Όσο περνά ο καιρός, όλο και πιο αναγνωρίσιμα και καταξιωμένα γίνονται τα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της Καλαμάτας. Ιδιαίτερη, όμως, αναφορά γίνεται στο Τμήμα Ιστορίας Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου στην Καλαμάτα, καθώς έχει καταφέρει μέσα σε ελάχιστα χρόνια να στρέψει πάνω του τα βλέμματα όσων ασχολούνται με την Ιστορία και, κυρίως, την Αρχαιολογία.
Ενδεικτικά να αναφέρουμε το Διεθνές Συμπόσιο Αρχαιομετρίας που πραγματοποιήθηκε στην πόλη μας, τη Σχολή Ξεναγών που έγινε πέρυσι, το αγγλόφωνο μεταπτυχιακό που λειτουργεί και, μάλιστα, με αφορμή αυτό παρουσιάστηκε μια Τουρκάλα φοιτήτρια, η οποία, ενώ είχε κερδίσει υποτροφίες για άλλες χώρες, προτίμησε την Ελλάδα και το Τμήμα Καλαμάτας.
Το δε Εργαστήριο Αρχαιομετρίας είναι ένα εργαστήριο, όπως περιγράφει η εφημερίδα «Ημερησία», μοναδικό στο είδος του στην Ευρώπη.
Για να συμβούν τα παραπάνω χρειάστηκε πολύς χρόνος, καθώς και αγώνας. Ψυχή αυτών οι φοιτητές του, οι καθηγητές του και τελευταία ο πρόεδρος του Τμήματος Νίκος Ζαχαριάς, που αθόρυβα εδώ και χρόνια επιτελεί τη δική του «ανασκαφή», ανασκαφή επιστήμης, με στόχο να φέρει όλο και πιο ψηλά το Τμήμα, σε παγκόσμιο μάλιστα επίπεδο.
Ακολουθεί το ρεπορτάζ της «Ημερησίας»:
Στο προαύλιο του κτηρίου στην Καλαμάτα, όπου από το 2003 (ημερομηνία ίδρυσης) στεγάζεται το Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών, μαζί με τους Έλληνες φοιτητές απολαμβάνουν τον ανοιξιάτικο ήλιο φοιτητές από τη Σλοβενία και την Τουρκία, οι οποίοι έχουν εγκατασταθεί στην Καλαμάτα, προκειμένου να παρακολουθήσουν το αγγλόφωνο μεταπτυχιακό πρόγραμμα “CultTech” (Πολιτισμικά Υλικά και Τεχνολογίες), ενώ ένας Καναδός έχει ήδη αποφοιτήσει κι έχει επιστρέψει στην πατρίδα του.
Ναι, καλά διαβάσατε, αλλοδαποί φοιτητές έχουν έρθει και συνεχίζουν να έρχονται ειδικά για μεταπτυχιακές σπουδές στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της μεσσηνιακής πρωτεύουσας.
Και αν αυτό δεν αποτελεί είδηση, σίγουρα είδηση αποτελεί το γεγονός πως στο συγκεκριμένο τμήμα φιλοξενείται ένα από τα πλέον σύγχρονα οργανολογικά εργαστήρια, το Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, το οποίο εκπαιδεύει τους αρχαιολόγους στη χρήση των τεχνικών για ανάλυση, χαρακτηρισμό, προέλευση και χρονολόγηση των υλικών, διαθέτοντας πληρέστατο εξοπλισμό σε διεθνές επίπεδο.
Όπως εξηγεί στην «Η» ο κ. Νίκος Ζαχαριάς, αναπληρωτής καθηγητής και πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, «μέσα στο εργαστήριο ασχολούμαστε με αρχαιολογικά υλικά και τέχνεργα, δηλαδή με οποιοδήποτε είδος κινητών ευρημάτων, στα οποία πραγματοποιούμε αναλύσεις με στόχο να βρούμε την προέλευσή τους και να προσδιορίσουμε τη χρονολόγησή τους. Συνήθως οι αρχαιολόγοι βλέπουν τη στρωματογραφία. Εμείς μπορούμε να βρούμε τις επεμβάσεις που έγιναν διαχρονικά σε ένα μνημείο».
Η πρόσφατη, μάλιστα, επιτυχία του εργαστηρίου ήταν η συνεργασία με την ομάδα της καθηγήτριας του ΕΜΠ, Αντωνίας Μοροπούλου, που ανέλαβε το μοναδικό έργο της αναστήλωσης και αποκατάστασης του Ιερού Κουβουκλίου του Πανάγιου Τάφου. «Η ίδια, εξετάζοντας τις ιστορικές τοιχοποιίες αλλά και τον Τάφο του Χριστού, που για πρώτη φορά ανοίχθηκε μέχρι την αρχική του επιφάνεια, ευτύχησε να δει από κοντά όλη την ιστορία του από την Κωνσταντίνεια, στη Βυζαντινή, στη Σταυροφοριακή, στην Αναγεννησιακή μέχρι και μια “πρόσφατη” επέμβαση του 19ου αιώνα. Η επιβεβαίωση με απόλυτο τρόπο ήρθε από τις μετρήσεις του Εργαστηρίου Αρχαιομετρίας της Καλαμάτας σε 17 δείγματα του τάφου, αποδεικνύοντας ότι η πρώτη ολόλευκη μαρμάρινη πλάκα ήταν τοποθετημένη από την Αγία Ελένη, τη μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου!».
Ένα μοναδικό στον κλάδο του Εργαστήριο στην Ευρώπη
Ο καθηγητής Νίκος Ζαχαριάς, που έχει καταγωγή από το Μεσολόγγι, βρέθηκε από την Αθήνα στην Καλαμάτα τυχαία το 2009 εξαιτίας μιας προκήρυξης για την επάνδρωση του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών.
Έχοντας κάνει εξαιρετικές σπουδές στη Σχολή Χημικών Μηχανικών, με προϋπηρεσία στο Ινστιτούτο Ακτινο- και Πυρηνικής- Φυσικής του Πανεπιστημίου της Βόννης, και έπειτα από μακροχρόνια και πολύ πλούσια ερευνητική εργασία στο Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, του Ινστιτούτου Επιστήμης Υλικών του Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. Δημόκριτος, αποφάσισε να παραιτηθεί για να αναλάβει διδασκαλία, αλλά και το Εργαστήριο Αρχαιομετρίας στην Καλαμάτα, κυνηγώντας ένα προσωπικό στοίχημα, το οποίο φαίνεται να έχει κερδίσει.
«Το πρώτο στοίχημα ήταν να δημιουργήσω ένα σύγχρονα εξοπλισμένο εργαστήριο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το οποίο μάλιστα να φιλοξενείται σε ανθρωπιστικό τμήμα, το δεύτερο να φέρω στην Καλαμάτα το παγκόσμιο συνέδριο του κλάδου και το τρίτο να ιδρύσω ένα αγγλόφωνο μεταπτυχιακό πρόγραμμα, αφενός για να συγκρατήσω αποφοίτους μας που πήγαιναν κυρίως στην Αγγλία (Οξφόρδη, Λονδίνο, Σέφιλντ και Νότιγχαμ) για να εξειδικευτούν και, αφετέρου, για να αποτελέσουμε κι εμείς προορισμό μεταπτυχιακών σπουδών λόγω της μεγάλης εμπειρίας των ελληνικών ομάδων.
Αυτό φαίνεται και στη δομή του μεταπτυχιακού, όπου συμμετέχει, όπως λέω, η “Εθνική Ελλάδος” στον τομέα της Αρχαιομετρίας, που αποτελείται από ερευνητές του Δημόκριτου και του Αστεροσκοπείου μέχρι καθηγητές του Αριστοτελείου, του Πανεπιστημίου Αιγαίου και του ΤΕΙ Αθήνας», συμπληρώνει ο ίδιος.
Τα γεγονότα, φυσικά, δείχνουν ότι τα κατάφερε τέλεια σε όλα, αφού το εργαστήριο στήθηκε και λειτουργεί από το 2013, το αγγλόφωνο μεταπτυχιακό πρόγραμμα ήδη «τρέχει» και η 41η παγκόσμια διοργάνωση ISA (International Symposium on Archaeometry) «Παγκόσμιο Συνέδριο Αρχαιομετρίας» φιλοξενήθηκε τελικά στο Μέγαρο Χορού Καλαμάτας την εβδομάδα 15 – 20 Μαΐου του 2016, στην οποία παρευρέθηκαν 600 σύνεδροι από 52 χώρες, αριθμός – ρεκόρ για τα μέχρι τώρα δεδομένα.
«Καταλάβαμε ότι για να πετύχουν τέτοιες διοργανώσεις, χρειάζονται και τα 3 συστατικά: το όραμα του ερευνητή, οι κατάλληλες υποδομές, που στην περίπτωσή μας ήταν το Μέγαρο Χορού της πόλης, και η χορηγική υποστήριξη, που στην περίπτωσή μας ήταν το Ίδρυμα Καρέλια».
Αρχαιομετρία σε Hi-teck περιβάλλον
Ο βασικός εξοπλισμός του Εργαστηρίου Αρχαιομετρίας περιλαμβάνει έξι στερεο- μικροσκόπια, ένα πετρογραφικό-μεταλλογραφικό μικροσκόπιο, συσκευή XRF, χώρους επεξεργασίας των υλικών και ένα ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης, το οποίο κάνει ταυτόχρονα μεγεθύνσεις έως 100.000 φορές και παράλληλα αναλύει τα αντικείμενα. Η μέθοδος στην οποία παράλληλα εξειδικεύεται το εργαστήριο είναι αυτή της φωταύγειας για την απόλυτη χρονολόγηση κεραμικών, πλίνθων, κονιαμάτων και ιζημάτων. Όπως εξηγεί ο καθηγητής Ζαχαριάς, με αυτή τη μέθοδο οι επιστήμονες μπορούν να βρουν τη στιγμή του ψησίματος, αν πρόκειται για κεραμικό ή τη στιγμή που το υλικό εκτέθηκε στο φως, προκειμένου για ίζημα ή κονίαμα. «Από ένα μνημείο μπορείς να εξαγάγεις κονιάματα από διαφορετικά σημεία και να προσδιορίσεις τις διάφορες κατασκευαστικές και επισκευαστικές φάσεις, δηλ. να βρεις πότε χτίστηκε και πότε και πόσες φορές επισκευάστηκε».
Αξίζει να σημειωθεί πως η πρώτη παγκοσμίως εφαρμογή και δημοσίευση αυτής της μεθόδου για τη χρονολόγηση των κονιαμάτων έγινε από τον ίδιο, όταν εργαζόταν στο Πανεπιστήμιο της Βόννης. Τώρα πλέον εφαρμόζεται σε επίπεδο ρουτίνας.
Από τη στιγμή ίδρυσής του μέχρι σήμερα το Εργαστήριο έχει συνεργαστεί με πανεπιστήμια και ερευνητικές ομάδες από την Ιταλία, τη Γερμανία, την Οξφόρδη, την Ισπανία, την Αμερική, την Αυστραλία κ.α. Από τον Ιούλιο του 2013 μέχρι σήμερα έχει συμμετάσχει σε 25 εθνικά και διεθνή πρότζεκτ. Ενδεικτικά αναφέρουμε το έργο “Mobile Care for the Documentation, Characterisation and Conservation of Movable Cultural Heritage Artefacts from Remote Areas in Greece”, που χρηματοδοτήθηκε από την Ελβετική Συνομοσπονδία ή το έργο “Late Quaternary Climate Variability and Vegetation Dynamics in Southern Greece ”, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης, αλλά και μεγάλο αριθμό αναλύσεων και χρονολογήσεων υλικών από ανασκαφές στην Αρχαία Μεσσήνη, Αρχαία Θουρία, Σπήλαιο Καλαμπάκας, τη Βοιωτία, την Κλεισούρα και τις Αμύκλες Λακωνίας, Γλα/Κωπαΐδα, στον Πλακιά/Κρήτη, τη Βούντενη/Αχαΐα κ.ά.
Τα προσωπικά στοιχήματα
Ο καθηγητής Νίκος Ζαχαριάς, όμως, δε σταματά να βάζει στοιχήματα με τον εαυτό του. Θεωρεί πολύ σημαντική την πλήρη λειτουργία του Εργαστηρίου Ενάλιας Αρχαιολογίας, που έχει ήδη ιδρυθεί στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών στην Καλαμάτα, για υποστήριξη των μαθημάτων της Ενάλιας Αρχαιολογίας, καθώς πρόσφατα αποφασίστηκε η ενίσχυσή του σε προσωπικό. Το εργαστήριο διαθέτει το μοναδικό εξοπλισμό σε πανεπιστημιακό επίπεδο, με στολές κατάδυσης, συμπιεστές, κονσόλες πίεσης, καταδυτικό εξοπλισμό και εργαλεία. Επίσης, ο καθηγητής θεωρεί μείζον θέμα τη συνέχιση της λειτουργίας των 3 αυτοχρηματοδοτούμενων μεταπτυχιακών προγραμμάτων του τμήματος, καθιστώντας την Καλαμάτα, μέσα στην επόμενη πενταετία, κορυφαίο προορισμό παροχής ανώτατης εκπαίδευσης υψηλής ποιότητας.
«Ο συνδυασμός της έρευνας με τα μεταπτυχιακά προγράμματα και τη διοργάνωση παγκόσμιων συναντήσεων, αφενός, προάγει την επιστήμη και, αφετέρου, καθιστά τους συμμετέχοντες και τους αποφοίτους πρεσβευτές της πόλης και της χώρας μας».
Ο Νίκος Ζαχαριάς μπορεί να κάνει λόγο για κούραση και έλλειψη φρεσκάδας που διέπουν το χώρο της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης εξαιτίας της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης, αλλά δε χάνει την αισιοδοξία του: «Δε χάνω το κουράγιο μου, παρ’ όλες τις διαρκείς εκπλήξεις από τις εκάστοτε ηγεσίες του υπουργείου Παιδείας. Έχω εμπιστοσύνη στη νέα γενιά, αλλά και στην παλιά, γιατί διαπιστώνω πως ο ένας στους δύο Έλληνες ξαναανακαλύπτει το φιλότιμο!»
Θα ήταν μεγάλη παράλειψη αν στον επίλογο αυτού του άρθρου δε γίνει μιαν αναφορά και στην κτηριακή υποδομή του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών και, φυσικά, του Εργαστηρίου Αρχαιομετρίας, η οποία σε τίποτε δε θυμίζει πανεπιστήμιο.
Κι αυτό συμβαίνει για δύο προφανείς λόγους. Ο πρώτος, γιατί το τμήμα φιλοξενείται στα πανέμορφα παραδοσιακά οικοδομήματα του πρώην 9ου Συντάγματος Πεζικού στο παλαιό Στρατόπεδο της Καλαμάτας, στο Ανατολικό Κέντρο της πόλης, τα οποία χτίστηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα και παραχωρήθηκαν από τη Δημοτική Αρχή για εκπαιδευτικούς σκοπούς.
Ο δεύτερος, γιατί τα κτήρια παραμένουν πεντακάθαρα, αποτελώντας μια φωτεινή εξαίρεση για τα ελληνικά πανεπιστημιακά δεδομένα, χωρίς τα συνήθη γκράφιτι στους τοίχους, τις αφίσες και τους βανδαλισμούς που προκαλούν θλίψη και οργή σε πανεπιστημιακούς και φοιτητές. Κι αυτό δεν είναι τυχαίο, αφού η διατήρησή τους αποτελεί βασική μέριμνα, κυρίως, των φοιτητών. Οι ίδιοι φυλάνε, ως κόρη οφθαλμού, τα εξαιρετικού αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος διώροφα κτήρια από λιθοδομή, με τους αδρά δουλεμένους γωνιόλιθους που περιβάλλουν τους εξωτερικούς τοίχους τους, τα οποία ανακαινίστηκαν με την ευγενική δωρεά του καπεταν Βασίλη Κωνσταντακόπουλου και του επιχειρηματία Κωνσταντίνου Αρνόκουρου.
Το Εργαστήριο Ενάλιας Αρχαιολογίας, το μοναδικό στο είδος του στην Ελλάδα
Πέρα όμως από το Εργαστήριο Αρχαιομετρίας πρέπει να σημειωθεί ότι στο Τμήμα λειτουργεί και το Εργαστήριο Ενάλιας Αρχαιολογίας, ένα εργαστήριο που συμπεριλαμβάνεται στην Ιδρυτική Πράξη του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, θεσπίζεται το 2007 και συνιστά το μόνο Εργαστήριο του είδους σε Πανεπιστημιακό Ίδρυμα της χώρας, διευθύντρια του οποίου είναι η επίκουρη καθηγήτρια Ευγενία Γιαννούλη.
Αποσκοπεί στη διεξαγωγή βασικής έρευνας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, καθώς και στην εκπαίδευση των φοιτητών πάνω στην ευρεία σχέση πολιτισμών και θάλασσας. Εμφατικά υποστηρίζει τη διεπιστημονική τεκμηρίωση της παράκτιας ζώνης στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο μέσω της συγκρότησης θεωρητικού και μεθοδολογικού πλαισίου συστηματικής προσέγγισης της παράκτιας μεθορίου.
Διευθύνει τη γεωαρχαιολογική έρευνα της παράκτιας ζώνης της Νήσου Κεφαλληνίας σε συνεργασία με τα καθ’ ύλην αναγνωρισμένα επιστημονικά κέντρα Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. «Δημόκριτος» και Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.). Το έργο περιλαμβάνεται μεταξύ των προσκεκλημένων φορέων-αποδεκτών της συναφούς δράσης του ερευνητικού Ευρωπαϊκού Προγράμματος FP 7 ITACA (Innovation Technologies and Applications for Coastal Archaeological Sites).
Το πρόγραμμα της Νήσου Κεφαλληνίας περιλαμβάνεται μεταξύ των εγκεκριμένων ερευνητικών προγραμμάτων διεθνώς ως φορέας έρευνας και εκπαίδευσης φοιτητών και στην αγγλική γλώσσα, αναγνωρισμένος από τα αντίστοιχα ιδρύματα της αλλοδαπής.
Επιμέλεια: Παναγιώτης Μπαμπαρούτσης
