Για τον αναβαθμισμένο ρόλο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης μέσα από τη Συνταγματική Αναθεώρηση μίλησε ο δήμαρχος Πύλου-Νέστορος, Δημήτρης Καφαντάρης, κατά το ετήσιο τακτικό συνέδριο της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας.
Όπως ανέφερε: «Η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, μέσα από συνεδριάσεις του Διοικητικού της Συμβουλίου, συνέδρια και διαβουλεύσεις με τα όργανα της Αυτοδιοίκησης, έχει διαμορφώσει συγκεκριμένη πρόταση για τη Συνταγματική Αναθεώρηση.
Η αναθεώρηση πρέπει να είναι συναινετική, καινοτόμος και προσανατολισμένη στην κατεύθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, επειδή βρισκόμαστε σε μία χρονική περίοδο που τα κοινωνικά δικαιώματα είναι υπό πίεση, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδη. Η πρόσφατη Συνταγματική Αναθεώρηση επέφερε σημαντικές αλλαγές στο θεσμό, μετά την τροποποίηση του άρθρου 102 του Συντάγματος.
Επίσης:
-Κατοχυρώθηκαν δυο βαθμίδες αιρετής αυτοδιοίκησης
-Εισήχθη το τεκμήριο της αρμοδιότητας υπέρ των Δήμων για τις τοπικές υποθέσεις
-Θεσμοθετήθηκε η υποχρέωση του κράτους να εξασφαλίζει τους αναγκαίους πόρους για την εκπλήρωση της αποστολής και των αρμοδιοτήτων των ΟΤΑ
-Δόθηκε η δυνατότητα ανάθεσης στους Δήμους αρμοδιοτήτων, με αντίστοιχη μεταφορά πόρων.
Ο Καλλικράτης ήλθε ως συνέχεια της μεταρρυθμιστικής προσπάθειας κατοχυρώνοντας ισχυρούς Δήμους και ισχυρές αυτοδιοικητικές Περιφέρειες.
Ωστόσο, χρειάζεται ακόμα πολύς δρόμος να διανυθεί.
Εν όψει της νέας αναθεώρησης:
•Πρέπει ο θεσμός της Τοπικής Αυτοδιοίκησης να οδηγηθεί σε ουσιαστική αναβάθμιση. Η άμεση οικονομική εξάρτηση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης από το κεντρικό κράτος καθιστά ανύπαρκτη την περιβόητη αυτονομία της, αφού δεν υπάρχουν ενιαίοι και σταθεροί κανόνες για τη χρηματοδότησή της. Είναι πλέον γνωστή η μη απόδοση κάθε χρόνο των θεσμοθετημένων πόρων των ΟΤΑ, με αποτέλεσμα να δημιουργείται “νέα γενιά παρακρατημένων πόρων”.
•Οι συχνές, ωμές παρεμβάσεις στο όνομα της εποπτείας του κράτους, που προβλέπονται μεν από το Σύνταγμα, αλλά εκφράζονται κατά το δοκούν από τις κυβερνήσεις, δημιουργούν την ψευδαίσθηση ότι πράγματι η Τοπική Αυτοδιοίκηση αυτοδιοικείται.
Ο διάλογος και οι προτάσεις για πραγματική αναβάθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης θα πρέπει να έχουν ως αφετηρία την ειλικρινή βούληση του πολιτικού μας συστήματος για ουσιαστική εκχώρηση αρμοδιοτήτων, ώστε να ασκούνται εγγύτερα στον πολίτη, με τους απαραίτητους πόρους.
Η Συνταγματική Αναθεώρηση μας δίνει τη δυνατότητα να ασχοληθούμε και με άλλα ζητήματα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όπως η αξιοκρατία, η νομιμότητα και η διαφάνεια.
Υποστηρίζεται συχνά ότι πρέπει να θεσπιστεί με τη μεγαλύτερη δυνατή έμφαση η αποκλειστική αρμοδιότητα της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης για τη διοίκηση των “τοπικών υποθέσεων” και να αποσαφηνιστεί επακριβώς η έννοια αυτή.
Ίσως είναι καιρός να ξεπεράσουμε τις εννοιολογικές διακρίσεις και να περάσουμε στην έννοια των δημόσιων πολιτικών και της παράλληλης λειτουργίας κεντρικού– περιφερειακού-τοπικού επιπέδου για την άσκηση των πολιτικών αυτών, δηλαδή στην πολυεπίπεδη διακυβέρνηση.
Ο κανόνας κατανομής των αρμοδιοτήτων στην περίπτωση αυτή θα πάψει να είναι η έννοια της τοπικής υπόθεσης, και θα αντικατασταθεί από τις αρχές της εταιρικής σχέσης, της εγγύτητας και της επικουρικότητας.
Έτσι θα πρέπει:
Να αποσαφηνιστεί ο ρόλος της Πρωτοβάθμιας Αυτοδιοίκησης, τόσο σε σχέση με την Κεντρική Διοίκηση όσο και με την Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση.
Να καταστεί σαφές, μέσα από συγκεκριμένη αναδιατύπωση των άρθρων 101 και 102, ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση δεν είναι ο “πτωχός συγγενής” του κράτους που ασχολείται με ήσσονος σημασίας υποθέσεις, αλλά μια ιδιαίτερα σημαντική θεσμική συνιστώσα του, με ξεχωριστή φυσιογνωμία και με πολλά συγκριτικά πλεονεκτήματα, ως προς τη διαχείριση των δημόσιων υποθέσεων.
Προτείνονται οι συνταγματικές μεταρρυθμίσεις των άρθρων 101 και 102 και συμπληρωματικά των άρθρων 43, 56, 76, 78 και 98 του Συντάγματος, που εγγυώνται έναν αναβαθμισμένο ρόλο της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Αναλυτικά:
1. Συνταγματική αποτύπωση του νέου ρόλου της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στο πλαίσιο ενός ριζικά αναμορφωμένου διοικητικού συστήματος:
-Επιτελική Κεντρική Διοίκηση
-Κατοχύρωση του διττού χαρακτήρα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ως θεμελιώδες δικαίωμα έκφρασης της τοπικής δημοκρατίας και αυτονομίας, και ως διοικητικός θεσμός που συνδέεται στενά με την Κεντρική Διοίκηση
-Ανάθεση ρυθμιστικών αρμοδιοτήτων στους ΟΤΑ ως προς την εκπόνηση και άσκηση δημόσιων πολιτικών σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, όπως αναπτυξιακός προγραμματισμός και χωροταξικός και πολεοδομικός σχεδιασμός
-Προσδιορισμός των αρμοδιοτήτων των επιπέδων της Διοίκησης και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, σύμφωνα με τις αρχές της εταιρικής σχέσης, της εγγύτητας, της επικουρικότητας και της διαλειτουργικότητας
-Διακριτός θεσμός Μητροπολιτικής Αυτοδιοίκησης.
2. Συνταγματική καθιέρωση «Συμβουλίου Αυτοδιοίκησης» που θα είναι ο θεσμικός εκπρόσωπος της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης με την εκτελεστική εξουσία και την Κεντρική Διοίκηση. Τα μέλη του θα προέρχονται από την ΚΕΔΕ και την ΕΝΠΕ.
3. Ένα νέο συνταγματικό πλαίσιο για τους φορολογικούς πόρους των ΟΤΑ:
-Επιτακτικότερη η διάταξη που επιβάλει τη μεταφορά πόρων παράλληλα με τη μεταφορά αρμοδιοτήτων από το Κράτος στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, με την υποχρέωση η συγκεκριμένη πρόβλεψη να ενσωματώνεται στο νομοθέτημα που ρυθμίζει τη μεταφορά αρμοδιοτήτων και υπό την αίρεση της ακυρότητας της σε διαφορετική περίπτωση ή σε περίπτωση καθυστέρησης υλοποίησης της μεταφοράς των πόρων.
-Πληρέστερη διασφάλιση των όρων και των προϋποθέσεων της οικονομικής αυτοτέλειας των ΟΤΑ, ώστε να παρασχεθεί στο νομοθέτη η δυνατότητα να αναθέσει τον καθορισμό και την είσπραξη συγκεκριμένων φόρων από τους ίδιους τους ΟΤΑ, όχι με την επιβολή πρόσθετων φόρων, αλλά στο πλαίσιο αναμόρφωσης του φορολογικού συστήματος.
4. Ειδική συνταγματική ρύθμιση για την άσκηση εποπτείας στους ΟΤΑ και τη διεύρυνση της διαφάνειας:
-Ρητή συνταγματική διατύπωση ότι “η εποπτεία που ασκεί το κράτος περιορίζεται αποκλειστικά σε τυπικό έλεγχο νομιμότητας και το κράτος δεν παρεμβαίνει καθοιονδήποτε τρόπο στη διοίκηση και τη διαχείριση των υποθέσεων των ΟΤΑ”.
-Κατοχύρωση ενός μη πολιτικού, αξιόπιστου και αμερόληπτου μηχανισμού (με τη μορφή ανεξάρτητης αρχής), που θα αναλάβει τον έλεγχο νομιμότητας όλων των πράξεων των ΟΤΑ, ώστε να τερματισθεί η σημερινή κατάσταση των πολλαπλών ατελέσφορων ελέγχων.
-Ενίσχυση της διαφάνειας με θεσμούς δημοσιότητας σε τοπικό επίπεδο με τη χρήση του διαδικτύου και των νέων τεχνολογιών.
-Η εισαγωγή του θεσμού του Ελεγκτή Νομιμότητας και της Αυτοτελούς Υπηρεσίας Εποπτείας ΟΤΑ κρίνεται ως θετική.
5. Συνταγματική κατοχύρωση υποχρεωτικής διαβούλευσης και νομοθετικής πρωτοβουλίας για τη συμμετοχή στο νομοθετικό έργο των θεσμικών φορέων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ώστε:
-Για κάθε νομοσχέδιο που αφορά ζητήματα Τοπικής Αυτοδιοίκησης να προηγείται υποχρεωτικώς διαδικασία διαβούλευσης με τους εκπροσώπους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
-Οι θεσμικοί φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης να έχουν τη δυνατότητα να αναλάβουν οι ίδιοι νομοθετική πρωτοβουλία για θέματα που άπτονται των αρμοδιοτήτων, της οργάνωσης και της λειτουργίας τους.
-Καινοτόμο βήμα θα ήταν η δυνατότητα κατάθεσης και “προτάσεων νόμων” από τους θεσμικούς εκπροσώπους της αυτοδιοίκησης στο πλαίσιο ενδεχομένως μιας ευρύτερης καθιέρωσης του θεσμού της νομοθετικής πρωτοβουλίας.
Σημειωτέον ότι οι περισσότερες θεσμικές τομές που έγιναν στον χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αλλά και στην κεντρική διοίκηση, προετοιμάστηκαν και προτάθηκαν, κατά το μέγιστο μέρος τους, από θεσμικούς φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
6. Συνταγματικές τροποποιήσεις ως προς το εκλογικό σύστημα και τα πολιτικά δικαιώματα στον χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης:
-Ειδική συνταγματική διάταξη, κατ’ αναλογίαν των ισχυόντων για τις βουλευτικές εκλογές, που θα προβλέπει ότι οι νομοθετικές ρυθμίσεις που αφορούν στο εκλογικό σύστημα και τις εκλογικές περιφέρειες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης θα ισχύουν από τις μεθεπόμενες εκλογές, εκτός αν συγκεντρώνουν τουλάχιστον τα 2/3 των βουλευτών.
-Συμμετοχή όλων των αιρετών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στις βουλευτικές εκλογές χωρίς κώλυμα.
Για τη συνταγματική κατοχύρωση των ανωτέρω, είναι ειδικότερα αναγκαία τα ακόλουθα:
Στο άρθρο 43 του Συντάγματος να διευρυνθεί η δυνατότητα κανονιστικής αρμοδιότητας των οργάνων των ΟΤΑ, έτσι ώστε να μην περιορίζεται η αρμοδιότητα τους σε θέματα τεχνικού χαρακτήρα, αλλά να επεκτείνεται και σε ειδικότερα ζητήματα ουσιαστικού περιεχομένου.
Στο άρθρο 56 του Συντάγματος να καταργηθούν οι αναχρονιστικές ρυθμίσεις που εμποδίζουν την ανωτέρω προτεινόμενη συμμετοχή των αιρετών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στις βουλευτικές εκλογές.
Στο άρθρο 76 του Συντάγματος είναι αναγκαίο να εκφρασθεί, με συγκεκριμένη προσθήκη, η ανωτέρω προτεινόμενη πιο ενεργή και πιο ουσιαστική συμμετοχή των θεσμικών εκπροσώπων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στο νομοθετικό έργο.
Στο άρθρο 78 του Συντάγματος πρέπει να υπάρξει θωράκιση της ανωτέρω προτεινόμενης οικονομικής αυτοτέλειας, με επιτακτική συνταγματική δέσμευση, προκειμένου να αποδίδονται και να κατανέμονται οι προβλεπόμενοι φορολογικοί πόροι κατά τρόπο αυτόματο. Να αποκλείεται η ανάμιξη του κανονιστικού νομοθέτη και των υπουργείων στην απόδοση και κατανομή των πόρων, είτε αυτοί είναι οι σημερινοί Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι (ΚΑΠ), είτε επιλεγεί στο μέλλον η είσπραξη και απόδοση άλλου ενιαίου φόρου, όπως ο ευρέως συζητούμενος φόρος ακίνητης περιουσίας.
Στο άρθρο 98 του Συντάγματος ο προβλεπόμενος έλεγχος του Ελεγκτικού Συνεδρίου να είναι αυστηρά έλεγχος νομικός και οριακός, δηλαδή να αποσκοπεί αποκλειστικά σε έλεγχο νομιμότητας και μόνον.
Η Αυτοδιοίκηση, ως θεσμός του Κράτους που αποτελεί έκφραση της τοπικής αυτονομίας, επιθυμεί να συμμετάσχει στο δημόσιο διάλογο για τη Συνταγματική Αναθεώρηση, καταθέτοντας συγκεκριμένες προτάσεις, που υπηρετούν τη φιλοσοφία μας για την ανάγκη υιοθέτησης ενός νέου μοντέλου λειτουργίας του κράτους και της Αυτοδιοίκησης.
Ενός μοντέλου που θα υπηρετεί όχι μόνον τις σημερινές, αλλά και τις μελλοντικές γενιές της χώρας».
Δημήτρης Καφαντάρης: Ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης μέσα από τη Συνταγματική Αναθεώρηση
