Η Κασσιανή ονομάζεται και Εικασία ή Ικάσια. Είναι η γνωστή νεάνιδα από ευγενή οικογένεια του Βυζαντίου, την οποία δεν παντρεύτηκε ο Αυτοκράτορας Θεόφιλος (829-842), λόγω του ότι έδειξε σ’ αυτόν παρρησία, ευστροφία και ετοιμότητα πνεύματος.
Στην γνωριμία τους, της παρατήρησε ότι «εκ γυναικός ερρύη τα φαύλα», υπονοώντας την Εύα, και εκείνη του έδωσε την απάντηση ότι «και εκ γυναικός πηγάζει τα κρείτω» υπονοώντας την Παναγία.
Τότε ο Θεόφιλος επέλεξε ως σύζυγο τη Θεοδώρα, η οποία έμεινε στην Ιστορία, διότι μετά το θάνατο του συζύγου της αποκατέστησε τις εικόνες και έληξε η διαμάχη της Εικονομαχίας, που είχε για 150 χρόνια συγκλονίσει την Εκκλησία. Σε ανάμνηση του γεγονότος αυτού γιορτάζεται έκτοτε η Κυριακή της Ορθοδοξίας.
Η Κασσιανή, μετά την ατυχία της με τον Θεόφιλο, απεσύρθη σε μοναστήρι, όπου και έμεινε μέχρι το τέλος της ζωής της.
Διακρίθηκε για την ικανότητά της στην ποίηση και ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στον ορθόδοξο κόσμο.
Δικό της είναι το τροπάριο της Μεγάλης Τρίτης, που επίσης συνοδεύεται από το θρύλο ότι ο Αυτοκράτορας επισκέφθηκε το μοναστήρι της και εκείνη κρύφτηκε για να μην τον συναντήσει, ξεχνώντας στο γραφείο της τον περίφημο αυτό ύμνο, που τον συνέθετε τότε.
Ο Αυτοκράτορας τον διάβασε και τον συνέχισε γράφοντας: «Εύα το δειλινόν κρότον τοις ωσίν ηχηθείσα τω φόβω εκρύβη…».
Βεβαίως, η ποιήτρια Κασσιανή δεν έχει καμία σχέση με την αμαρτωλή γυναίκα που άλειψε με μύρο τα πόδια του Χριστού και περιγράφει στο ποίημά της.
Το περίφημο αυτό ποίημα που έγραψε η Κασσιανή αναφέρεται σε κάποια γυναίκα αμαρτωλή της εποχής του Χριστού, την οποία και περιγράφει ο Ευαγγελιστής Λουκάς στην Καινή Διαθήκη κεφ. 7, στίχοι 37-38: «και ιδού γυνή εν τη πόλει ήτις ην αμαρτωλός και επιγνούσα ότι ανάκειται εν τη οικία του φαρισαίου κόμισασα αλάβαστρον μύρου. Και στάσα οπίσω παρά του πόδας αυτού τοις δάκρυσι και ταις θριξί της κεφαλής αυτής εξέμασε και κατεφίλει τους πόδας αυτού και ήλειφε τω μύρω».
Η Κασσιανή, εμπνεύστηκε απ’ αυτό το γεγονός και άφησε να ξεσπάσει στην ποιητική της πένα όλος αυτός ο ψυχικός πόνος. Κάθε πρόταση και μια αίτηση συγγνώμης για τ’ αμαρτήματα.
Τότε πολλοί θαύμασαν τον οίστρο του ποιήματος, κυρίως μελωδοί.
Πρώτος που επιχείρησε τη μελοποίησή του ήταν ο Κοσμάς ο Μελωδός ή Αγιοπολίτης, ο οποίος έγραψε τους περισσότερους ύμνους της Μεγάλης Εβδομάδος.
Ακολούθησε ο Ρωμανός ο Μελωδός, ο οποίος υπολογίζεται ότι έγραψε χίλια κοντάκια.
Εν συνεχεία, ο Ιωάννης Δαμασκηνός και ο Μάρκος ο επίσκοπος Υδρούντος επί αυτοκρατορίας του Λέοντος Σοφού, που διακρίθηκε σαν υμνογράφος.
Υμνογράφοι της τελευταίας εκατονταετίας
Δεν είναι λίγοι αυτοί που ασχολήθηκαν με τη μελοποίηση του τροπαρίου της Κασσιανής. Ο Καντακουζινός, ο Μάντζαρος, ο Ρούγκας, ο Παπαποστόλου, ο Γλυκοφρύδης, ο Αινιάν, ο Νικ. Χατζηαποστόλου, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Ελ. Γιαννίδης, ο Γ. Γεωργίου και ακόμα οι δικοί μας Καλαματιανοί: Γεώργιος Θεοφιλόπουλος και Μιχάλης Παπασταθόπουλος.
Όμως, αυτή που επικράτησε και καθιερώθηκε σε όλη την Ελλάδα είναι του Πολυκράτη.
Σ’ αυτή την μελοποίηση έδωσε ο συνθέτης όλη του την ψυχή και το μεγαλείο της μουσικής σύνθεσης, για τετράφωνη χορωδία. Επτά αρμονικές παραλλαγές και οι σχετικές τους, δείχνουν τις ικανότητες του μεγάλου συνθέτη.
Η Κασσιανή στον τόπο μας
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι το τροπάριο της Κασσιανής είναι άρρηκτα δεμένο με τις χορωδίες της πόλης μας. Έχει ιδιαίτερη ιστορική σημασία για εμάς, γιατί η μελοποίηση του τροπαρίου αυτού εψάλη το 1934 από τη μεικτή χορωδία της Υπαπαντής του Σωτήρος, υπό τη μαεστρία του Κωνσταντίνου Λίβα, ο οποίος υπήρξε μαθητής του Πολυκράτη και εις τον οποίον είχε αφιερώσει τη σύνθεση αυτή.
Για εμάς, λοιπόν, ιδιαίτερα, το τροπάριο της Κασσιανής απ’ τις χορωδίες αποτελεί και μια γιορτή, η οποία εκδηλώνεται στη συνέχεια και με συνεστίαση των μελών της χορωδίας.
Το τροπάριο της Κασσιανής…τελευταία φορά…
Το έτος 2015, τη Μεγάλη Τρίτη το βράδυ, όσοι παρευρέθηκαν στο Ναό της Υπαπαντής του Σωτήρος είχαν την ευτυχία να ακούσουν -για τελευταία φορά- το περίφημο αυτό τροπάριο απ’ την τετράφωνη χορωδία του Ναού. Μια απόδοση ευρωπαϊκής μουσικής ανεπανάληπτη, που δε θα ξανακουστεί στην πόλη μας.
Δεν είναι δυνατόν ν’ αποδοθούν με άλλον τρόπο οι υπέροχες αυτές συνθέσεις.
Τα πάθη του Χριστού της Μ. Εβδομάδας είναι θεία μυσταγωγία, που μόνο η τετράφωνη χορωδία μπορεί να αποδώσει.
Το τροπάριο της Κασσιανής –το σήμερον κρεμάται επί ξύλου της Μ. Πέμπτης – ο επιτάφιος θρήνος – ακόμα και τα Αναστάσιμα.
Υπήρξε μέγα λάθος η απόφαση του μητροπολίτη μας κ. Σαββάτου να καταργήσει την τετράφωνη χορωδία. Πρέπει να γνωρίζει ότι πλήγωσε κυριολεκτικά το μεγαλύτερο μέρος των Καλαματιανών. Έσβησε μια ιστορία χορωδιών που ξεκινά απ’ το 1895 και για τους Καλαματιανούς είχε γίνει βίωμα πλέον.
Βασίλης Ι. Μανιάτης
65χρόνια με τις Χορωδίες
Υ.Γ. Πληροφορώ τους φίλους Καλαματιανούς και κυρίως τους θιασώτες της ευρωπαϊκής τετράφωνης χορωδιακής υμνωδίας ότι, για λόγους ιστορικούς, έχει γυριστεί αναμνηστικό «ντοκιμαντέρ» από το γράφοντα με τη συνεργασία του τηλεοπτικού σταθμού «Best», το ιστορικό της Κασσιανής και ακούγεται το τροπάριο το οποίο ψάλλει η πρώην χορωδία της Υπαπαντής σε σύνθεση Πολυκράτη και με μαέστρο τον Θεόδ. Μουτεβελή.
Βρίσκεται στο «youtube», επεισόδιο αρ. 23, με ένδειξη «Παλιά Καλαμάτα, Βασίλης Ι. Μανιάτης».
