Το πρωινό της 11ης Νοεμβρίου στην Αψίδα του Θριάμβου στο Παρίσι, μέσα σε κλίμα συγκίνησης, δεκάδες ηγέτες κρατών απέτισαν φόρο τιμής στα εκατομμύρια θυμάτων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από την κήρυξη της εκεχειρίας. Ίδιο κλίμα και στο Λονδίνο, με σύσσωμη την εκεί ηγεσία, αλλά και τον Πρόεδρο της Γερμανίας, να συμμετέχουν στην τελετή μνήμης.
Κι όμως, η σημερινή πολιτική ηγεσία στις δύο νικήτριες χώρες του πολέμου, αλλά και σε όλη την Ευρώπη, δεν δείχνει να έχει διδαχθεί επί της ουσίας από την τραγικότητα των ενδοευρωπαϊκών συγκρούσεων του παρελθόντος. Έτσι, η Βρετανία βυθίζεται σε βαθιά πολιτική κρίση επιχειρώντας να διαχειριστεί το Brexit, την απόφαση αποχώρησής της από την Ευρωπαϊκή Ένωση μετά το οριακό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος του 2016. Την ίδια ώρα, οι διακηρύξεις του Προέδρου Μακρόν περί μεταρρύθμισης του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και η απόπειρα ανάδειξής του σε ηγέτη της προοδευτικής Ευρώπης «πνίγονται» στα δακρυγόνα των αστυνομικών που επιχειρούν να κατευνάσουν την έκρηξη οργής των Γάλλων που συσπειρώθηκαν στο κίνημα των «κίτρινων γιλέκων».
Μόνη ωφελημένη της κατάστασης; Μα, φυσικά η Γερμανία της Α. Μέρκελ, η οποία, παρά τις αναταράξεις, εξακολουθεί να επιβάλλει πλήρως την ατζέντα και τις απαιτήσεις της σε επίπεδο Ε.Ε. και να κρατά το τιμόνι, οδηγώντας την Ευρώπη από αδιέξοδο σε αδιέξοδο. Έτσι, το 2019 είναι, χωρίς αμφιβολία, καθοριστικό και ίσως αποδειχθεί μοιραίο για την επιβίωση της ενωμένης Ευρώπης. Θα καταφέρει η γηραιά ήπειρος να αναγεννηθεί ξανά από τις στάχτες της;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση σε κρίσιμο σταυροδρόμι
Το 2019 η Ευρώπη θα βρεθεί αντιμέτωπη με τις ακόλουθες ιστορικές προκλήσεις:
- Brexit: βρίσκεται «στον αέρα», με ανοικτά τα ενδεχόμενα μιας άτακτης εξόδου ή ακόμα και μιας παράτασης της παραμονής του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ένωση. Σε κάθε περίπτωση, αναδεικνύεται με δραματικό τρόπο η έλλειψη ηγεσίας και στις δύο πλευρές της Μάγχης. Από ενδεχόμενη αποχώρηση, και τα δύο μέρη θα βγουν χαμένα και με μειωμένη γεωπολιτική επιρροή.
- Ευρωεκλογές 2019: Το αποτέλεσμα των επικείμενων Ευρωεκλογών προδιαγράφεται εξόχως αρνητικό για την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Αναμένεται ευρεία ενίσχυση των ευρωσκεπτικιστικών και ακραίων δυνάμεων σε πολλές ιστορικές χώρες της Ένωσης και επιβεβαίωση της ισχύος των αντιευρωπαϊκών κυβερνήσεων στην ανατολική Ευρώπη (Ουγγαρία, Πολωνία). Η ανοχή της ηγεσίας της Ε.Ε. σε καθεστώτα που περιφρονούν τις ευρωπαϊκές αξίες με πρόσχημα τη μεταναστευτική κρίση (η οποία πλήττει κυρίως τα κράτη-μέλη του ευρωπαϊκού νότου) και επιλέγουν μια Ευρώπη αλά καρτ είναι εξοργιστική. Σε κάθε περίπτωση, η γερμανικής έμπνευσης διαχείριση της μεταναστευτικής κρίσης από το 2015 μάλλον κατέληξε ως «βόμβα» στα θεμέλια της Ε.Ε.
- Οικονομική και Νομισματική Ένωση: η φιλόδοξη μεταρρύθμιση της Ευρωζώνης ώστε να γίνει μια πιο δίκαιη και αναπτυξιακή περιοχή με συγκλίνουσες οικονομίες παραπέμπεται διαρκώς στις ελληνικές καλένδες. Οι χώρες του ευρωπαϊκού βορρά αρνούνται να συνεισφέρουν στην περαιτέρω χρηματοδότηση δράσεων στα νότια κράτη-μέλη, ενώ ήδη-ελέω Brexit-προωθείται μεγάλη μείωση των κονδυλίων των Ταμείων Συνοχής και Περιφερειακής Ανάπτυξηςκαθώς και της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής. Το χάσμα ανάμεσα στον πλούσιο και ανταγωνιστικό βορρά και στον ασθμαίνοντα νότο διευρύνεται επικίνδυνα, ενώ οι πολίτες της Ευρωζώνης «πνίγονται» από τα φορολογικά βάρη. Ωφελημένες παραμένουν μόνο οι ισχυρές βιομηχανικές χώρες (Γερμανία, Ολλανδία) και κράτη που λειτουργούν ως φορολογικοί παράδεισοι (Λουξεμβούργο, Ιρλανδία).
Η «αρπαγή της Ευρώπης» και ο ρόλος της Ελλάδας
Μέσα σε εκρηκτική ατμόσφαιρα και διαρκώς επιδεινούμενες προκλήσεις, το ερώτημα προβάλλει επιτακτικό: ποιος θα σώσει την Ευρώπη; Όπως φαίνεται, η Δύση αδυνατεί να δώσει λύσεις και να τραβήξει μπροστά, απορροφημένη στην εσωστρέφειά της, ενώ η γερμανική ηγεμονία της τελευταίας δεκαετίας οδηγεί σε έξαρση των αδικιών και της αντιπαραγωγικής εσωστρέφειας. Και η Ελλάδα, ως διαχρονική πηγή έμπνευσης της Ευρώπης των αξιών; Ακροβατεί ανάμεσα στον προεκλογικό λαϊκισμό του εύθραυστου μεταμνημονιακού τοπίου και τις οξυμένες απειλές προκλητικών γειτόνων. Κι όμως, με κατάλληλη ηγεσία, όραμα και σχέδιο η Ελλάδα μπορεί να είναι η θετική έκπληξη του δύσκολου 2019, να αναγεννηθεί και να πρωταγωνιστήσει στην αναγέννηση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Κι αν αυτό φαντάζει missionimpossible, ο μύθος της αρπαγής της Ευρώπης μας δείχνει το δρόμο: για να πετύχουμε το στόχο μας χρειάζεται πρώτα να μεταμορφωθούμε.
Του Νικολάου Ε. Θεοδώρου*
*Ο Νίκος Θεοδώρου είναι Δικηγόρος και Διδάκτωρ Δημοσίου και Ευρωπαϊκού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ludwig–Maximilians του Μονάχου. IΙστοσελίδα: www.ntheodorou.gr
