Είναι βράδυ. Ο ουρανός κατάμαυρος και σκοτεινιασμένος απλώνεται σαν πελώριο σάβανο, που λες και είναι έτοιμο να πέσει για να τυλίξει τη ζωή που κάτω του φοβερίζεται να σβύσει. Ησυχία βαθιά βασιλεύει γύρω, που την διακόπτει ένα δυνατό μούγκρισμα τ’ αέρα, που το βράδυ αυτό είναι άγριος και θυμωμένος, όσο πολύ σπάνια τον γνωρίζουμε έτσι. Σφυρίζει στρίγγλικα και μανιασμένα, που λες και το σφύριγμα αυτό είναι ένα θλιβερό προμήνυμα της ανήσυχης νύκτας που θα περάσει. Τρέχει με μανία τέτοια, που παρασύρει αλύπητα κάθε τι στεκούμενο στο δρόμο του, σωργιάζοντάς το σε γωνιά, σε μια άκρη, ανίσχυρο για αντίσταση και παραμορφωμένο από τα επίμονα κυνηγητά και τα πολλά κτυπήματα του φοβερού στοιχείου.
Ό,τι δεν μπορεί να σύρει μαζί του, το ξεκουνάει επίμονα και δυνατά, λες κι έτσι θέλει να χορτάσει το πάθος του και τη μανιασμένη του θανατερή διάθεση. Τα φώτα που είναι τοποθετημένα για να φωτίζουν τους διαβάτες, πολλά με το αδιάκοπο κούνημα σπάνε, ή παθαίνουν βλάβη και σβύνουν, για να συμπληρωθή έτσι η τραγικότητα της όλης εικόνας.
Πότε, πότε, ξεθαμπώνουν ξαφνικά κάτι ασπρογάλαζες αστραπές που προκαλούνται από τις ενώσεις των ηλεκτρικών καλωδίων, που μαζί με την έντονη λάμψη τους, αφήνουν κι ένα περίεργο τρίξιμο. Τα δένδρα τα κινάει τρομερά εδώ κι εκεί, αναγκάζοντας τους κλώνους τους να φθάνουν μέχρι της γης, σαν για να προσκυνήσουν τον αλύπητο αφέντη, μήπως ίσως έτσι και του μετριασθή η αγριότητα…
Δεν είναι όμως μόνο ο απαίσιος αυτός αέρας, που κάνει τη νύκτα κολασμένη και δυσκολεύει την κυκλοφορία μέχρι του σημείου να γίνεται αδύνατη, αλλά και το τσουχτερό κρύο, το φαρμακερό αγιάζι, που σου πλημμυρίζει το κορμί με παγερούς ρίγους και σου ξυρίζει το πρόσωπο έτσι όπως το φέρνει το άγριο σιφουνητό. Κάθε τόσο σου κολλιέται στη μύτη στο μάγουλο ή σε άλλο μέρος του προσώπου καμιά χονδρή σταλαγματιά παρμένη από το άπειρο, για να αυξήσει την ανατριχίλα που προκαλούν τα μανιασμένα στοιχεία της φύσεως.
Στη γειτονιά είναι βαθύ σκοτάδι, μαυρίλα φοβερή, που δύσκολα επιτρέπει να ξεχωρίσεις και να προσδιορίσεις τις διάφορες οικοδομές, αν δεν προσέξεις καλά καλά, πού και πού διακρίνεις κανένα φως, σε κανένα παράθυρο, πού ποιος ξέρει ποια εύρυθμη παρέα να φωτίζει ή ποια οικογενειακή συντροφιά να συντροφεύει.
Στην τραγικότητα όμως της νύκτας αυτής που σου γεννάει ένα ακαθόριστο συναίσθημα φόβου και νομίζεις ότι το παν θα καταστραφή, που διαλογίζεσαι και αναρωτιέσαι αν θα ξημερώσει ημέρα αφού η ζωή φαίνεται όλη νεκρωμένη, η κυκλοφορία σταματημένη και η κίνησις γενικά παραλυμένη, ένα πελώριο οίκημα στην πλατεία Αγίων Ταξιαρχών που βρισκόμαστε, φωτίζεται πλούσια και επιβλητικά, καθώς τουλάχιστον χρυσίζει το φως ξεφεύγοντας από τις γρίλιες των κλειστών παραθύρων και από το μεγάλο φεγγίτη εις τα πορτοπαράθυρα της μεγάλης εισόδου. Η πόρτα αυτή κάθε τόσο ανοίγει, για να μπουν άνθρωποι κάθε ηλικίας και των δύο φύλων, που τρέχουν, άλλοι διπλωμένοι σε πτωχικά ρούχα και άλλοι μισόγυμνοι, ξυπόλητοι και κουρελιασμένοι.
Φωνές άναρθρες και αδέσποτες έρχονται από μέσα από το οίκημα αυτό. Μια μουρμούρα σε λίγο αντικαθιστά την πρωτύτερη βουή, που έχει ένα ρυθμό και μια μονότονη αρμονικότητα. Σε λίγο η καμπάνα του ωρολογιού κτυπάει οκτώ και ταυτόχρονα ένα κουδούνι από μέσα σημαίνει για να σημειώση ότι ήρθε η ώρα… Είναι ώρα ν’ αρχίσει δουλειά. Στο φωτισμένο οίκημα λειτουργεί το νυκτερινό σχολείο αναλφαβήτων, που εδώ και δύο χρόνια ίδρυσε ο άριστα δρων Σύλλογος προς Διάδοσιν των Γραμμάτων και διατηρεί μ’ όλη την επιμέλεια και τη στοργή που ήταν αναγκαία να υπάρξει για να εμψυχωθή το ίδρυμα αυτό και να μπορέσει να εκπληρώσει τον υψηλόν του προορισμόν, τη θεία του αποστολή.
Εκεί μέσα περιμένουν με λαχτάρα απερίγραπτη, με πόνο που εξεχείλισε από τη βαθειά συναίσθηση της πνευματικής στραβωμάρας, παιδιά πολλά, κορίτσια περισσότερα, να μάθουν, να φωτισθούν, να ξυπνήσουν από το λήθαργο της πνευματικής νάρκης, που συμβατικές οικογενειακές συνθήκες και άλλα άτυχα περιστατικά τα έχουν ρίξει. Εκεί μέσα καρτερούνε πολλοί διψασμένοι να δροσιστούν ευσπλαχνικά από τη δροσερή πηγή τη μάθησης, από την κρυσταλλένια βρύση των γνώσεων του στοργικού τους καθοδηγητού. Δεν έχουν ανάγκη μόνο από μάθηση. Δεν είναι στερημένοι μόνο από τη λαμπρή ακτίνα της πνευματικής φώτισης όσους βρίσκει η άγρια αυτή νύκτα στεγασμένους στο σχολείο.
Πολλοί λαχταρούν στοργή κι αγάπη που πραγματικά, δεν ξέρουν πώς να τη ζητήσουν, γιατί ίσως ποτέ κοντά τους δεν τη γνώρισαν και περισσότερο ποτέ δεν την αισθάνθηκαν δίπλα τους. Πώς ραγίζεται η καρδιά βλέποντας τα πλάσματα εκείνα να πλησιάζουν κοντά στο σεβαστό τους πρόεδρο κ. Κουτουμάνο, ή στους καλούς δασκάλους τους, για ν’ ακούσουν μια στοργική λέξη ή να τους χαϊδεύουν λιγάκι το κεφάλι και να εκδηλωθή έτσι μια ανεξάντλητη και πλούσια σκορπισμένη μέσα στο ίδρυμα αγάπη διοχετευόμενη από το πιο κρυφό σημείο της ψυχής των ανθρώπων που βρίσκονται στο νυκτερινό σχολείο και εργάζονται με θαυμαστό ενδιαφέρον για τον δύστυχο αυτό κόσμο.
***
Το πρώτο σημάδι της καλοσύνης και της αγάπης προς τους φοιτώντας στη νυκτερινή σχολή αναλφαβήτων, που και πρώτα πρώτα θα υποπέσει στην αντίληψη του επισκέπτη της σχολής, είναι η επιστάτρια κυρά Κατίνα, μια καλοκάγαθη και καλόγνωμη γυναίκα, κοντά στην οποία τα παιδιά και τα κορίτσια βρίσκουν τον άνθρωπο που δεν ξεχωρίζει από την καλή μάννα, την πονετική και αληθινή φίλη. Πάντοτε είναι πρόθυμη να συμβουλεύση και να περιποιηθή καθένα από τα παιδιά που θα είχεν ανάγκη από κάτι, από τη βοήθειά της, τη συμβουλή της.
Οι δάσκαλοι είναι δύο, όσα και τα τμήματα. Οι εγγεγραμμένοι κατά το τρέχον έτος υπερβαίνουν τους διακοσίους. Εργάζονται δε όλοι, διότι σύμφωνα με τον οργανισμό του σχολείου, για να γίνη δεκτός μαθητής ή μαθήτρια προς εγγραφήν, πρέπει απαραίτητα να εργάζεται. Το πρώτο από τα δύο τμήματα περιλαμβάνει μαθητάς και μαθητρίας της Α΄ και Β΄ τάξεως με δάσκαλο τον κ. Λαφαζάνο, άνθρωπο με πλήρη συνείδηση της αποστολής του ως διδασκάλου και με αρκετήν πείραν και πλήρη μόρφωσιν στον κύκλο της εργασίας του και το δεύτερο, που περιλαμβάνει κι αυτό μαθητάς και μαθητρίας της Γ΄ και Δ΄ τάξεως, με δάσκαλο τον κ. Μάρκο Λαζαρίδην, άριστον παιδαγωγόν με βαθυτάτην συναίσθησιν των καθηκόντων του και εκλεκτόν επιστήμονα μετεκπαιδευθέντα στο εν Αθήναις Πανεπιστήμιον. Πρέπει να τονισθή, ότι η ευσυνειδησία με την οποίαν εργάζονται οι Λαφαζάνος και Λαζαρίδης και η εργατικότητα και η αφοσίωσις εις το έργον που έχουν επιδείξει, αφ’ ότου ανέλαβον, αφιλοκερδώς μάλιστα, το βαρύ φορτίον του διδασκάλου στη σχολή, είναι καταπληκτικόν και δικαίως έχουν προσελκύσει την προσοχή του προέδρου του Συλλόγου Προς Διάδοσιν των Γραμμάτων και όλων των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου, που πολλές φορές βρίσκουν την ευκαιρία να εκφράζωνται με πολύ κολακευτικά λόγια και να διερωτώνται κατά ποιον δικαιότερον τρόπον είναι δυνατόν να παρασχεθή στους αλτρουιστάς αυτούς συμπολίτας εκπαιδευτικούς, η αρμόζουσα ηθική αμοιβή. Οι άνθρωποι αυτοί πηγαίνουν στην τάξη τους με όλη τη φλόγα που είναι ανάγκη να θερμαίνη την ψυχή τους, για να μπορέσουν να μεταδώσουν στο πνεύμα και στην καρδιά των ετερωνύμων μαθητών τους τα νάματα της μαθήσεως και της ηθικής νουθεσίας. Τους συμπεριφέρονται τόσο φιλικά, τόσο απλά, ώστε κατορθώνουν να δημιουργούν μέσα στην τάξη ατμόσφαιρα αδελφοσύνης και αγάπης αληθινής, που διευκολύνει τεράστια τη συζήτηση απάνω στα θέματα της διδασκαλίας και την όλη ιερή εργασία. Ρωτούν οι μαθηταί για κάθε τι μ’ όλο το θάρρος που λες και εκπορεύεται από κάποιο δικαίωμα που τους έχουν δώσει πλατειά οι δάσκαλοί τους, χωρίς βέβαια να είναι δυνατόν να ξεφύγουν από τα όρια της ευπρεπείας και του σεβασμού, τον οποίο βαθιά έχουν κατανοήσει και προσεκτικά έχουν κλεισμένο σ’ ένα κρυφό σημείο της ψυχής τους.
***
Τα μαθήματα που διδάσκονται στη νυκτερινή σχολή αναλφαβήτων είναι: Θρησκευτικά που παραδίδει τακτικά και μ’ όλη την προθυμία ο πανοσιολογιώτατος ιεροκήρυξ της Ιεράς Μητροπόλεως Μεσσηνίας Μακρόπουλος, Ελληνικά (ανάγνωσις και γραφή κυρίως), Αριθμητική και Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως. Παραλλήλως όμως από τη διδασκαλία των μαθημάτων αυτών καταβάλλεται επίμονος και συστηματική φροντίδα για την ηθική διάπλαση και την ψυχική εξυγίανση των φοιτώντων, πολλοί από τους οποίους λόγω της συγχρωτίσεώς των στο οικογενειακό τους ή επαγγελματικό τους περιβάλλον με άτομα χαμηλής στάθμης και διεφθαρμένα, παρουσίασαν κάποτε αλήτικη διάθεση και όχι καμία διαγωγή. Το δυσβάστακτο φορτίο της εργασίας αυτής το έχουν αναλάβει ο πανοσιολογιώτατος ιεροκήρυξ Μακρόπουλος, οι ευγενείς διδάσκαλοι Μάρκος Λαζαρίδης και Ηλίας Λαφαζάνος και ο ακούραστος, ο γίγας αυτός της καλαματιανής ζωής Αναστάσιος Κουτουμάνος.
Ο κ. Κουτουμάνος δεν είναι άγνωστος σε κανέναν. Η πολυσχιδής δράσις του ως πολίτου και ως εκπαιδευτικού λειτουργού έχει αφήσει μίαν ζωηράν ανάμνησιν στη μνήμη κάθε συμπολίτου, ώστε πολύ δικαίως σήμερα απολαμβάνει την κοινή εκτίμηση και τον ανέκφραστο σεβασμό και μακρυά των ορίων της πόλεως.
Όταν πρωτοϊδρύθηκε ο Σύλλογος προς Διάδοσιν των Γραμμάτων, εν γνώσει των μεγάλων υποχρεώσεων που θα ανελάμβανε, εδέχθη το αξίωμα του προέδρου της οργανώσεως αυτής και γρήγορα με την ενίσχυση και των άλλων αξιοτίμων μελών του Διοικητικού Συμβουλίου κ.κ. Αγγέλου Κουτσίκου, Φιλ. Κατσανού, Αλεξ. Ρούτση, Παναγ. Καίσαρη, Δημητρίου Κυβέλου και τη Μαρίας Μπασακάρη, ανύψωσε την οργάνωση σε ζηλευτό σημείο και την κατέστησεν ένα σπουδαίο παράγοντα της πνευματικής ζωής του τόπου, παρ’ ότι τα οικονομικά μέσα που είχε στη διάθεσή της ήσαν πολύ πτωχά.
Κάθε βράδυ από τας 7 η ώρα ο πρόεδρος βρίσκεται στη σχολή συντροφευόμενος από τον υποφαινόμενο, που είχα την ευτυχία να βρεθώ από την αρχή δίπλα σ’ όλο το έργο του Συλλόγου προς Διάδοσιν των Γραμμάτων και κοντά στην ιεροτελετουργική εργασία της σχολής αναλφαβήτων. Παρακολουθεί από κοντά τη δουλειά που γίνεται, που αληθινά δεν ξεχωρίζει καθόλου από μια επιβλητική μυσταγωγία. Επιβλέπει τα παιδιά και δεν παραλείπει ευκαιρία να τα νουθετεί και να τα συμβουλεύει πατρικά. Με τη στοργή που τους έχει δείξει και το μεγάλο ενδιαφέρον που έμπρακτα γι’ αυτά έχει φανερώσει πολλές φορές, δεν τον ξεχωρίζουν από πατέρα τους. Ένα βράδυ ακούσαμε τον πρόεδρο να λέγει σε μια του νουθετική ομιλία, που έκανε στα παιδιά, τα παρακάτω λόγια, που εξωτερικεύουν παραστατικά τη μεγάλη στοργή και τον ψυχικό πόνο που νιώθει ο ανώτερος αυτός άνθρωπος για τα άμοιρα αυτά πλάσματα: «… παιδιά μου και κορίτσια μου, θέλω να αισθανθήτε βαθιά στην ψυχή σας ότι η αγάπη μας για σας και το ενδιαφέρον μας είναι το ίδιο, για να μη σας ειπώ μεγαλείτερο, όπως των γονέων σας και γι’ αυτό σας λέω έτσι, παιδιά μου και κορίτσια μου. Θέλουμε να φέρεσθε κόσμια και να γίνετε άνθρωποι καλοί, χρήσιμοι στον εαυτό σας, στο σπίτι σας και στην κοινωνία…».
***
Όταν αρχίζει το μάθημα στα τμήματα της σχολής ο κ. Κουτουμάνος κάθεται στο γραφείο και από την ανοικτή πόρτα παρακολουθεί αν βραδύνει κανένας από τους μαθητάς, οπότε και τον καλεί κοντά του κάνοντας μια πρόχειρη ανάκριση για να βρει την αιτία της αργοπορίας. Πολλές φορές, όταν μερικοί αργούν διότι τους εμποδίζουν συγκεκριμένοι λόγοι, όπως δικαιολογούνται, να έλθουν την ωρισμένη ώρα, για να εξακριβωθή η αλήθεια, κρατάει όλα τα στοιχεία του μαθητού ή της μαθήτριας που άργησε και την επομένη πηγαίνει προσωπικώς ο πρόεδρος στο εργοστάσιον ή στο κατάστημα που εργάζεται και εξετάζει μήπως γίνεται καταστρατήγησις των ωρών εργασίας από τον εργοδότη, κι έτσι εμποδίζεται να παρακολουθεί τακτικά το μάθημα. Εάν δεν συμβαίνει αυτό, φροντίζει και βρίσκει την αιτία οποιαδήποτε κι αν είναι και διορθώνεται η αταξία.
Κάποτε που υποπτεύθηκε ο κ. Κουτουμάνος ότι κάποια μαθήτρια του σχολείου παρεξέκλινε από το δρόμο της κοσμιότητος και της σεμνότητος, δεν εδυσκολεύθη καθόλου να την καλέση ιδιαιτέρως στο γραφείο του σχολείου και να της κάνει μακράν πατρικήν συμβουλευτικήν συζήτησιν, που είχε τέτοια απήχηση στην ψυχή της νεαράς κόρης, ώστε στο μέλλον έγινε υπόδειγμα στους τρόπους της και στην όλη συμπεριφορά της.
Παράλληλα από την ηθική διάπλαση και την πνευματικήν κατάρτιση που γίνεται στο πλήθος αυτό του πολυωνύμου υλικού στη νυκτερινή χολή από τους ανθρώπους που με χαρακτηριστική προθυμία και υπομονή αφάνταστη ανέλαβαν και βαδίζουν τον δύσκολο δρόμο, συμβάλλοντες στην κοινωνική εξυγίανση, εκεί μέσα συντελείται και μια άλλη εργασία, που η σοβαρότητά της δεν μειονεκτεί καθόλου από την των άλλων προσπαθειών.
Ο πρόεδρος από την πρώτη ημέρα που άρχισε η λειτουργία του σχολείου, καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια να καλλιεργήσει αποταμιευτικό πνεύμα στους φοιτώντας, πράγμα που επετεύχθη σε μεγάλο βαθμό. Κάθε τόσο κάνει ομιλίες στα παιδιά, ή προκαλεί συζητήσεις σε μικρούς ομίλους από αυτά κατά τις οποίες προσπαθεί με διάφορα λόγια και πολλά παραδείγματα ζωντανά να νοιώσουν τη μεγάλη ωφέλεια που έχουν να κερδίσουν όταν συνηθίσουν στην αποταμίευση.
Τα βράδυα όταν τελειώσουν από το μάθημα, συγκεντρώνονται όσα έχουν λεπτά γύρω από το τραπέζι του σεβαστού των προέδρου για να του δώσουν τις οικονομίες των να τις καταθέσει στο Ταμιευτήριο. Ο κ. Κουτουμάνος έχει ένα ιδιαίτερο βιβλιαράκι, στο οποίον αναγράφει τα ονόματα όσων δίνουν λεπτά και δίπλα από κάθε όνομα το ποσόν που παραδίδει ο μαθητής ή η μαθήτρια.
Την επομένη δε έρχεται στο Ταμιευτήριο και τα καταθέτει επ’ ονόματι του κατόχου. Ομολογώ ότι έχω θαυμάσει την υπομονή του ανθρώπου αυτού, να καταγίνεται σε δουλειές τέτοιες που είναι χωρίς υπερβολή μια σκοτούρα διαρκής και μια ενόχλησις εκνευριστική. Όλοι σχεδόν οι φοιτώντες στη σχολή αναλφαβήτων σήμερα, χάρις στην επόμενη φροντίδα που καταβάλλεται, είναι κάτοχοι βιβλιαρίων που αντιπροσωπεύουν ένα αρκετά σεβαστόν ποσόν. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα κατατεθειμένα λεπτά δεν μπορούν να τα αποσύρουν οι δικαιούχοι χωρίς τη συγκατάθεση του προέδρου και τούτο για να είναι ασφαλισμένοι από τις στιγμιαίες επιπόλαιες ορέξεις των.
Μία άλλη εργασία που έχει εφαρμόσει η διοίκησις του Συλλόγου Προς Διάδοσιν των Γραμμάτων στη σχολή, είναι η εξύψωσις του Εθνικού Φρονήματος. Για το σκοπό αυτό γίνονται τακτικές ειδικές ομιλίες με ανάλογο περιεχόμενο αλλά και κατά την ώρα του μαθήματος βρίσκουν την ευκαιρία οι διδάσκαλοι και κάνουν μια πολύ καρποφόρο δουλειά, που πραγματικά έχει αποδώσει ικανοποιητικά αποτελέσματα.
Ακόμη, οι διοικούντες προσπαθούν με κάθε τρόπο και κάνουν το παν για να ανακουφίσουν τη δυστυχία που παραδέρνει πολλούς από τους φοιτώντας στη σχολή. Στην προσπάθεια αυτή κατ’ επανάληψιν έχει έλθει συνεπίκουρος και ουσιώδης ενισχυτής ο Νομάρχης Άγγελος Παπαδήμας μετά της εριτίμου κυρίας του επισκεφθέντες όχι μια φορά τη σχολή για να διαπιστώσουν την όλη εργασία που γίνεται και την κατάσταση των μαθητών και μαθητριών τους οποίους ποικιλοτρόπως ανεκούφισαν κατά το δυνατόν. Έτσι πολλοί συσσιτούνται σήμερον στα λαϊκά συσσίτια και σε αρκετούς έχουν δοθεί απολύτως δωρεάν είδη ιματισμού και υποδήσεως, εκτός από τα βιβλία και άλλα χρήσιμα πράγματα που τους δίδονται για την απρόσκοπτο φοίτησή τους.
Το τεράστιο όμως αυτό έργο που ανελήφθη από το Σύλλογο Προς Διάδοσιν των Γραμμάτων, που δεν συνοψίζεται μόνο στη διατήρηση της σχολής αναλφαβήτων, αλλά και στην έκδοση του «Μεσσηνιακού Έτους» της ετήσιας αυτής επετηρίδος του, που θα αποτελέσει έναν σταθμό δια τα πνευματικά χρονικά του τόπου, στην οργάνωση των διδομένων με ζηλευτήν επιτυχίαν διαλέξεων, στην ανέγερση της αναμνηστικής στήλης με την προτομήν του μεγάλου πνευματικού Καλαμίου αειμνήστου Ν. Πολίτη κ.λπ. παρ’ ότι αποτελεί μίαν ιδιαιτέραν τιμήν δια την πόλιν δεν έτυχε της δεούσης ενισχύσεως.
Ο Δήμος δε ο οποίος έχει και μεγαλείτερον καθήκον παντός άλλου, δεν εφάνη πρόθυμος να συνεπικουρήσει με την σύνταξιν του νέου προϋπολογισμού. Αναγνωρίζομεν βέβαια ότι αντιμετωπίζει οικονομικά δυσχερείας. Πιστεύομεν όμως ότι αν και εις τα έργα αυτά του πολιτισμού, εις τα αδιάψευστα αυτά τεκμήρια της πραγματικής προόδου ενός τόπου, εδίδετο η σημασία που θα έπρεπε να δοθή, ασφαλώς θα εξευρίσκετο θετικός τρόπος να ενισχυθούν, για να κατορθώνουν να υφίστανται ως ντοκουμέντα της πνευματικής δραστηριότητος και της ψυχικής ευγενείας των κατοίκων και ακόμη να δρουν αποτελεσματικώτερα και επωφελέστερα.
Β.Π.
