Οι επιπτώσεις του κορωνοϊού στην αγροτική παραγωγή ήταν το βασικό ζητούμενο στο πρώτο μέρος του παρόντος πονήματος. Στη συνέχεια θα δούμε τις προοπτικές για την εξέλιξη της αγροτικής πολιτικής ως βασικού πυλώνα που επέβαλε τη δημιουργία της Κοινής Αγοράς, της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, που μετεξελίχθηκε σταδιακά σε Ευρωπαϊκές Κοινότητες και στη συνέχεια σε Ευρωπαϊκή Ένωση.
Μια διαδικασία που στηρίχθηκε, μεταξύ άλλων, στην αυτάρκεια των αγροτικών προϊόντων και δημιούργησε το σημερινό διατροφικό μοντέλο αρκετών εκατοντάδων εκατομμυρίων Ευρωπαίων πολιτών. Οι προοπτικές που θα παρουσιαστούν στη συνέχεια δεν αποτελούν προβλέψεις. Παραμένουν προοπτικές και θα επιτευχθούν, αν δε λυγίσουν οι ευρωπαϊκές οικονομίες και όσες λυγίσουν, αν δεν αναταχθούν άμεσα, όπως θα έχουμε την ευκαιρία να επεξεργαστούμε.
Σύμφωνα με σχετική έκθεση της Κομισιόν για τις γεωργικές προοπτικές της Ε.Ε., που δημοσιεύονται μία φορά το χρόνο, παρουσιάζονται οι προοπτικές για τις σημαντικότερες γεωργικές αγορές της Ε.Ε. και το γεωργικό εισόδημα έως το 2030. Βασίζεται σε μια δέσμη υποθέσεων σχετικά με τις μακροοικονομικές συνθήκες, το περιβάλλον της γεωργικής και εμπορικής πολιτικής, τις καιρικές συνθήκες και τις εξελίξεις των διεθνών αγορών. Οι υποθέσεις αυτές συνεπάγονται σχετικά ομαλές εξελίξεις στην αγορά, ενώ στην πραγματικότητα οι αγορές τείνουν να είναι πολύ πιο ασταθείς. Ως εκ τούτου, οι προοπτικές δεν αποτελούν πρόβλεψη. Συγκεκριμένα, οι προβλέψεις αντιστοιχούν στη μέση τάση που αναμένεται να ακολουθήσουν οι γεωργικές αγορές σε ένα δεδομένο μακροοικονομικό περιβάλλον, με αμετάβλητες πολιτικές.
Όμως, ο Covid-19 δημιουργεί σοβαρούς προβληματισμούς σε πολλές ευρωπαϊκές αγορές, αλλά κυρίως στον τομέα συλλογής των αγροτικών παραγωγών, που στηριζόταν παραδοσιακά σε μετακίνηση αγροτικού δυναμικού. Και ναι μεν είδαμε στο προηγούμενο σημείωμά μας ότι έχουν κοινοποιηθεί αποφάσεις που στοχεύουν στη διευκόλυνση της κινητικότητας των εργαζομένων, αλλά από την ώρα που υπεισέρχεται ο παράγοντας υγεία, τα πράγματα δυσκολεύουν αυτόματα.
Διαβάζοντας μια συνοπτική έκθεση για αγορές και εισοδήματα 2019 – 2030 που κυκλοφόρησε προς το τέλος Φεβρουαρίου 2020, παρουσιάζουμε στη συνέχεια περίληψη των κυριοτέρων σημείων1.
Τονίζεται ότι η ίδια η κοινωνία διαμορφώνει τις γεωργικές αγορές, άρα αυτό αναμένεται και για την επόμενη δεκαετία. Οι άνθρωποι στην Ε.Ε. όλο και περισσότερο πιέζουν και, κατά καιρούς, παρατηρούνται αντιφατικές προσδοκίες έναντι των τροφίμων. Αυτές οι προσδοκίες επεκτείνονται, πέρα από την προσιτότητα των τροφίμων, σε θέματα όπως η υγεία, η προέλευση, η ευκολία, το περιβάλλον, η κλιματική αλλαγή και η καλή διαβίωση των ζώων. Επιπλέον, η αντιμετώπιση του περιβάλλοντος και οι προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής έχουν οδηγήσει σε απαιτήσεις που καθορίζονται στους κανονισμούς της Ε.Ε. και τους εθνικούς κανονισμούς, π.χ. σχετικά με τα νιτρικά και τα φυτοφάρμακα, τα οποία ενθαρρύνουν την προσαρμογή των συστημάτων παραγωγής, π.χ. με περισσότερη εναλλαγή καλλιεργειών. Τέλος, η παραγωγή ειδικών καλλιεργειών αναμένεται να συνεχίσει να αυξάνεται σταθερά και το εμπόριό τους να ενταθεί γενικά. Η εγχώρια κατανάλωση οίνου οφείλεται σε περαιτέρω πτώση και η ζήτηση για ελαιόλαδο αναμένεται να αυξηθεί και, μάλιστα, από πολλές χώρες. Η μετάβαση σε διαφορετικούς τύπους οπωροκηπευτικών θα συνεχιστεί σύμφωνα με τις μεταβαλλόμενες προτιμήσεις των καταναλωτών. Ταυτόχρονα, λόγω του πολυάσχολου τρόπου ζωής, των πωλήσεων των παρασκευασμένων και επεξεργασμένων τροφίμων, καθώς και των σνακ και των προϊόντων που βρίσκονται στο στάδιο της παραγωγής, αυτά αυξάνονται. Αυτό δημιουργεί τεράστιες ευκαιρίες για περαιτέρω μετατοπίσεις της αγοράς, για παράδειγμα, προς τα τρόφιμα ευκολίας.
Οι εκτιμήσεις αυτές έγιναν με βάση την Ε.Ε.-28 κρατών μελών, δηλαδή συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου. Τον Ιούνιο του 2018 οι προτάσεις της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ) δεν ελήφθησαν υπόψη, δεδομένου ότι εξακολουθούν να αποτελούν αντικείμενο συζήτησης στο πλαίσιο του Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου, αλλά και οι συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών που δεν έχουν ακόμη τεθεί σε ισχύ, επηρεάζουν κατά πολύ την εξέλιξη της αγροτικής πολιτικής.
Λόγω ανταγωνισμού από άλλες χρήσεις, αναμένεται η συνολική χρήση της γεωργικής γης στην Ε.Ε. να συνεχίσει να μειώνεται, αν και με βραδύτερο ρυθμό από ό,τι την προηγούμενη δεκαετία, σε 174,4 εκατομμύρια εκτάρια μέχρι το 2030 (1,74 δισ. στρέμματα). Οι αποδόσεις της Ε.Ε. κατά μέσο όρο, θα αυξηθούν με βραδύτερο ρυθμό από ό,τι στο παρελθόν.
Αροτραίες καλλιέργειες
Η συνολική έκταση της Ε.Ε. σε ελαιούχους σπόρους, μόνιμους λειμώνες και οι μόνιμες καλλιέργειες θα μειωθούν περαιτέρω. Αντίθετα, η χρήση της γης για τα σιτηρά, τις πρωτεϊνούχες καλλιέργειες και τις ζωοτροφές αναμένεται να αυξηθεί.
Η αγορά δημητριακών στην Ε.Ε. θα αυξηθεί, με περαιτέρω μετατοπίσεις μεταξύ προϊόντων και αυξανόμενη ζήτηση για ζωοτροφές και βιομηχανικές χρήσεις. Οι περιοχές καλλιέργειας σίτου και αραβοσίτου αναμένεται να επεκταθούν στην περιοχή. Η συνολική παραγωγή σιτηρών στην Ε.Ε. θα μπορούσε να φτάσει στα 319 εκατομμύρια τόνους μέχρι το 2030. Περισσότερος ανταγωνισμός από την άλλη κύρια παραγωγό, όπως η Μαύρη Θάλασσα, θα μεταφραστεί σε μια μέτρια αύξηση των εξαγωγών της Ε.Ε.
Η ισχυρή αύξηση της παραγωγής πρωτεϊνούχων καλλιεργειών στην Ε.Ε. προβλέπεται να συνεχίσει και να φτάσει τα 6,3 εκατομμύρια τόνους μεσοπρόθεσμα, λόγω της ισχυρής ζήτησης φυτικών πρωτεϊνών και για ζωοτροφές και για ανθρώπινη κατανάλωση.
Μία μικρή μείωση στην Ε.Ε. προβλέπεται για τους ελαιούχους σπόρους. Η ζάχαρη της Ε.Ε. αναμένεται να σταθεροποιηθεί μεσοπρόθεσμα και η παραγωγή της Ε.Ε. θα μπορούσε να φθάσει τα 18,5 εκατ. τόνους μέχρι το 2030. Αναμένεται αύξηση της κοινοτικής παραγωγής γάλακτος σε 179 εκατ. τόνους μέχρι το 2030.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η αύξηση του πληθυσμού θα αυξήσει τη συνολική ζήτηση εισαγωγών γαλακτοκομικών προϊόντων και η Ε.Ε. αναμένεται να παραμείνει ο κορυφαίος παγκόσμιος προμηθευτής. Ένα μεγάλο μέρος της ανάπτυξης της γαλακτοκομικής παραγωγής της Ε.Ε. αναμένεται να διοχετευθεί στην επεξεργασία τυριού, λόγω της παγκόσμιας ζήτησης, αλλά και λόγω της αύξησης των εγχώριων βιομηχανικών χρήσεων. Μια περαιτέρω πτώση της κατανάλωσης υγρού γάλακτος στην Ε.Ε. θα μεταφραστεί σε μείωση της παραγωγής των νωπών γαλακτοκομικών προϊόντων. Η απαίτηση της Ε.Ε. για βούτυρο θα μπορούσε να συνεχίσει να αυξάνεται, όπως και για την παραγωγή γάλακτος σε σκόνη.
Άλλοι τομείς
Λόγω της σημαντικής αύξησης της παγκόσμιας ζήτησης της παραγωγής της Ε.Ε., το χοιρινό κρέας για τις εξαγωγές αναμένεται να αυξηθεί βραχυπρόθεσμα.
Η ανάκαμψη της ασιατικής παραγωγής θα σημάνει τη μείωση των τιμών στην Ε.Ε. και, κατά συνέπεια, μείωση της παραγωγής.
Στο γάλα, δεδομένου ότι οι αποδόσεις του γάλακτος αυξάνονται, το μέγεθος των κοπαδιών γαλακτοπαραγωγής αναμένεται να μειωθεί. Η χαμηλή κερδοφορία θα μπορούσε επίσης να αυξήσει τη μείωση του συνολικού ζωικού κεφαλαίου αγελάδων.
Η μείωση του βοείου κρέατος της Ε.Ε. παραγωγής στις κύριες χώρες παραγωγής προβλέπεται να
συνεχιστεί, παρά τις ελαφρώς αυξανόμενες τιμές του βοείου κρέατος προς το 2030.
Η κατανάλωση βοείου κρέατος στην Ε.Ε. αναμένεται να μειωθεί περαιτέρω, αλλά νέες εμπορικές ευκαιρίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε υψηλότερες εξαγωγές βοείου κρέατος στην ΕΕ.
Η παραγωγή αιγοπροβάτων στην Ε.Ε. αναμένεται να παραμείνει σταθερή και θα υποστηριχθεί από σταθερή εγχώρια ζήτηση. Αντίθετα, η ζήτηση για κρέας πουλερικών από την Ε.Ε. αναμένεται να αυξηθεί σταθερά κατά την περίοδο μέχρι το 2030. Μάλιστα, η παραγωγή της Ε.Ε. θα μπορούσε να φθάσει τα 16,5 εκατομμύρια τόνους μέχρι το 2030, χάρη στην ισχυρή παγκόσμια ζήτηση. Οι εξαγωγές θα συνίστανται, κυρίως, σε περικοπές που έχουν λιγότερη ζήτηση στην Ε.Ε.
Η παραγωγή ελαιολάδου της Ε.Ε. αναμένεται να εντατικοποιηθεί περαιτέρω, λόγω βασικών παραγόντων, όπως η αύξηση της παραγωγικής ικανότητας, αλλά και οι επιδράσεις του ελαιολάδου στην ανθρώπινη υγεία. Η εγχώρια κατανάλωση θα μπορούσε να αυξηθεί κυρίως εκτός των κυριότερων χωρών παραγωγής. Σε παγκόσμιο επίπεδο το υψηλό επίπεδο ζήτησης σε παραδοσιακές και νέες αγορές μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των εξαγωγών της Ε.Ε.
Συνολική παραγωγή οίνου και οικιακή χρήση στην Ε.Ε., τόσο για τον άνθρωπο, την κατανάλωση και την απόσταξη, αναμένεται να μειωθεί περαιτέρω κατά την περίοδο μέχρι το 2030, αν και με βραδύτερο ρυθμό από ό,τι στην προηγούμενη δεκαετία. Παρά τον έντονο ανταγωνισμό από άλλους παραγωγούς, οι εξαγωγές της Ε.Ε. θα μπορούσαν να συνεχίσουν να αυξάνονται, κυρίως με οίνους με γεωγραφικές ενδείξεις και αφρώδεις οίνους.
Αν και η παραγωγή μήλων της Ε.Ε. αναμένεται να μειωθεί, η παραγωγή θα μπορούσε να παραμείνει σταθερή χάρη στην αύξηση των αποδόσεων. Η μείωση της κατανάλωσης τόσο των φρέσκων όσο και των επεξεργασμένων μήλων αναμένεται να επιβραδυνθεί. Τα ροδάκινα και τα νεκταρίνια αντιμετωπίζουν αυξανόμενο ανταγωνισμό από άλλα φρούτα του καλοκαιριού και η κατανάλωσή τους αναμένεται να κινηθεί σε περαιτέρω πτώση. Τα πορτοκάλια αναμένεται να σταθεροποιηθούν κατά τη διάρκεια του έτους, και σε μεσοπρόθεσμο επίπεδο. Η αυξανόμενη προτίμηση των καταναλωτών για φρέσκους χυμούς πάνω από τα συμπυκνώματα σημαίνει αυξανόμενη παραγωγή και των εισαγωγών για τη νωπή αγορά, σε βάρος των μεταποιημένων.
Η παραγωγή νωπών ντοματών από την Ε.Ε. αναμένεται να παραμείνει σχετικά σταθερή. Η αξία της παραγωγής θα συνεχίσει να αυξάνεται, χάρη σε μια ευρύτερη γκάμα προϊόντων. Εγχώρια και παγκόσμια ζήτηση για μεταποιημένες ντομάτες θα μπορούσε να οδηγήσει σε αύξηση του συνόλου της παραγωγή της Ε.Ε.
Αυτή η προοπτική της αγοράς αναλύει τον τρόπο με τον οποίο οι τάσεις της αγοράς θα επηρεάσουν το εισόδημα των γεωργών, λαμβάνοντας υπόψη τις τρέχουσες υποθέσεις και συμπεριλαμβανομένων τομέων που δεν καλύπτονται ρητά στο παρόν. Μέχρι το 2030, ο μέσος όρος γεωργικού εισοδήματος στην Ε.Ε. θα μπορούσε να αυξηθεί, λόγω του αυξανόμενου όγκου στην παραγωγή και την εκτίμηση των τιμών. Παρ ‘όλα αυτά, η πτώση τις τιμές του χοιρείου κρέατος και η επακόλουθη μείωση της παραγωγής, όπως και χαμηλότερες τιμές για το σίτο, τον αραβόσιτο και τους σπόρους σόγιας στην αγορά, μπορεί να μεταφραστεί σε μια μείωση στο γεωργικό εισόδημα μέχρι το 2025, κυρίως στην Ε.Ε. των 15.
Η εκροή εργασίας από το γεωργικό τομέα λόγω διαρθρωτικών αλλαγών σε επίπεδο Ε.Ε. αναμένεται να επιβραδυνθεί. Εξετάζεται με προσοχή το προφίλ των εργαζομένων στον τομέα της γεωργίας και των γεωργικών διευθυντών, που αναμένεται να υποστεί σοβαρούς κραδασμούς λόγω εισαγωγής καινοτομιών στη γεωργία, και τεχνολογικών βελτιώσεων, κυρίως στα μηχανήματα και στον εξοπλισμό, αλλά και στη βελτίωση της λήψης αποφάσεων υποστήριξης.
Περιβαλλοντικές και κλιματικές πτυχές: Η ανάλυση των μεσοπρόθεσμων εξελίξεων των γεωργικών αγορών της Ε.Ε. με βάση ένα σύνολο των περιβαλλοντικών και κλιματικών δεικτών περιλαμβάνει εκπομπές αερίων θερμοκηπίου γεωργικής και τροφικής αλυσίδας (GHG) ή αποτύπωμα άνθρακα, αποτύπωμα αζώτου, αποτύπωμα κατανάλωσης νερού και το αποτύπωμα της γης. Η ανάλυση που παρουσιάζεται στην έκθεση της Κομισιόν είναι πιθανή να είναι υπερεκτίμηση των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων και των κλιματικών, δεδομένου ότι τα μοντέλα δεν μπορούν να αξιοποιήσουν πλήρως τις ευεργετικές συνέπειες ορισμένων μέτρων της ΚΓΠ και τις αλλαγές στις πρακτικές διαχείρισης των εκμεταλλεύσεων.
Οι προοπτικές του 2030 αντικατοπτρίζουν την τρέχουσα γεωργική και εμπορική δραστηριότητα και λαμβάνουν υπόψη τη μεταρρύθμιση του 2013. Το πρόβλημα που τίθεται προς το παρόν, για την ορθή εκτίμηση των εξελίξεων μέχρι το 2030, είναι η επανεκκίνηση των μονάδων που έχουν υποστεί καθίζηση, λόγω των απαγορεύσεων, κυρίως στις μετακινήσεις και την εμπορία της αγροτικής παραγωγής, που καθήλωσαν την προσφορά και, άρα, σημείωσαν σοβαρές ανισορροπίες με τη ζήτηση.
Παράγοντες, όπως η απαγόρευση εξαγωγών αγροτικών προϊόντων στη Ρωσία, οδεύουν στο τέλος τους και ελπίζουμε ότι οι κυβερνώντες δε θα ξαναπέσουν στις γερμανικές ανιστόρητες αποφάσεις, που, αν μη τι άλλο, προξένησαν δυσαρμονίες στις εμπορικές σχέσεις Ελλάδας – Ρωσίας, σε όφελος τουρκικών επιδιώξεων (ακόμη μια φορά γερμανικές αποφάσεις ευνοούν την Τουρκία σε βάρος της Ελλάδας, και πλέον αρχίζει να γίνεται ορατό από όλους).
Η γεωργία στην Ελλάδα αποτελεί έναν από τους βασικούς τομείς ανάταξης της οικονομίας, και ελπίζουμε ότι οι Έλληνες παραγωγοί θα επανακτήσουν τις χαμένες ευκαιρίες και θα καλλιεργήσουν και πάλι, σημαντικές εκτάσεις που έχουν παραμείνει για καιρό στην… αγρανάπαυση!
Του Γιώργου Μαρκατάτου
1Τίτλος της δημοσίευσης: FOR MARKETS AND INCOME 2019 – 2030 EXECUTIVE SUMMARY
