Η Dolores Payas, η ισπανίδα μεταφράστρια του έργου του φιλέλληνα συγγραφέa, μιλά στο «Θάρρος» για το βιβλίο της που κυκλοφόρησε στη χώρα μας
«Η Μάνη είναι ο παράδεισος μου. Η Καλαμάτα η πιο φιλόξενη πόλη που έχω επισκεφτεί στη ζωή μου.»
Η Ισπανίδα μεταφράστρια του Πάτρικ Λη Φέρμορ. Ντολόρες Παγιάς επισκέφθηκε πρώτη φορά τον συγγραφέα στο σπίτι του στην Καρδαμύλη το 2009. Η πρώτη αυτή συνάντηση ήταν η απαρχή μιας φιλίας που διατηρήθηκε μέχρι το τέλος της ζωής του συγγραφέα. Μέσα από το χρόνο που πέρασαν μαζί και τις συζητήσεις τους, «γεννήθηκε» η ανάγκη της, για να γράψει το βιβλίο «Πίνοντας με τον Πάτρικ Λη Φέρμορ» . Ένα ανθρώπινο σκιαγράφημα του Άγγλου συγγραφέα και τολμηρού ταξιδευτή, του γοητευτικού και γενναιόδωρου “Paddy” ή «Μιχάλη» (όπως τον αποκαλούσαν στην Ελλάδα), που έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην Καρδαμύλη περιτριγυρισμένος από φίλους, ποτά και, πάνω απ’ όλα, τα βιβλία του. Το «Πίνοντας με τον Λη Φέρμορ» κυκλοφορεί από την «Key Books» εδώ και ένα μήνα στα βιβλιοπωλεία της χώρας. Το «Θάρρος» με τη βοήθεια του Βασίλη Βαρδάκα, από την “Key Books”, εντόπισε και συνομίλησε με την Ντολόρες Παγιάς. Η ίδια σήμερα περνά 6 μήνες του χρόνου, «στο σπίτι της», τη μεσσηνιακή Μάνη. Μας μίλησε για τον Πάτρικ Λη Φέρμορ… τον κοσμοπολίτη, ευγενή, μποέμ και συνάμα ανθρώπινο “Paddy” όπως αυτή γνώρισε στα τελευταία χρόνια της ζωής του. Επίσης, μας εξήγησε τη δύσκολη δουλειά των μεταφραστών που χωρίς αυτούς η λογοτεχνία θα ήταν ένα άγονο τοπίο. Τέλος, εκφράστηκε με «κολακευτικά» λόγια για τον «δικό» της παράδεισο, που βρήκε εδώ στα μέρη μας. Για τη μοναδική Μάνη και για τη φιλόξενη Καλαμάτα που μεταμορφώνεται χρόνο με το χρόνο προς το καλύτερο.
*Πως προέκυψε η γνωριμία σας και πως ήρθατε τόσο κοντά με τον Πάτρικ Λη Φέρμορ ; Εσείς από την Ισπανία , αυτός Βρετανός, βρεθήκατε στην Καρδαμύλη τελικά!
Είναι όντως, λίγο «περίεργο» που αυτή η συνάντηση προέκυψε στη Μάνη. Αλλά η εξήγηση είναι μάλλον απλή. Τον λάτρευα ως συγγραφέα, αλλά στην Ισπανία δεν ήταν πολύ γνωστός. Είχε μόνο δύο βιβλία μεταφρασμένα στα ισπανικά… Καθώς γράφω για πολιτιστικά περιοδικά έκανα μερικά άρθρα για τον Λη Φέρμορ. Επίσης, προσπάθησα να προσελκύσω το ενδιαφέρον ορισμένων εκδοτικών οίκων για τα έργα του. Αυτό το κατάφερα και μπορώ να πω ότι αισθάνομαι υπερήφανη, καθώς σήμερα όλα τα βιβλία του κυκλοφορούν και στην Ισπανία! Έτσι, μια μέρα του έστειλα ένα από τα άρθρα μου για τον ίδιο και τα βιβλία του. Ήταν αρκετά ευγενής και με ευχαρίστησε. Την επόμενη φορά που ήρθα στην Ελλάδα, έσπευσα στη Μάνη και επιδίωξα να τον συναντήσω. Τον καιρό εκείνο συνάντησα και την Ελπίδα, την οικονόμο του, που από τότε συνδεόμαστε με φιλία. Εκείνη την ημέρα ο «Paddy» με κάλεσε για καφέ. «Ταιριάξαμε» αμέσως και την επόμενη μέρα με κάλεσε για γεύμα… Λίγες εβδομάδες αργότερα άρχισα να μεταφράζω τη «Ρούμελη». Αποφάσισα να έρθω στη Μάνη και να νοικιάσω ένα μικρό σπίτι στην Καρδαμύλη. Ήθελα να είμαι κοντά του. Έτσι ήρθα και εγκαταστάθηκα εδώ. Περάσαμε αρκετές στιγμές, γευματίζοντας, πίνοντας τσάι και μιλώντας για ατελείωτες ώρες… Την επόμενη φορά που ήρθα στην Ελλάδα με κάλεσε να μείνω στο σπίτι του. Ήταν μεγάλη τιμή για εμένα και απόλαυσα κάθε δευτερόλεπτο αυτού του ταξιδιού.
*Τι σας οδήγησε να γράψετε αυτό το βιβλίο, και μάλιστα, επιλέγοντας αυτό τον «τίτλο» ;
Αυτό το μικρό βιβλίο είναι ένα δείγμα ευγνωμοσύνης. Μετά το θάνατο του «Paddy», αισθάνθηκα μια μεγάλη νοσταλγία και ένα κενό μέσα μου. Ήξερα ότι είχα ένα «χρέος» απέναντί του. Ήταν αρκετά γενναιόδωρος μαζί μου καθώς με υποδέχθηκε στη ζωή του, όταν αυτή ήταν ήδη «εύθραυστη» και «κουρασμένη». Αυτό για μένα, ήταν ένα τεράστιο «δώρο» που θα το «κρατώ» μαζί μου όσο ζω. Έτσι, ένιωσα ότι κάτι πρέπει να κάνω. Έπρεπε να του πω ένα μεγάλο ευχαριστώ, να του «αποδώσω» ένα φόρο τιμής. Όντας συγγραφέας, η γραφή είναι ο τρόπος με τον οποίο μπορώ να εκφράσω καλύτερα τα συναισθήματα μου. Επίσης, αυτό το βιβλίο, θα μου επιτρέψει να μείνω «μαζί του» στον κόσμο, για λίγο περισσότερο… Σκέφτηκα πολύ πριν ξεκινήσω να το γράφω… Τελικά αποφάσισα ότι αυτό το βιβλίο θα είναι μια «επιστολή αγάπης»…. Σε αυτόν και στην Ελλάδα.
*To BBC , λόγω της ζωής του, τον έχει περιγράψει ως έναν άνθρωπο «κράμα» μεταξύ Ιντιάνα Τζόουνς, Τζέημς Μποντ και Γκράχαμ Γκρίν. Εσείς πως θα το περιγράφατε ύστερα απ’ τη στενή σχέση που αναπτύξατε;
Η «άποψη» του BBC δε νομίζω ότι απέχει πολύ από την αλήθεια, αν και νομίζω ότι ήταν καλύτερος συγγραφέας από τον Graham Green. Η πεζογραφία του «Paddy» ξεκινούσε με μια εκπληκτική ευκολία και ήταν επίσης ποιητής.
Όσο για τον άνθρωπο. Ο «Paddy» ήταν ΑΝΘΡΩΠΟΣ, με κεφαλαία γράμματα. Τίποτα, ανθρώπινο, δεν ήταν παράξενο γι’αυτόν. Και, πάνω απ ‘όλα, αγαπούσε τη ζωή. Απολάμβανε οτιδήποτε μπορούσε να του δώσει η ζωή, ως ένα πολύτιμο δώρο. Ήταν πάντα έτοιμος να την υποδεχτεί με οποιαδήποτε μορφή της: καλή, καλύτερη, χειρότερη, κακή, θαυμάσια. Γι ‘αυτό άλλωστε ήταν τόσο γενναιόδωρη και γεμάτη κατανόηση «ψυχή». Ήταν επίσης, «σπουδαία» παρέα, με καλό χιούμορ, αστεία, και περιέργεια για τα πάντα. Τέλος, είχε πολύ θάρρος και ήταν ένας πραγματικός ευγενής και αξιοπρεπής «πολεμιστής» .
*Ως μεταφράστρια λογοτεχνικών βιβλίων αλλά και ως συγγραφέας θα είχατε την ευκαιρία να μεταφράσετε αρκετά βιβλία και να γνωρίσετε αρκετούς συγγραφείς. Τι είναι αυτό που σας έκανε να ξεχωρίσετε τον Πάτρικ Λη Φέρμο;
Όσο και αν ακούγεται αστείο, είναι ο πιο δύσκολος που έχω μεταφράσει. Ο «Paddy» είχε ένα τεράστιο λεξιλόγιο και ήταν επιρρεπής στην μπαρόκ πεζογραφία. Αυτό, μαζί με τους στίχους και την εκπληκτική ομορφιά των βιβλίων του, τον έκανε πολύ ξεχωριστό συγγραφέα. Υπάρχει ακόμα ένα άλλο σημαντικό πράγμα που με έκανε να τον ξεχωρίσω. Όπως αυτός, έτσι και εγώ ήμουν «ερωτευμένη» με την Ελλάδα. Μεταφράζοντας τα βιβλία του, μπήκα σε έναν όμορφο κόσμο που ήταν και ο δικός μου.
*Πόσο δύσκολη είναι η δουλειά του «μεταφραστή» ενός λογοτεχνικού βιβλίου, όταν πρέπει να αποτυπώσει το νόημα ενός έργου, σε διαφορετικές κουλτούρες; Τα βιβλία του, σας δυσκόλεψαν πάνω σε αυτό;
Η μετάφραση είναι μια πολύ δύσκολη δουλειά. Πέρα από την “μεταγραφή των νοημάτων”, κατά τη μετάφραση ενός καλού συγγραφέα θα πρέπει να βρούμε τη «φωνή του» σε γλώσσα που δεν ήταν η δική του. Η φωνή στα ισπανικά (ή στα ελληνικά ή σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα μεταφράζετε) δεν θα είναι ποτέ η ίδια αλλά θα πρέπει να “ακούγεται” σαν να ήταν.
Η πρωτότυπη πεζογραφία του «Paddy» είναι πολύ μπαρόκ και το λεξιλόγιό που χρησιμοποιεί εξαιρετικά περίπλοκο (που συχνά μοιάζει το βυζαντινό!). Αυτό ήταν εξαιρετικά δύσκολο για εμένα. Έπρεπε να βρω μια ισπανική φωνή γι ‘αυτόν, και έπρεπε να είναι μια «μπαρόκ»
και πολύ «πλούσια», όχι μια νηφάλια, φωνή. Η αγγλική γλώσσα είναι μονοσύλλαβη. Τα Ισπανικά, όπως και τα ελληνικά είναι γλώσσες πολυσύλλαβες. Υπήρχε πάντα ο κίνδυνος να χαθεί το «βήμα», να χαθεί η «μουσική» και ο «ρυθμός». Για να βρεθεί μια λύση για αυτές τις προκλήσεις απαιτείται μια βαθιά εργασία στη γλώσσα. Στη δική μου γλώσσα… Όσο και αν ακούγεται παράδοξο, μεταφράζοντας τον, έμαθα πολλά ισπανικά… Κάθε μεταφραστής καταλαβαίνει τι λέω. Επ’ ευκαιρία, καθώς μιλάμε για μεταφράσεις, θα ήθελα να ευχαριστήσω την ελληνίδα μεταφράστρια του βιβλίου μου, την Δρ. Έλενα Αβραμίδου, που έκανε εξαιρετική δουλειά. Ο ρόλος των μεταφραστών είναι πολύ σπουδαίος και ποτέ δεν αναγνωρίζονται στο μέγεθος που τους αρμόζει. Χωρίς αυτούς, ο λογοτεχνικός μας κόσμος θα ήταν ένα άγονο τοπίο.
*Από την γνωριμία που είχατε μαζί του , καταλήξατε σε κάποιο συμπέρασμα, γιατί ο «Κοσμοπολίτης» Βρετανός συγγραφέας, επέλεξε ένα μικρό χωριό της Μεσσηνιακής Μάνης ως «καταφύγιο» στα τελευταία χρόνια της ζωής του;
Ο «Paddy» αγάπησε την Ελλάδα και, ακόμη περισσότερο, αγαπούσε τους Έλληνες. Αισθανόταν πολύ οικεία ανάμεσα τους. Ήταν ερωτευμένος με τη ζωή, όπως ακριβώς είστε και εσείς… Ό, τι συμβαίνει, ποτέ δεν σταματάτε να αγαπάτε τη ζωή. Μοιράστηκε αυτή την όρεξη για ζωή μαζί σας. Και, φυσικά, τα αστεία, το πνεύμα, και τη ζωντάνια του ελληνικού χαρακτήρα. Αυτό ακριβώς εκτίμησε και αγάπησε. Ταυτόχρονα, ήθελε να αποσυρθεί από τον κόσμο για να γράψει. Αγαπούσε την κοινωνική ζωή και οι μεγάλες πόλεις δεν τον βοηθούσαν. Νομίζω ότι στη Μάνη βρήκε το «καταφύγιο» που έψαχνε. Δηλαδή ένα μέρος όπου ήταν ο εαυτός του και ταυτόχρονα βρήκε την ηρεμία που ήθελε για να γράψει
Υποψιάζομαι επίσης ότι βρήκε τη Μάνη πιο ενδιαφέρουσα από άλλα μέρη της Ελλάδας και είναι λογικό καθώς αυτό το μέρος προσφέρει στον κάθε επισκέπτη μια απαράμιλλη ομορφιά.
*Σήμερα και εσείς εξακολουθείτε να περνάτε μεγάλο μέρος του χρόνου σας στην Καρδαμύλη; Τι είναι αυτό που σας «τραβάει» στα μέρη μας;
Μένω εδώ όσο η δουλειά μου και οι οικογενειακές υποχρεώσεις μου το επιτρέπουν. Συνήθως περνάω στη Μάνη το μισό χρόνο. Η Ελλάδα ήταν πάντα στα όνειρά μου. Ήταν το απόλυτο τοπίο μου, ο ιδιωτικός μου παράδεισος. Νομίζω ότι εκπληρώνω αυτό το παλιό μου όνειρο. Ταξίδεψα σε πολλά μέρη σε ολόκληρο τον κόσμο, αλλά η Ελλάδα, και ειδικά η Μάνη μου προσφέρουν κάτι το ανεξήγητο. Κάθε φορά που πατώ το πόδι μου εδώ αισθάνομαι πάντα σα να είμαι στο «σπίτι» μου. Νοιώθω πολύ χαρούμενη ανάμεσα στους Μανιάτες… Ακόμα και όταν φιλονικούμε ή διαφωνούμε!
Αγαπώ την υπερηφάνεια και τη γενναιοδωρία των Μανιατών. Στη Μάνη οι ανθρώπινες σχέσεις διευθετούνται μεταξύ ίσων, αυτό είναι σπουδαίο. Δεν έχω βρει ποτέ έναν τόσο εύκολο τρόπο να συσχετιστώ με ανθρώπους όπως έχω βρει εδώ. Μπορεί να ήμουν “Μανιάτισσα” σε μια προηγούμενη ζωή και αυτό, ίσως να εξηγούσε τα πάντα.
Φυσικά, λατρεύω το τοπίο. Μου αρέσει συνδυασμός της επικής «μεγαλοπρέπειας» και της γλυκύτητας. Τα τραχιά βουνά σε συνδυασμό με τη στοργική και φιλόξενη θάλασσα. Το πανέμορφο καταπράσινο τοπίο της Έξω Μάνης σε σχέση με το σεληνιακό, έρημο έδαφος της Μέσα Μάνης. Είμαι «ερωτευμένη» με τη φύση και αυτό το μέρος μου προσφέρει τη δυνατότητα κάθε μέρα να εκπληρώνω τις επιθυμίες μου.
Τα τελευταία χρόνια δε, η γειτονική Καλαμάτα, έγινε η πιο αγαπημένη μου πόλη. Νομίζω ότι είναι ένας από τους πιο φιλόξενους τόπους που έχω πάει ποτέ, και πιστέψτε με, έχω ταξιδέψει αρκετά στη ζωή μου… Επισκέπτομαι, κάθε εβδομάδα τη “λαϊκή αγορά” για να δω τι συμβαίνει στην πόλη. Η Καλαμάτα μεταμορφώνεται συνεχώς, γίνεται όλο και πιο όμορφη και ενδιαφέρουσα!
*Έχετε σκεφτεί ποιο θα είναι το επόμενο βιβλίο που θα γράψετε; «Γεμίζετε» έμπνευση όσο διάστημα βρίσκεστε στη Μάνη;
Δημοσίευσα πρόσφατα στην Ισπανία, ένα βιβλίο για την Κίνα, και τελείωσα ένα θρίλερ τον Ιούνιο εδώ. Πάντα εδώ τελειώνω τα βιβλία μου… Αυτή την περίοδο είμαι πολύ απασχολημένη με το μικρό μου κήπο εδώ στη Μάνη ο οποίος είναι γεμάτος πλέον με ντομάτες, μελιτζάνες και άλλα «ντόπια» ζαρζαβατικά. Η κηπουρική είναι πολύ καλή για τον εγκέφαλο και έτσι παράλληλα νομίζω ότι έχω έτοιμο στο μυαλό μου το επόμενο βιβλίο. Η Μάνη βοηθά την έμπνευση και το καινούργιο μου έργο θα είναι ένα είδος «Λεξικού» της Ευτυχίας. Ένα να βιβλίο που θα μας θυμίζει ότι παρά τους σκοτεινούς χρόνους που διανύουμε, η ζωή είναι όμορφη και γεμάτη ευτυχία. Περιττό να πω ότι η κύρια πηγή μου, θα είναι η καθημερινότητα της ζωής στη Μάνη. Κατά κάποιο τρόπο, αυτό εδώ το μέρος είναι ένας από τους τελευταίους παράδεισους στην Ευρώπη. Τουλάχιστον, είναι σίγουρα «ο δικός μου παράδεισος»! .
Του Κώστα Γαζούλη
