Μέρος 3ο
ΚΑΤ’ ΕΝΤΟΛΗΝ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
Φθάνει σήμερον ο Διευθυντής Αρχαιοτήτων Παπαδημητρίου
Νέα σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα ήλθον χθες εις φως
Δύο ρωμαϊκαί δεξαμεναί και ασύλητος τάφος
«ΘΑΡΡΟΣ» 12 Ιουλίου 1960
Ενώ νέα σημαντικά ευρήματα ήλθον χθες εις φως εις την πλατείαν Υπαπαντής, ανηγγέλθη τηλεγραφικώς, ότι σήμερον κατέρχεται, κατ’ εντολήν του υπουργού Παιδείας Βογιατζή, ο Διευθυντής Αρχαιοτήτων Παπαδημητρίου. Σκοπός της αφίξεως του κ. Παπαδημητρίου είναι να σχηματίση ιδίαν αντίληψιν περί της σημασίας των ευρημάτων και να εισηγηθή εις τον Υπουργόν την συνέχισιν και ολοκλήρωσιν των ερευνών, ενδεχομένως δε και την οριστικήν διατήρησιν των ερειπίων, αντί της κατ’ αρχήν αποφασισθείσας επιχωματώσεως, περί της οποίας έκαμε ήδη λόγον ο Γιαλούρης.
Νέα ευρήματα
Χθες ενηργήθησαν δυτικώς τρεις δοκιμαστικαί τομαί εις την προ του εκκλησιαστικού φροντιστηρίου οδόν. Μετά την ανασκαφήν ήλθον εις φως νέα ερείπια των οποίων μάλιστα τα θεμέλια σχηματίζουν εις πολλά σημεία γωνίας, πράγμα το οποίον πιθανολογεί, ότι ευρισκόμεθα επί τα ίχνη δωματίου αρχαίου οικοδομήματος.
Εάν πρόκειται περί συνεχείας του ήδη ανακαλυφθέντος ή περί ανεξαρτήτου οικοδομήματος θα διαπιστωθή, μετά την ολοκλήρωσιν των ερευνών. Πάντως μεταξύ της δευτέρας και τρίτης από ανατολών τομής ανευρέθησαν δύο ρωμαϊκαί δεξαμεναί και επεσημάνθη ασύλητος τάφος βυζαντινής ή ρωμαϊκής, κατά πάσαν πιθανότητα, εποχής. Ο τάφος θα ανοιχθή σήμερον, παρουσία του Παπαδημητρίου.
Θα περιφραχθούν;
Ήδη και μετά την ανακάλυψιν των νέων ερειπίων εκφράζεται αρμοδίως η γνώμη, ότι αι έρευναι πρέπει να συνεχισθούν και ότι ο χώρος πρέπει μετά την αποπεράτωσιν να κηρυχθή αρχαιολογικός και να περιφραχθή.
______________
ΝΑ ΔΙΑΤΗΡΗΘΟΥΝ!
«Θάρρος» 13 Ιουλίου 1960
Είναι γνωστόν, ότι όσοι αρχαιολόγοι απέκλεισαν να τοποθετήσουν τας Ομηρικάς Φαράς εις την Καλαμάτα, εστηρίχθησαν εις το γεγονός, ότι μέχρι σήμερον δεν είχον ανευρεθή ερείπια εντός της πόλεως. Μοναδικήν εξαίρεσιν απετέλεσεν η γνωστή μελέτη του Σκιά με τα ευρήματα της Φραγκολίμνης, τα οποία εξηφανίσθησαν εις την διαδρομήν του χρόνου. Από της απόψεως αυτής, η ανεύρεσις των θεμελίων του οικοδομήματος του Δ΄ π.Χ. αιώνος εις την πλατείαν Υπαπαντής, είναι τεραστίας σημασίας. Παρά δε το γεγονός, ότι ανευρέθησαν αι κατώτεραι βάσεις του οικοδομήματος και συνεπώς δεν καθίσταται εφικτή η προβολή του αρχαίου κτιρίου, εν τούτοις, επειδή πρόκειται περί των πρώτων αρχαίων ερειπίων, που έρχονται εις την επιφάνεια, νομίζομεν, ότι η αρμοδία αρχαιολογική υπηρεσία πρέπει να αναθεωρήση την αρχικήν της απόφασιν και να διατηρήση τα ερείπια, συμπληρώνουσα τας ανασκαφάς. Άλλως τε και εις άλλους αρχαιολογικούς τόπους ανευρέθησαν αι βάσεις των οικοδομημάτων. Και εν τούτοις διετηρήθησαν εις την επιφάνειαν.
Διατί να γίνη αυτή η δυσμενής εξαίρεσις δια την Καλαμάτα;
______________________
Ο ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΟΛΙΝ ΜΑΣ
Τα ερείπια επισημαίνουν την θέσιν των Ομηρικών Φαρών
Ανήκουν εις την μετακλασσικήν περίοδον και θα διατηρηθούν εν μέρει εις την επιφάνειαν
ΕΡΕΥΝΑΙ ΕΙΣ ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΚΑΙ ΤΑ ΑΚΟΒΙΤΙΚΑ
«Θάρρος» 13 Ιουλίου 1960
Αφίκοντο χθες την 4ην απογευματινήν εις την πόλιν ο Διευθυντής Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Παιδείας κ. Παπαδημητρίου και ο Διευθυντής Αναστηλώσεων κ. Στίκας, προς τον σκοπόν όπως επισκεφθούν τον προ της πλατείας Υπαπαντής χώρον των ανασκαφών.
Ο κ. Παπαδημητρίου ετόνισεν, ότι τα ανευρεθέντα ερείπια εις τας τομάς αι οποίαι εγένοντο επί της οδού νοτίως της πλατείας Υπαπαντής είναι σημαντικώτατα, πιθανώτατα δε ταύτα ανήκουν εις δημόσια οικοδομήματα κέντρου πόλεως των μετακλασσικών χρόνων ή, ίσως, εις κτίρια λιμένος (υποτιθεμένου ότι η θάλασσα έφθανεν παλαιότερον εις το ύψος της πλατείας Φραγκολίμνης). Δυστυχώς, είπεν, σώζονται μόνον αι κατώτεροι δόμοι. Δεν υπάρχουν τμήματα του δαπέδου, το οποίο θα ευρίσκετο εις υψηλότερον επίπεδον. Εις τούτο οφείλεται και η μη ανερύρεσις κινητών πραγμάτων. Κατά την άποψιν του κ. Παπαδημητρίου πρέπει να περιφραχθή δια κιγκλιδώματος και να διατηρηθή ως αρχαιολογικός χώρος το καλύτερον σωζώμενον τμήμα των τοίχων.
Εν πάση περιπτώσει ο Διευθυντής Αρχαιοτήτων θα αναμείνη την έκθεσιν του Εφόρου Αρχαιοτήτων Γιαλούρη, ο οποίος είναι αμέσως υπεύθυνος, δια την εξαγωγήν πληρεστέρων συμπερασμάτων. Εδόθη πάντως εντολή να γίνη αμέσως αποτύπωσις των αποκαλυφθέντων ερειπίων υπό ειδικού αρχιτέκτονος. Διετέθη εξ άλλου νέα πίστωσις εκ 3 χιλ. δραχμών προκειμένου να γίνουν τομαί προς διευκόλυνσιν λήψεως του αποτυπώματος.
Χθες εξ άλλου ηνοίχθη ο επισημανθείς, εις την τρίτην από ανατολών τομήν τάφος εντός του οποίου ανευρέθη διατηρημένος σκελετός, πιθανότατα ανδρός, του οποίου το κρανίον έχει κλίσιν προς τα δεξιά και φαίνεται ότι ο νεκρός είχε τοποθετηθή εις στάσιν ώστε η κεφαλή να στηρίζεται επί της δεξιάς παλάμης. Ο τάφος είναι ρωμαϊκής εποχής. Η ανασκαφή δεν προχώρησε και δια την αναζήτησιν αντικειμένων τα οποία συνήθως ετοποθετούντο μετά των νεκρών.
Ο κ. Παπαδημητρίου ενημερώθη από τους επιβλέποντας τας ανασκαφάς περί των επισημανθέντων ερειπίων μυκηναϊκής εποχής και μεταγενεστέρων χρόνων εις Κάστρο, εξέφρασε δε την άποψιν ότι πράγματι εκεί πρέπει να αναζητηθούν αι ομηρικαί Φαραί.
Ο Διευθυντής Αρχαιοτήτων υπεσχέθη, ότι εντός των προσεχών ημερών θα κατέλθη ειδικώς εις την πόλιν προκειμένου να επιβλέψη αυτοπροσώπως της διενεργείας ανασκαφικών ερευνών. Προς τούτο θα διατεθή και ανάλογος σοβαρά πίστωσις εκ των ειδικών κονδυλίων του Υπουργείου Παιδείας. Αι ανασκαφαί θα γίνουν τόσον εντός του χώρου του φρουρίου όσο και εις τας προ αυτού προσβάσεις.
Γενικώτερον ο Παπαδημητρίου έχει την γνώμην ότι εις την Μεσσηνίαν αι ανασκαφαί παρουσιάζουν ιδιαίτερον ενδιαφέρον, όταν πρόκειται να έλθουν εις φως ερείπια των προ της κατοχής των Σπαρτιατών χρόνων, διότι τότε θα καταστή δυνατή η έρευνα του βίου και του πολιτισμού των ελευθέρων Μεσσηνίων, περί των οποίων ολίγα μέχρι σήμερον είναι γνωστά.
Οι κ.κ. Παπαδημητρίου και Στίκας, συνοδευόμενοι υπό των Επιμελητών Αρχαιοτήτων Σπυροπούλου και Κριμπά, επεσκέφθησαν το μουσείον, εκφράσαντες την ικανοποίησίν των δια την επιστημονικήν ταξινόμησιν των ευρημάτων, της οποίας επιμελήθη η καθηγήτρια δις Μπόμπου.
Ο κ. Παπαδημητρίου περιειργάσθη τα ανευρεθέντα το 1958 αγαλματίδια εις Ακοβίτικα και είπεν ότι είναι αρίστης τέχνης. Υπεσχέθη ότι θα μεριμνήση όπως διατεθή ικανοποιητική πίστωσις δια την ενέργειαν συστηματικών ανασκαφών εις την ανωτέρω περιοχήν.
Η οικία Μπενάκη
Μετά ταύτα οι Παπαδημητρίου και Στίκας επεσκέφθησαν την οικίαν Μπενάκη, παρά την Λαχαναγοράν, η οποία έχει κληροδοτηθή εις το Υπουργείον Παιδείας δια την στέγασιν μουσείου λαϊκής τέχνης.
Αργά το απόγευμα ανεχώρησαν δια Πύλον και Εγκλιανόν, όπου πρόκειται να επιμεληθούν της κατασκευής στεγάστρου εις το ανάκτορον του Νέστορος.
__________________
ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΥΠΑΠΑΝΤΗΣ
«Θάρρος» 13 Ιουλίου 1960
Διετυπώθησαν εκ πολλών πλευρών επιφυλάξεις ή αντιρρήσεις δια τα εκτελούμενα έργα εις την πλατείαν Υπαπαντής. Αλλ’ ένα έργον εν τη διαμορφώσει του και πριν ακόμη προσλάβη οριστικήν μορφήν, δεν είναι δυνατόν να κριθή. Το γεγονός, ότι τα σχέδια έχει εκπονήσει ένας άριστος επιστήμων, δικαιολογούν πολλούς δισταγμούς δια μίαν πρόωρον γνώμην.
Εν τούτοις, εις το σημείον που ευρίσκονται σήμερον τα έργα, διαπιστώνει κανείς, ότι ο αρχιτέκτων επεδίωξε, κατ’ αρχήν, να αξιοποιήση εις το ανώτατον βαθμόν τον υπό διαμόρφωσιν χώρον και μάλιστα να υπογραμμίση αισθητικώς όσον το δυνατόν περισσότερον την πλατείαν. Πολύ φοβούμεθα, όμως, ότι η αξιοποίησις υπερέβη το μέτρον και γίνεται εις βάρος της προβολής του Μητροπολιτικού Ναού, ο οποίος αποτελεί ένα αξιόλογον μνημείον της πόλεως.
Και τα μεν σχέδια ημπορεί να είναι άριστα εις τα χαρτιά, αλλ’ εν τη εκτελέσει των να αποδειχθή, ότι χρήζουν αναθεωρήσεως. Επειδή δε πρόκειται περί εργασίας μεγάλου προϋπολογισμού, σκόπιμον θα ήτο να κληθή ο αρχιτέκτων να εκτιμήση το έργον του και εις την πράξιν. Πιθανόν να αντιληφθή ωρισμένας υπερβολάς. Τώρα θα είναι δυνατή η διόρθωσις. Αύριον, όμως, θα είναι πολύ αργά.
Η διόρθωσις – αν είναι αναγκαία – ουδένα μειώνει. Διότι μεταξύ συλλήψεως και εκτελέσεως υπάρχει απόστασις. Αντί δε να καταφύγωμεν εις το σύνηθες «ράβε – ξήλωνε», προτιμώτερον είναι να γνωρίζωμεν από τούδε αν και ποία υπάρχουν ελαττώματα.
________________
ΥΠΟΒΑΛΛΕΤΑΙ Η ΕΙΣΗΓΗΣΙΣ ΤΟΥ ΕΦΟΡΟΥ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ
Θα διατηρηθούν αι ήδη αποκαλυφθείσαι αρχαιότητες νοτίως του ναού Υπαπαντής
ΔΟΚΙΜΑΣΤΙΚΑΙ ΤΟΜΑΙ ΚΑΙ ΕΙΣ ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ
«ΘΑΡΡΟΣ» 17 Ιουλίου 1960
Ανεχώρησε χθες επιστρέφων εις την έδρα του ο Έφορος Αρχαιοτήτων της Θ’ περιφερείας κ. Γιαλούρης.
Ο κ. Γιαλούρης επανελθών εξ Ιθώμης επεσκέφθη και πάλιν τας προμεσημβρινάς ώρας χθες τον χώρον μεταξύ πλατείας Υπαπαντής και της Επισκοπής, όπου συνεχίζονται αι ανασκαφαί και ενημερώθη επί της πορείας των, προκειμένου να συντάξη την έκθεσίν του, την οποίαν θα υποβάλη προς το Υπουργείον Παιδείας.
Ο Έφορος Αρχαιοτήτων αποκλίνει υπέρ της απόψεως – και αυτό θα εισηγηθή – όπως διατηρηθούν τα αποκαλυφθέντα ευρήματα. Συμφώνως προς την υπεύθυνον εισήγησίν του θα πρέπει, επί του παρόντος τουλάχιστον, να ολοκληρωθούν αι ανασκαφαί εις την δημοτικήν οδόν η οποία χωρίζει την πλατείαν Υπαπαντής και την Επισκοπήν, δια να υπάρξη μία κατά το δυνατόν πλήρης εικών της μορφής του δρόμου. Κατόπιν τούτου ο αρχαιολογικός χώρος θα περιφραχθή δια κιγκλιδώματος, θα γίνη η κατάλληλος χωροστάθμισις, και εις τα δύο άκρα (προς ανατολάς και δυσμάς) θα κατασκευασθούν στόμια υπονόμων δι’ αποχέτευσιν των ομβρίων υδάτων. Δια την ολοκλήρωσιν των ανασκαφών θα απαιτηθούν 20 – 30 χιλ. δραχμαί, αι οποίαι αναμένεται να διατεθούν υπό του Υπουργείου Παιδείας. Ο Υπουργός της Παιδείας Βογιατζής επιδεικνύει ως τονίζεται προσωπικόν ενδιαφέρον δια τας ερεύνας αι οποίαι απεκάλυψαν τα πρώτα μετακλασσικά κατάλοιπα εντός της πόλεως της Καλαμάτας, υπεσχέθη δε ήδη την διάθεσιν πιστώσεως μέχρι 2 εκ. δραχμών, εφ’ όσον θα ήρχοντο εις φως αξιόλογα ευρήματα. Θα καταβληθή προσπάθεια όπως επισκευασθή η όλη διαδικασία ώστε εντός των προσεχών εβδομάδων να λάβη το έργον των ανασκαφών εις Υπαπαντής ολοκληρωμένην μορφήν.
Δεν θα επεκταθούν
Επί του παρόντος δεν αντιμετωπίζεται επέκτασις των ανασκαφών εις χώρον πέραν εκείνου εις τον οποίον εγένοντο αι δοκιμαστικαί τομαί. Πιθανόν όμως να γίνη τούτο βραδύτερον. Ήδη εγένετο τομή επί της πλατείας Υπαπαντής εις το νότιο τμήμα της, η οποία όμως μέχρι στιγμής ουδέν απέδωσε. Το πιθανώτερον είναι ότι το κτιριακόν συγκρότημα του οποίου ανευρίσκονται μόνον τα θεμέλια επεκτείνεται προς τον χώρον της Επισκοπής.
Το Κάστρο
Ιδιαιτέρας σημασίας θα είναι εξ άλλου ως αναμένεται αι ανασκαφικαί έρευναι αι οποίαι θα ενεργηθούν εις τον χώρον περί το Κάστρο, όπου έχουν επισημανθή αξιόλογα κατάλοιπα. Δοκιμαστικαί τομαί θα γίνουν προσεχώς, ενώ θα συνεχίζονται αι εργασίαι ολοκληρώσεως των ανασκαφών εις τον χώρο νοτίως της πλατείας Υπαπαντής.
Ως προς την διατυπωθείσαν άποψιν ότι αι αποκαλυφθέντες δόμοι είναι κατάλοιπα λιμενικών κτιριακών εγκαταστάσεων φαίνεται ότι μάλλον αύτη δεν στηρίζεται επαρκώς. Διότι εάν εγένετο δεκτή θα ήτο ανεξήγητον το γεγονός των ευρημάτων εις Ακοβίτικα, όπου η στάθμη είναι πολύ χαμηλοτέρα. Υποστηρίζεται μάλιστα η όλως αντίθετος άποψις, ότι δηλαδή ίσως η θάλασσα εις την ακτήν αυτήν του Μεσσηνιακού κόλπου εύρισκετο χαμηλότερον και σήμερον καλύπτει έκτασιν την οποίαν δεν εκάλυπτεν τότε. Πράγματι, πολλάκις κατά τον χειμώνα η θάλασσα κατελαμβάνεν μέρος του χώρου εις τον οποίον θα έπρεπεν να ευρίσκωνται τα κτίσματα, τούτο δεν σημαίνει ότι δεν είναι δυνατόν παρά η ακτή να απείχεν περισσότερον, άλλως τα οικοδομήματα είναι φυσικόν να έκτειντο βορειότερον. Πρέπει ενταύθα να σημειωθή ότι εις πολλά σημεία όπου εις την αρχαιότητα υπήρχον λιμένες και πόλεις (Μυτιλήνη) η θάλασσα υποχωρούσα αποκαλύπτει κτίσματα. Επειδή δε τα κτίσματα ταύτα δεν έχουν καταστραφή εις ο σημείον θα συνέβαινε τούτο εις περίπτωσιν υποτιθεμένης καθιζήσεως, πρέπει να δεχθώμεν ότι εις τινά σημεία τα ύδατα της θαλάσσης δια διαφόρους λόγους, όχι μόνον δεν υπεχώρησαν, αλλά και επροχώρησαν.
Η διατήρησις των αρχαιοτήτων
Η διατήρησις εν πάση περιπτώσει των ευρημάτων εις Υπαπαντήν πρέπει να θεωρήται βεβαία. Πρέπει ενταύθα να σημειωθή ότι ναι μεν εις άλλας περιπτώσεις παρόμοια ευρήματα απετυπώθησαν και εκαλύφθησαν εκ νέου (ως προσφάτως εις Αθήνας, όπου υπάρχουν άλλα αξιόλογα μνημεία), αλλά τα ερείπια παρά την πλατείαν Υπαπαντής είναι τα πρώτα και μοναδικά μέχρι τούδε, αποκαλυπτόμενα εις την Καλαμάτα, ανοίγοντα πιθανότατα τον δρόμον προς την ακριβή επισήμανσιν και αποκάλυψιν των αρχαίων Φαρών.
Η δαπάνη άλλωστε προς διατήρησιν των αρχαιοτήτων αυτών είναι σχετικώς ασήμαντος δεδομένου ότι ο χώρος είναι δημοτική οδός και δεν θα απαιτηθούν δαπάναι απαλλοτριώσεως. Ο Δήμος Καλαμάτας δεν θα έχη βεβαίως αντίρρησιν να συμβάλη και δια του έργου των αγωγών αποχετεύσεως των ομβρίων υδάτων.
