον κ. Θέμελη, μας είχε πει για μια ενιαία διαδρομή, αυτή του Παυσανία, που θα ένωνε ουσιαστικά όλα τα αρχαία μνημεία της Μεσσηνίας και θα αποτελούσε ένα δίκτυο για τους επισκέπτες…
Θεωρώ κι εγώ ότι πρέπει να οργανωθεί μια διαδρομή που θα πατά στα βήματα του Παυσανία. Με βάση αυτή να γίνει ένας χάρτης στον οποίο και τα μνημεία θα είναι ενταγμένα και θα γίνεται μια ξενάγηση από την Προϊστορική Εποχή μέχρι τα νεότερα χρόνια.
Δε χρειάζονται πολλά λόγια, ο επισκέπτης κουράζεται. Αυτό που θέλει είναι ένας οδηγός που θα του δείχνει πού και πώς να πάει, αφού πολλοί χώροι δεν είναι προσβάσιμοι και επισκέψιμοι.
Στη Μεσσηνία, επισκέψιμα οργανωμένα σημεία αυτή τη στιγμή έχουμε την Αρχαία Μεσσήνη και το Ανάκτορο του Νέστορος. Ουσιαστικά αυτοί οι δύο είναι οι οργανωμένοι αρχαιολογικοί χώροι. Γενικότερα υπάρχει πληθώρα αρχαιολογικών χώρων, όπως και πληθώρα θολωτών μυκηναϊκών τάφων, κυρίως στην Πυλία, οι οποίοι μπορούν να ενταχθούν σε ένα δίκτυο της Πελοποννήσου, αφού είναι εφάμιλλοι εκείνων της Αργολίδας και της Λακωνίας.
Επομένως, χρειάζεται βούληση και συνεργασία πολλών φορέων. Είναι κρίμα να περνά κάποιος από τη Μεσσηνία, έναν τόπο με τεράστια ιστορία, από τους αρχαιότατους χρόνους μέχρι τη σύγχρονη εποχή, και να μην τη γνωρίζει και, τελικά, να βλέπει μόνο το υπέροχο τοπίο.
Αυτή τη στιγμή εν δυνάμει αναπτυσσόμενος αρχαιολογικός χώρος είναι αυτός της Θουρίας, απέχει μόλις 10 χιλιόμετρα από την Καλαμάτα και μόλις σε ένα τέταρτο που θα χρειαστεί κάποιος για να φτάσει, θα μείνει έκθαμβος.
Αυτό το έχω ζήσει από ανθρώπους που φτάνουν για πρώτη φορά και όλοι λένε ότι δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι υπάρχει ένας τέτοιος χώρος δίπλα στην πόλη.
-Σε πόσο χρόνο, δηλαδή, θεωρείτε ότι ο χώρος θα είναι επισκέψιμος;
Ήδη είναι ένας χώρος που μπορεί να επισκεφθεί κάποιος ώστε να τον γνωρίσει, αλλά θεωρώ ότι μετά το τέλος των ανασκαφών του θεάτρου θα έχουμε «έκρηξη» επισκεψιμότητας.
Πρέπει να σημειωθεί ότι ένα αρχαίο θέατρο είναι ένα πολύ σημαντικό μνημείο, που δίνει άλλη σημασία και για το κοινό και για το περιβάλλον και για την εξέλιξη του τόπου. Πάντοτε ένα αρχαίο θέατρο δίνει άλλη αίγλη στο χώρο που βρίσκεται.
Στόχος μας είναι γενικότερα να υπάρξουν 4-5 πυρήνες που θα είναι επισκέψιμοι, αφού, όπως προείπα, η πόλη είναι τεράστια, όμως για ακόμα μια φορά πρέπει να τονίσουμε το θέμα προσβασιμότητας.
-Το μέλλον της Ξένης Αραπογιάννη;
Εύχομαι και ελπίζω να είναι στη Μεσσηνία. Αγαπώ την περιοχή πάρα πολύ και ας μην έχω καμία σχέση με αυτή. Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Αθήνα, αλλά πλέον εδώ είναι το δεύτερό μου σπίτι.
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ
Ένα από τα καλύτερα της Ελλάδας
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Καλαμάτας, σύμφωνα με την κα Αραπογιάννη, είναι ένα από τα καλύτερα της Ελλάδας. Το ιδιαίτερο με αυτό είναι ότι αφορά σε όλη τη Μεσσηνία και είναι ένα μουσείο διαχρονικό, αφού ξεκινά την ξενάγηση από τους αρχαιοτάτους χρόνους και φτάνει στη Βυζαντινή Εποχή.
Με λίγα λόγια, ο επισκέπτης αποκτά μια ολοκληρωμένη εικόνα της ιστορίας της Μεσσηνίας.
Των Παναγιώτη Μπαμπαρούτση & Κώστα Γαζούλη
