Συνέντευξη στη Μαρία Νίκα για το 6o Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου
Αν στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου διαβάσετε ότι οι «Ευτυχισμένοι Πρίγκιπες» είναι κάποια παιδιά στο Ρίο ντε Τζανέιρο που ανεβάζουν μια θεατρική παράσταση, μη σκεφτείτε ότι η Βραζιλία είναι πολύ μακριά και ότι μάλλον το θέμα δε σας αφορά. Το πιο πιθανό είναι στο τέλος της προβολής να κλαίτε από συγκίνηση…
Στο ντοκιμαντέρ του, ο σκηνοθέτης Πάνος Δεληγιάννης ταυτίζει τον «Ευτυχισμένο Πρίγκιπα» του Όσκαρ Ουάιλντ με τη ζωή των παιδιών σε μια φαβέλα του Ρίο. Και φτιάχνει μια ταινία βαθιά ανθρώπινη και πολιτική, που μπορεί να συγκινήσει κάθε θεατή σε όποια γωνιά του πλανήτη κι αν βρίσκεται. Το αποδεικνύουν, άλλωστε, και τα βραβεία που έχει πάρει μέχρι τώρα σε Ελλάδα, Ουγγαρία, Κολομβία και Νορβηγία.
Οι «Ευτυχισμένοι Πρίγκιπες» προβάλλονται τη Δευτέρα 20 Ιανουαρίου, στις 5.00 το απόγευμα, στο αμφιθέατρο «Θόδωρος Αγγελόπουλος» του Εργατικού Κέντρου Καλαμάτας, στο πλαίσιο του 6ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου. Εκεί θα βρίσκεται και ο σκηνοθέτης, ο οποίος θα συνομιλήσει με το κοινό για την ταινία του.
Λίγο νωρίτερα, αφού είδαμε τους «Ευτυχισμένους Πρίγκιπες», μιλήσαμε κι εμείς μαζί του:
-Οι «πρίγκιπές» σας είναι πράγματι ευτυχισμένοι; Η ιστορία του Όσκαρ Ουάιλντ είναι υπέροχη αλλά θλιμμένη όσο και οι ζωές τους. Και το τέλος τόσο μελαγχολικό…
Οι πρίγκιπες της ταινίας μας σίγουρα πατάνε γερά στη γη. Ονειρεύονται, ελπίζουν, αισιοδοξούν, αλλά κάθε μέρα που περνάει στη φαβέλα, τους αφήνει σημάδια. Ανασφάλεια, έλλειψη ελευθερίας, συμπλοκές, πυροβολισμοί, θάνατος. Μοιάζει με εμπόλεμη ζώνη, αλλά στην πραγματικότητα, ως παιδιά, έχουν ελπίδα και όρεξη για τη ζωή και εισπράττουν πολλή αγάπη, στο σπίτι. Το θέατρο τους δίνει τρομερή δημιουργική διέξοδο και το έργο «μίλησε» βαθιά μέσα τους. Αισθάνθηκαν σαν να είχε γραφτεί για εκείνους. Όσο για το μελαγχολικό τέλος του, διαμορφώθηκε λίγο σε κάτι πιο αισιόδοξο, για να αισθανθούν τα παιδιά όμορφα.
-Ποια είναι η σχέση σας με τη Βραζιλία και πώς γεννήθηκε η ιδέα γι’ αυτήν την ταινία;
Η σχέση μου με τη Βραζιλία έχει υπάρξει εντελώς μεταφυσική. Γεννήθηκε με τη λατρεία μου για τη μουσική της από την εφηβική μου ηλικία. Ταξιδεύω εκεί γύρω στα είκοσι χρόνια, στο Salvador της Bahia, μιας σχεδόν αφρικανικής πολιτείας της, παίζοντας – μαθαίνοντας κρουστά, και στο Ρίο ντε Τζανέιρο με τις φαβέλες και την τόσο ιδιαίτερη γεωγραφία του, ψάχνοντας την ιστορία που θα μπορούσε να δώσει μια ενδιαφέρουσα ταινία. Οι «Ευτυχισμένοι Πρίγκιπες» ήταν η ιστορία που «μίλησε» κατευθείαν μέσα μου. Περιείχε ό,τι είχα στο μυαλό μου έως εκείνη τη στιγμή και ήθελα να καταγράψω για τη ζωή στη φαβέλα. Έτσι, όταν έγινε η συνάντηση της senhora Yolanda – διευθύντριας του “Solar Meninos de Luz”, αυτού του τόσο ιδιαίτερου σχολείου, στις φαβέλες Pavao Pavaozinho και Cantagalo του Ρίο – με τον Σωτήρη Καραμεσίνη (που ζούσε ήδη στη Βραζιλία) και αποφασίστηκε εκείνος να κάνει θέατρο με τα παιδιά εκεί, το ένιωσα αμέσως. Πήρα το αεροπλάνο για το Ρίο ντε Τζανέιρο την επόμενη μέρα σχεδόν και με μια κάμερα συνέθεσα πρόχειρα μια πρώτη προσέγγιση της ιστορίας. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα ο, χρόνια φίλος και παραγωγός της ταινίας, Αργύρης Παπαδημητρόπουλος γοητεύτηκε επίσης από την ιστορία και με την ιδέα της σεναριογράφου Νατάσας Σέγκου, οι «Ευτυχισμένοι Πρίγκιπες» είχαν πια μια γερή βάση για μια όμορφη ταινία: το ομώνυμο παραμύθι του Όσκαρ Γουάιλντ, όπου περιγράφεται η φανταστική ιστορία του αγάλματος ενός πρίγκιπα που, όπως ο Ιησούς Λυτρωτής στο Ρίο, παρατηρεί από ψηλά τη ζωή που κυλάει στα πόδια του, τις ανισότητες, τη φτώχεια, το περιθώριο, την αδικία. Και είναι τόσο παρόμοια η ιστορία που γράφτηκε ογδόντα χρόνια πριν φτιαχτεί το άγαλμα του Χριστού, με τη σημερινή κατάσταση στη Βραζιλία και στις φαβέλες, που τα παιδιά, μαθητές – ηθοποιοί, γοητεύτηκαν αμέσως, δούλεψαν σκληρά με τους δασκάλους τους, «βούτηξαν» στο έργο και μας έδωσαν αυτό το καταπληκτικό αποτέλεσμα.
-Αντιμετωπίσατε κινδύνους στη διάρκεια των γυρισμάτων; Θυμήθηκα τώρα ένα σχετικά πρόσφατο δημοσίευμα του «Βήματος»: «Ρίο ντε Τζανέιρο: Πέντε πολίτες σκοτώνει η αστυνομία καθημερινά».
Ο λόγος που καταφέραμε να κάνουμε γυρίσματα στη συγκεκριμένη φαβέλα, όπου δεν έχει ξαναγυριστεί ποτέ ταινία, ήταν το αίτημα της senhora Yolanda, της διευθύντριας του σχολείου, σε αστυνομία και bandidos, για να προστατευτούμε εμείς και τα παιδιά φυσικά. Μιας γυναίκας υπέροχης, τολμηρής και τρομερά δοτικής, που νιώθω πανευτυχής που τη γνώρισα και που πρόφτασα και της έστειλα και είδε την ταινία λίγο πριν φύγει από τη ζωή. Παρ’ όλο που είχαμε την «προστασία της» λοιπόν -μιας και το σχολείο έχει μεγαλώσει γενιές και γενιές παιδιών της φαβέλας χωρίς διακρίσεις- και σε πολύ κοντινή απόσταση μόνιμα ένοπλους bandidos που μας παρακολουθούσαν (και ίσως πρόσεχαν), δεν ήταν λίγες οι φορές που βρεθήκαμε κοντά σε ανταλλαγές πυροβολισμών με την αστυνομία, με νεκρούς και τραυματίες, φέρνοντάς με σε μεγάλη αμηχανία με τους συνεργάτες μου. Βέβαια, είχα τη μεγάλη τύχη να συνεργαστώ με ανθρώπους που με εμπιστεύονταν, κυρίως τη διευθύντρια φωτογραφίας Χριστίνα Μουμούρη και το βοηθό της, Κώστα Μπάμπη, που αποδείχθηκαν παραπάνω από ικανοί και θαρραλέοι σε κάθε περίπτωση.
-Τα παιδιά εκπλήσσουν με την εξυπνάδα, την ωριμότητα και την ευαισθησία τους, παρά τις άγριες συνθήκες στις οποίες διαβιώνουν. «Αγαπάμε τη φαβέλα αλλά μερικές φορές μάς κάνει να κλαίμε» λέει ο μικρός στην ταινία. Μεγαλώνοντας ποια είναι η πορεία αυτών των χαρισματικών παιδιών;
Τα παιδιά αυτά που παρακολουθούν το μάθημα του θεάτρου είναι πανέξυπνα και ζουν τα μαθήματα σαν επαγγελματίες ηθοποιοί. Υπάρχει βέβαια η εξής συνθήκη στο ειδικό αυτό σχολείο: Διαβάζεις, είσαι επιμελής και δεκτικός; Έχεις την καλύτερη δωρεάν παιδεία και νοιάξιμο μέσα στη σκληρότερη φαβέλα του Ρίο, που εξαντλεί κάθε παιδαγωγικό μέσο. Δεν είσαι; Δεν υπάρχει περιθώριο, στο τέλος της χρονιάς, αν δεν τα καταφέρεις, φεύγεις και έρχεται ένα άλλο παιδί που το αναζητά και το χρειάζεται παραπάνω. Μαθαίνεις να προσπαθείς.
Επίσης σοβαρό κριτήριο για να δεχθεί το σχολείο μαθητές είναι και η κακή οικογενειακή κατάσταση με συχνά παραδείγματα γονιών στη φυλακή, εξαρτημένων και μέλη συμμοριών. Η δουλειά που γίνεται, όμως, είναι τόσο εντυπωσιακή, που σχεδόν πάνω από το 90% των αποφοίτων του σχολείου καταφέρνουν να μπουν σε ανώτερες σχολές και βρίσκουν εργασία και διέξοδο. Η ζωή, βέβαια, δεν είναι τόσο γενναιόδωρη σε όποια παιδιά αφεθούν και αφομοιωθούν από την άλλη, τη σκοτεινή μεριά της φαβέλας, το έγκλημα…
-Μπήκατε και στα σπίτια των παιδιών. Οι γονείς τους πώς σας αντιμετώπισαν;
Ήταν στ’ αλήθεια πολύ συγκινητικό. Το ότι είχαμε το θάρρος και ανεβήκαμε με το συνεργείο στη φαβέλα και κινηματογραφήσαμε τα σπίτια και τη ζωή τους, εκτιμήθηκε ιδιαίτερα και τους εξέπληξε θετικά. Με τους περισσότερους από αυτούς, άλλωστε, γίναμε φίλοι και κρατάμε ακόμη επαφή. Οι πόρτες άνοιξαν διάπλατα χωρίς κανέναν ενδοιασμό, το ίδιο και οι καρδιές τους.
-Θα χαρακτηρίζατε την ταινία σας «πολιτική»;
Η πρόθεσή μου ήταν πάντα να δώσω μια ιδέα του τι σημαίνει να ζει κανείς στη φαβέλα, τους κατοίκους της οποίας η χώρα έχει εντελώς στην άκρη, εγκαταλελειμμένους. Από αυτή την άποψη, ναι, είναι εντελώς πολιτική. Ειδικά σήμερα, που πρόεδρος της Βραζιλίας είναι ο Μπολσονάρου, ένας πρώην στρατιωτικός της χούντας, που έχει κάνει ανά καιρούς στο παρελθόν δημόσια δηλώσεις, όπως «απεχθάνομαι τους μαύρους, τις γυναίκες, τους gay, τους κατοίκους της φαβέλας, τους φτωχούς…». Ακούγεται θλιβερό και είναι απορίας άξιο πώς έγινε πρόεδρος της χώρας ένας τόσο ακροδεξιός πολιτικός, αλλά έχει την εξήγησή του. Οι κάτοικοι του νότιου μέρους της Βραζιλίας, που κυρίως υποστήριξαν την εκλογή του, είναι λευκού χρώματος και συντηρητικοί. Επίσης ο κόσμος κουράστηκε πολύ από την άνοδο της εγκληματικότητας. Ακριβώς πριν από την περίοδο του Μουντιάλ το 2014, και των Ολυμπιακών Αγώνων το 2016, είχε γίνει μια άτυπη συμφωνία μεταξύ κράτους και εγκλήματος για «ανακωχή», ώστε να γίνουν απρόσκοπτα τα δύο παγκόσμια αυτά μεγάλα events, κάτι που πρακτικά σήμαινε εγκατάσταση αστυνομικών τμημάτων στις φαβέλες και τάξη. Μόλις τελείωσαν αυτά, όμως, χάθηκε δυστυχώς κάθε έλεγχος στη Βραζιλία, με επακόλουθο την κατακόρυφη άνοδο της εγκληματικότητας και της διαφθοράς.
-Μία από τις εκπαιδεύτριες της ομάδας λέει πως και η ίδια ζούσε τις ίδιες τραγικές συνθήκες στη φαβέλα ως παιδί και πως τίποτα δεν έχει αλλάξει 30 χρόνια μετά. Από το 2002 έως το 2016 η Βραζιλία είχε κυβέρνηση που θεωρείτο αριστερή. Ούτε τότε άλλαξε τίποτα;
Υπήρχαν μέτρα βοήθειας προς τους φτωχούς επί αριστερών κυβερνήσεων Λούλα και Ντίλμα. Η κατάσταση πριν από αυτούς ήταν πολύ χειρότερη, αλλά ο φτωχός κόσμος δεν επιβιώνει εύκολα και ο δημόσιος τομέας στη Βραζιλία είναι απίστευτα διεφθαρμένος. Απόδειξη πως οι αριστερές κυβερνήσεις «έπεσαν» υπό το βάρος σκανδάλων και οι πρόεδροί τους είναι υπό δικαστική έρευνα, μαζί με τον επόμενο, δεξιό προεδρεύοντα, Τεμέρ. Πολιτικός ο οποίος διεκδίκησε να καταργήσει το υπουργείο Πολιτισμού και μόλις μετά από μία ημέρα, που το ανακοίνωσε, το πήρε πίσω. Μερικούς μήνες μετά την υπηρεσιακή κυβέρνηση του Τεμέρ, έγιναν εκλογές και ήρθε το φαινόμενο Μπολσονάρου. Θα ήθελα να τονίσω, επίσης, πως η πλειοψηφία των ανθρώπων που ζουν στη φαβέλα, δεν είναι παραβατικοί και εγκληματίες. Είναι κανονικοί άνθρωποι, μεροκαματιάρηδες, που η τύχη τους έφερε να ζουν εκεί και να μοιράζονται τη γειτονιά τους με τη μειονότητα των bandidos, που οπλοφορούν και κυρίως ασχολούνται με τη διακίνηση ναρκωτικών. Όταν η Αστυνομία κάνει έφοδο για έλεγχο κάθε τόσο, ξέρουν πως θα υπάρξει μάχη, με ενδεχόμενους νεκρούς και τραυματίες και από τις δυο μεριές, κι έχουν μάθει να ζουν με αυτό. Γνωρίζουν την τύχη τους και δεν περιμένουν να αλλάξουν πολλά πράγματα και σίγουρα όχι προς το καλύτερο, ειδικά τώρα με τον νέο πρόεδρο.
-Η σοβαρότητα με την οποία τα παιδιά αφοσιώνονται στο ανέβασμα του έργου είναι συγκινητική. Μια θεατρική παράσταση αλλάζει τις ζωές των ανθρώπων;
Τελικά η καταπληκτική επιλογή του θεατρικού έργου από τη σεναριογράφο μας Νατάσα Σέγκου, μάλλον «μίλησε» λίγο πιο δυνατά στις καρδιές των παιδιών. Η αφοσίωση των θεατρικών δασκάλων, επίσης, είχε τόσο ισχυρό αντίκτυπο, που ταυτίστηκαν απόλυτα παίζοντας, και η διασκευή του έργου τα βρήκε να τραγουδούν ακόμη και με rap στίχους, νιώθοντας μέρος του. Ναι, μπορώ να πω με σιγουριά πως το θέατρο «γιατρεύει» και ηθοποιούς και θεατές, με τρανταχτό παράδειγμα τους «Ευτυχισμένους Πρίγκιπες» και τη συγκίνηση που προκάλεσαν σε όλους εμάς τους εμπλεκόμενους στη δημιουργία τους.
-Η ταινία σας έχει προβληθεί σε αρκετές χώρες. Η ιστορία μιας φτωχής βραζιλιάνικης κοινότητας μπορεί να αφορά στον υπόλοιπο κόσμο;
Πιστεύω πως αφορά στους πάντες και παντού. Φαίνεται στις προβολές. Όλοι έχουμε ένα παιδί μέσα μας που παρατηρεί και συμπάσχει. Το παιδί επίσης λέει πάντα την αλήθεια και αυτό το νιώθει όποιος ζήσει την ταινία. Για μένα, αυτά τα παιδιά της ταινίας είναι ήρωες, έτσι τα ένιωσα και τα κινηματογράφησα και εκεί ψηλά τα έχω πάντα.
-Η ταινία θα προβληθεί επίσης σε Γύθειο 18/1, Πάτρα, Τρίπολη, Άργος 20/1 και Ξυλόκαστρο 26/1.
Πληροφορίες στην ιστοσελίδα του Φεστιβάλ: peloponnisosdocfestival.com
