23η Μαρτίου, Καλαμάτα 1821: Τοποθέτηση

23η Μαρτίου, Καλαμάτα 1821: Τοποθέτηση


Τον τελευταίο καιρό διάφοροι φορείς της Καλαμάτας, πανεπιστημιακοί, δημοσιογραφικοί, αυτοδιοικητικοί, επαγγελματικοί, χρηματοδοτούμενοι ή μη, ασχολούνται με τα ιστορικά γεγονότα της εθνικής μας παλιγγενεσίας και το ρόλο που έπαιξε η Καλαμάτα στον Αγώνα. Αυτό είναι απαραίτητο και επιβεβλημένο, αφού στην Καλαμάτα έγιναν οι τρεις πρώτες πράξεις που οδήγησαν στην τελική εξέλιξη των μακροχρόνιων αγώνων των Ελλήνων για την απελευθέρωσή τους. Αυτές είναι: α) η απελευθέρωση της πόλεως 23 Μαρτίου 1821, β) η διακήρυξη εις τα ευρωπαϊκάς αυλάς για τον αγώνα και τους σκοπούς του και γ) η σύγκληση του πρώτου λαϊκού, διοικητικού οργάνου, δηλαδή της Μεσσηνιακής Γερουσίας του ελεύθερου πλέον ελληνικού λαού.
Οι προαναφερθέντες φορείς, σεβόμενοι την αξία του ιστορικού γεγονότος, πολύ ορθώς θα παρουσιάσουν με τη συμπλήρωση 200 ετών τα ιστορικά δρώμενα της εποχής. Προβάλλοντας προφανώς τους συντελεστές των τότε ιστορικών γεγονότων ως τους καπεταναίους, οπλαρχηγούς, επαναστάτες και αγωνιζόμενο λαό, μάχιμο ή μη, τους φορείς της χριστιανικής πίστεως ιερωμένους, τις μονές και εκκλησίες της εποχής, τις περιοχές δράσης και αγώνων στην Καλαμάτα και τα γύρω χωριά, έχει βέβαια αναφερθεί ότι θα συσταθεί αρμόδια επιτροπή υπό μορφή κοινοπραξίας, που θα αναδείξει τα ιστορικά γεγονότα. Αυτή ονομάζεται «Καλαμάτα 1821: Δρόμοι Ελευθερίας»
Απευθυνόμενος στην ομάδα (κοινοπραξία φορέων) αυτή θα ήθελα να απευθύνω ερωτήσεις και προτάσεις ως προς τα ακόλουθα σημεία έρευνας:
•Με ποιες περιοχές της τότε επαναστατημένης Καλαμάτας θα ασχοληθούν; πιστεύω ότι πρέπει να ασχοληθούν με την Καλαμάτα του τότε και τα περίχωρά της, την Καλαμάτα του Μαρτίου 1821 έως το Σεπτέμβριο του 1828 (θάνατο του Καποδίστρια) ή, έστω, του Δήμου Καλαμάτας που σχηματίστηκε και κατεγράφη στο βασιλικό διάταγμα της 9ης Απριλίου 1935
•Ποιες οι ιερές μονές που υπάρχουν και σήμερα κοντά στην πόλη μας και έπαιξαν βασικό ρόλο στη συγκέντρωση των οπλαρχηγών και των αγωνιστών με τη φιλοξενία και τη διατροφή τους, αλλά, επίσης, με την αποθήκευση, συγκέντρωση, προετοιμασία πολεμικού υλικού κ.λπ.;
•Να παρουσιάσουν τα δρώντα πρόσωπα του αγώνα με βάση την προσφορά και τις θυσίες τους. Η παρουσίαση πρέπει να είναι αντικειμενική, ώστε να μην υπάρξουν εκ των υστέρων εσφαλμένες εντυπώσεις για τη δράση όσων έχουν αγωνισθεί και ο σκοπός της καλό είναι να αποβλέπει στην ιστορική ανάδειξη όλων των αγωνιστών, από την περιοχή του διευρυμένου Δήμου Καλαμάτας.
•Τέλος, καλό θα είναι να παρατεθούν με ακρίβεια τα πραγματικά δρώμενα και οι τοποθεσίες τους κατά την περίοδο της 23ης Μαρτίου 1821, ώστε να αναδειχθούν από την Πολιτεία και τις αυτοδιοικήσεις. Δεν είναι δυνατό να μη γνωρίζουμε ποιος ο δρόμος του μπαρουτιού (ελευθερίας) από το τουρκικό τελωνείο (περιοχή σήμερα MessinianBay) έως την Ιερά Μονή Μαρδακίου μέσω των Ιερών Μονών Προφήτη Ηλία και Βελανιδιάς, οι οποίες ακόμη και σήμερα διατηρούν όρθιο τμήμα των κτηρίων τους. Ακόμη, δε γίνεται να αγνοούνται τα ονόματα των ηγουμένων των μονών, όπως του Κυρίλλου Δούβα, ή οι ρόλοι τους στις συσκέψεις των οπλαρχηγών στις μονές με θέμα την κατάληψη της πόλης, τα σημεία των προσυγκετρώσεων των επαναστατών γύρω από την πόλη, ανατολικά και δυτικά του ποταμού Δαφνώνα (Νέδοντα).
Όλα αυτά θα τα προσδιορίσουν οι μελετητές καλύτερα εάν μέσα στις πηγές που θα χρησιμοποιήσουν θα είναι και οι καταγραφές των Καλαματιανών ιστορικών και συγκεκριμένα:
-Ιστορία της Παλαιάς Καλαμάτας του Ορέστη Χρυσοσπάθη. Σε αυτή εμφανίζονται οι υπάρχοντες τότε Ιεροί Ναοί, οι ιερές μονές, η ιστορικότητα και η προσφορά τους
-Η Καλαμάτα στο Χορό της Ιστορίας του Γιάννη Αναπλιώτη. Σε αυτή παρουσιάζεται άριστα η ανθρωπογεωγραφία της Καλαμάτας την περίοδο του 1821, τοποθετώντας τα όριά της στην ανατολική πλευρά του Νέδοντος, όπως και δυτικά αυτού ως τα Λέικα και νότια της ακατοίκητης τότε αλλά κατοικημένης αργότερα περιοχής μέχρι το γιαλό. Αναφέρεται στο βορειοδυτικό τμήμα της πόλης, συγκεκριμένα δε, στα «τελευταία χρόνια των Τούρκων, τότε που σκόρπισαν κάμποσα σπιτοκάλυβα ως πάνω στα Αμπελάκια ή Παλιάμπελα (σημερινά Κατσέικα), θέση ανάμεσα Αγίου Κωνσταντίνου και Λέικα».
Η περιοχή αυτή εντοπίζεται γύρω από τον ενοριακό ναό Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης που προϋπήρχε του 1821, ως και την οδό Αγίων Αναργύρων, με σημερινά ακόμα ευρήματα, κτίσματα, μισογκρεμισμένα, το σπίτι του Μουράτη «ντότορος χειρουργού, καλόκαρδου ανθρώπου», που ίσως αυτός και η οικογένειά του υπήρξαν οι πρώτοι νεκροί, λίγες ώρες πριν από την κατάληψη της Καλαμάτας. Υπάρχει η πηγή δίπλα στην Ιερά Μονή Προφήτη Ηλία, όπου οι Αλαγόνιοι μεταφορείς της μπαρούτης και πολεμικού υλικού τροφοδότησαν τους εαυτούς τους και τα ζώα τους με νερό. Ακόμη βρίσκεται ανασκευασμένη η Ιερά Μονή Προφήτη Ηλία, με τμήμα του Ιερού Ναού της προϋπάρχοντος. Εκεί έγινε την 21 και 22α Μαρτίου του 1821 το πολεμικό συμβούλιο των καπεταναίων των μεσσηνιακών αρμάτων. Εδώ χρειάζεται από την επιτροπή ανάδειξη των στοιχείων της σύσκεψης, των συμμετεχόντων και των αποφάσεών τους. Στη Δυτική Πλευρά του Νέδοντος υπάρχει και η Ιερά Μονή Βελανιδιάς η οποία έχει ανακατασκευασθεί από την καταστροφή του Ιμπραήμ. Βρίσκεται, επίσης, το μετόχι της Βελανιδιάς, η Ιερά Μονή Μαρδακίου, με πολλά σημεία αρχαιότερα του 1821, όπως ο ιερός ναός και τμήμα του μοναστηριού. Εκεί είχε γίνει νωρίτερα σύσκεψη των οπλαρχηγών και μπορούμε να αναφέρουμε τη Μονή Μαρδακίου ως μπαρουταποθήκη της περιόδου έναρξης του αγώνα.
-Η Καλαμάτα το 1805, όπως την είδε ο William Lehle, Άγγλος αρχαιολόγος και περιηγητής, του Νίκου Ι. Ζερβή. Σε αυτό το σύγγραμμα παρουσιάζεται ανθρωπογεωγραφικά η Καλαμάτα του 1805 των 400 οικογενειών, εκ των οποίων 6 μόνο είναι τούρκικες, ως η Καλαμάτα και τα καλύβια της. Η περιγραφή του Lela μοιάζει με του Γ. Αναπλιώτη, αλλά αναλύει περισσότερο τη ζωή της τότε Καλαμάτας.
Το πλάτος του ποταμού Νέδοντος το υπολογίζει 100 γιάρδες: «στη δεξιά όχθη… το μικρό προάστιο “καλύβια”, του οποίου οι μύλοι και οι κήποι εφοδιάζονται με νερό από το ποτάμι με τεχνητό αυλάκι».
-Αλαγονιακά, του Αντωνίου Ν. Μασουρίδη, ο οποίος στο ιστορικό πόνημά του, εκτός του αγώνος των Αλαγονίων οπλαρχηγών που ήταν οι βασικότεροι παράγοντες κήρυξης του Αγώνος, αναφέρεται στη μεταφορά του μπαρουτιού και σφαιρών στην οχυρά θέση της Ιεράς Μονής Μαρδακίου από 200 περίπου οπλισμένους Αλαγόνιους με τα αντίστοιχα φορτωμένα ζώα: «Από το τελωνείο του λιμένος του Αλμυρού δια νυκτός διαβαίνοντας το βόρειο του κάστρου τμήμα της πόλης, έφθασαν ανατέλλοντος του ηλίου της 21ης Μαρτίου 1821 εις θέσιν πάνω πηγάδι, πλησίον της Ιεράς Μονής Προφήτη Ηλία» και ακολούθως μετέβησαν μέσω της Ιεράς Μονής Βελανιδιάς στην Ιερά Μονή Μαρδακίου μέσω υπάρχοντος δρόμου, τμήματα του οποίου διατηρούνται ακόμα. Εκεί το αποθήκευσαν. Αναφέρεται και αυτός στον τρόπο κατάληψης της Καλαμάτας, κατονομάζοντας αναλυτικά τόσο τους Αλαγόνιους οπλαρχηγούς όσο και τους άλλους.
-Αλαγονία και Αλαγόνιοι, Τόμος Β’, του Αγησιλάου Κ. Καλαμαρά. Βασική ιστορική τοποθέτηση για την τοπική επανάσταση στην Καλαμάτα, καθώς και την ιστορική προσφορά των αγώνων των χωριών της Αλαγονίας «πισινοχώρια» στην κατάληψη της Καλαμάτας και γενικότερα του επαναστατικού αγώνος.
Τέλος, προτείνεται στους φορείς της κοινοπραξίας και, προπάντων, στο Δήμο Καλαμάτας να προσπαθήσουν για την επανέκδοση των ανωτέρω ιστορικών συγγραμμάτων για την πόλη μας. Είμαι βέβαιος ότι η έρευνα από πανεπιστημιακής πλευράς πρέπει να γίνει με τη δέουσα προσοχή και προσήλωση στους φακέλους των τοπικών Αρχείων του Κράτους και τις αυτοβιογραφίες των ιδίων των αγωνιστών που έχουν εκδοθεί, με σεβασμό σε ό,τι αφορά την πόλη της Καλαμάτας την περίοδο της αρχής της επανάστασης.

Του Δημήτριου Ζαφειρόπουλου
Γεωπόνου, πρώην αυτοδιοικητικού

23η Μαρτίου, Καλαμάτα 1821: Τοποθέτηση


Τον τελευταίο καιρό διάφοροι φορείς της Καλαμάτας, πανεπιστημιακοί, δημοσιογραφικοί, αυτοδιοικητικοί, επαγγελματικοί, χρηματοδοτούμενοι ή μη, ασχολούνται με τα ιστορικά γεγονότα της εθνικής μας παλιγγενεσίας και το ρόλο που έπαιξε η Καλαμάτα στον Αγώνα. Αυτό είναι απαραίτητο και επιβεβλημένο, αφού στην Καλαμάτα έγιναν οι τρεις πρώτες πράξεις που οδήγησαν στην τελική εξέλιξη των μακροχρόνιων αγώνων των Ελλήνων για την απελευθέρωσή τους. Αυτές είναι: α) η απελευθέρωση της πόλεως 23 Μαρτίου 1821, β) η διακήρυξη εις τα ευρωπαϊκάς αυλάς για τον αγώνα και τους σκοπούς του και γ) η σύγκληση του πρώτου λαϊκού, διοικητικού οργάνου, δηλαδή της Μεσσηνιακής Γερουσίας του ελεύθερου πλέον ελληνικού λαού.
Οι προαναφερθέντες φορείς, σεβόμενοι την αξία του ιστορικού γεγονότος, πολύ ορθώς θα παρουσιάσουν με τη συμπλήρωση 200 ετών τα ιστορικά δρώμενα της εποχής. Προβάλλοντας προφανώς τους συντελεστές των τότε ιστορικών γεγονότων ως τους καπεταναίους, οπλαρχηγούς, επαναστάτες και αγωνιζόμενο λαό, μάχιμο ή μη, τους φορείς της χριστιανικής πίστεως ιερωμένους, τις μονές και εκκλησίες της εποχής, τις περιοχές δράσης και αγώνων στην Καλαμάτα και τα γύρω χωριά, έχει βέβαια αναφερθεί ότι θα συσταθεί αρμόδια επιτροπή υπό μορφή κοινοπραξίας, που θα αναδείξει τα ιστορικά γεγονότα. Αυτή ονομάζεται «Καλαμάτα 1821: Δρόμοι Ελευθερίας»
Απευθυνόμενος στην ομάδα (κοινοπραξία φορέων) αυτή θα ήθελα να απευθύνω ερωτήσεις και προτάσεις ως προς τα ακόλουθα σημεία έρευνας:
•Με ποιες περιοχές της τότε επαναστατημένης Καλαμάτας θα ασχοληθούν; πιστεύω ότι πρέπει να ασχοληθούν με την Καλαμάτα του τότε και τα περίχωρά της, την Καλαμάτα του Μαρτίου 1821 έως το Σεπτέμβριο του 1828 (θάνατο του Καποδίστρια) ή, έστω, του Δήμου Καλαμάτας που σχηματίστηκε και κατεγράφη στο βασιλικό διάταγμα της 9ης Απριλίου 1935
•Ποιες οι ιερές μονές που υπάρχουν και σήμερα κοντά στην πόλη μας και έπαιξαν βασικό ρόλο στη συγκέντρωση των οπλαρχηγών και των αγωνιστών με τη φιλοξενία και τη διατροφή τους, αλλά, επίσης, με την αποθήκευση, συγκέντρωση, προετοιμασία πολεμικού υλικού κ.λπ.;
•Να παρουσιάσουν τα δρώντα πρόσωπα του αγώνα με βάση την προσφορά και τις θυσίες τους. Η παρουσίαση πρέπει να είναι αντικειμενική, ώστε να μην υπάρξουν εκ των υστέρων εσφαλμένες εντυπώσεις για τη δράση όσων έχουν αγωνισθεί και ο σκοπός της καλό είναι να αποβλέπει στην ιστορική ανάδειξη όλων των αγωνιστών, από την περιοχή του διευρυμένου Δήμου Καλαμάτας.
•Τέλος, καλό θα είναι να παρατεθούν με ακρίβεια τα πραγματικά δρώμενα και οι τοποθεσίες τους κατά την περίοδο της 23ης Μαρτίου 1821, ώστε να αναδειχθούν από την Πολιτεία και τις αυτοδιοικήσεις. Δεν είναι δυνατό να μη γνωρίζουμε ποιος ο δρόμος του μπαρουτιού (ελευθερίας) από το τουρκικό τελωνείο (περιοχή σήμερα MessinianBay) έως την Ιερά Μονή Μαρδακίου μέσω των Ιερών Μονών Προφήτη Ηλία και Βελανιδιάς, οι οποίες ακόμη και σήμερα διατηρούν όρθιο τμήμα των κτηρίων τους. Ακόμη, δε γίνεται να αγνοούνται τα ονόματα των ηγουμένων των μονών, όπως του Κυρίλλου Δούβα, ή οι ρόλοι τους στις συσκέψεις των οπλαρχηγών στις μονές με θέμα την κατάληψη της πόλης, τα σημεία των προσυγκετρώσεων των επαναστατών γύρω από την πόλη, ανατολικά και δυτικά του ποταμού Δαφνώνα (Νέδοντα).
Όλα αυτά θα τα προσδιορίσουν οι μελετητές καλύτερα εάν μέσα στις πηγές που θα χρησιμοποιήσουν θα είναι και οι καταγραφές των Καλαματιανών ιστορικών και συγκεκριμένα:
-Ιστορία της Παλαιάς Καλαμάτας του Ορέστη Χρυσοσπάθη. Σε αυτή εμφανίζονται οι υπάρχοντες τότε Ιεροί Ναοί, οι ιερές μονές, η ιστορικότητα και η προσφορά τους
-Η Καλαμάτα στο Χορό της Ιστορίας του Γιάννη Αναπλιώτη. Σε αυτή παρουσιάζεται άριστα η ανθρωπογεωγραφία της Καλαμάτας την περίοδο του 1821, τοποθετώντας τα όριά της στην ανατολική πλευρά του Νέδοντος, όπως και δυτικά αυτού ως τα Λέικα και νότια της ακατοίκητης τότε αλλά κατοικημένης αργότερα περιοχής μέχρι το γιαλό. Αναφέρεται στο βορειοδυτικό τμήμα της πόλης, συγκεκριμένα δε, στα «τελευταία χρόνια των Τούρκων, τότε που σκόρπισαν κάμποσα σπιτοκάλυβα ως πάνω στα Αμπελάκια ή Παλιάμπελα (σημερινά Κατσέικα), θέση ανάμεσα Αγίου Κωνσταντίνου και Λέικα».
Η περιοχή αυτή εντοπίζεται γύρω από τον ενοριακό ναό Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης που προϋπήρχε του 1821, ως και την οδό Αγίων Αναργύρων, με σημερινά ακόμα ευρήματα, κτίσματα, μισογκρεμισμένα, το σπίτι του Μουράτη «ντότορος χειρουργού, καλόκαρδου ανθρώπου», που ίσως αυτός και η οικογένειά του υπήρξαν οι πρώτοι νεκροί, λίγες ώρες πριν από την κατάληψη της Καλαμάτας. Υπάρχει η πηγή δίπλα στην Ιερά Μονή Προφήτη Ηλία, όπου οι Αλαγόνιοι μεταφορείς της μπαρούτης και πολεμικού υλικού τροφοδότησαν τους εαυτούς τους και τα ζώα τους με νερό. Ακόμη βρίσκεται ανασκευασμένη η Ιερά Μονή Προφήτη Ηλία, με τμήμα του Ιερού Ναού της προϋπάρχοντος. Εκεί έγινε την 21 και 22α Μαρτίου του 1821 το πολεμικό συμβούλιο των καπεταναίων των μεσσηνιακών αρμάτων. Εδώ χρειάζεται από την επιτροπή ανάδειξη των στοιχείων της σύσκεψης, των συμμετεχόντων και των αποφάσεών τους. Στη Δυτική Πλευρά του Νέδοντος υπάρχει και η Ιερά Μονή Βελανιδιάς η οποία έχει ανακατασκευασθεί από την καταστροφή του Ιμπραήμ. Βρίσκεται, επίσης, το μετόχι της Βελανιδιάς, η Ιερά Μονή Μαρδακίου, με πολλά σημεία αρχαιότερα του 1821, όπως ο ιερός ναός και τμήμα του μοναστηριού. Εκεί είχε γίνει νωρίτερα σύσκεψη των οπλαρχηγών και μπορούμε να αναφέρουμε τη Μονή Μαρδακίου ως μπαρουταποθήκη της περιόδου έναρξης του αγώνα.
-Η Καλαμάτα το 1805, όπως την είδε ο William Lehle, Άγγλος αρχαιολόγος και περιηγητής, του Νίκου Ι. Ζερβή. Σε αυτό το σύγγραμμα παρουσιάζεται ανθρωπογεωγραφικά η Καλαμάτα του 1805 των 400 οικογενειών, εκ των οποίων 6 μόνο είναι τούρκικες, ως η Καλαμάτα και τα καλύβια της. Η περιγραφή του Lela μοιάζει με του Γ. Αναπλιώτη, αλλά αναλύει περισσότερο τη ζωή της τότε Καλαμάτας.
Το πλάτος του ποταμού Νέδοντος το υπολογίζει 100 γιάρδες: «στη δεξιά όχθη… το μικρό προάστιο “καλύβια”, του οποίου οι μύλοι και οι κήποι εφοδιάζονται με νερό από το ποτάμι με τεχνητό αυλάκι».
-Αλαγονιακά, του Αντωνίου Ν. Μασουρίδη, ο οποίος στο ιστορικό πόνημά του, εκτός του αγώνος των Αλαγονίων οπλαρχηγών που ήταν οι βασικότεροι παράγοντες κήρυξης του Αγώνος, αναφέρεται στη μεταφορά του μπαρουτιού και σφαιρών στην οχυρά θέση της Ιεράς Μονής Μαρδακίου από 200 περίπου οπλισμένους Αλαγόνιους με τα αντίστοιχα φορτωμένα ζώα: «Από το τελωνείο του λιμένος του Αλμυρού δια νυκτός διαβαίνοντας το βόρειο του κάστρου τμήμα της πόλης, έφθασαν ανατέλλοντος του ηλίου της 21ης Μαρτίου 1821 εις θέσιν πάνω πηγάδι, πλησίον της Ιεράς Μονής Προφήτη Ηλία» και ακολούθως μετέβησαν μέσω της Ιεράς Μονής Βελανιδιάς στην Ιερά Μονή Μαρδακίου μέσω υπάρχοντος δρόμου, τμήματα του οποίου διατηρούνται ακόμα. Εκεί το αποθήκευσαν. Αναφέρεται και αυτός στον τρόπο κατάληψης της Καλαμάτας, κατονομάζοντας αναλυτικά τόσο τους Αλαγόνιους οπλαρχηγούς όσο και τους άλλους.
-Αλαγονία και Αλαγόνιοι, Τόμος Β’, του Αγησιλάου Κ. Καλαμαρά. Βασική ιστορική τοποθέτηση για την τοπική επανάσταση στην Καλαμάτα, καθώς και την ιστορική προσφορά των αγώνων των χωριών της Αλαγονίας «πισινοχώρια» στην κατάληψη της Καλαμάτας και γενικότερα του επαναστατικού αγώνος.
Τέλος, προτείνεται στους φορείς της κοινοπραξίας και, προπάντων, στο Δήμο Καλαμάτας να προσπαθήσουν για την επανέκδοση των ανωτέρω ιστορικών συγγραμμάτων για την πόλη μας. Είμαι βέβαιος ότι η έρευνα από πανεπιστημιακής πλευράς πρέπει να γίνει με τη δέουσα προσοχή και προσήλωση στους φακέλους των τοπικών Αρχείων του Κράτους και τις αυτοβιογραφίες των ιδίων των αγωνιστών που έχουν εκδοθεί, με σεβασμό σε ό,τι αφορά την πόλη της Καλαμάτας την περίοδο της αρχής της επανάστασης.
 
Του Δημήτριου Ζαφειρόπουλου
Γεωπόνου, πρώην αυτοδιοικητικού