Σε συνέχειες τα δημοσιεύματα της εποχής
Μέρος 4ο
***
Συμπεράσματα εκ των ευρημάτων της πλατείας Υπαπαντής
ΑΝΕΚΑΛΥΦΘΗ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟΝ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΦΑΡΩΝ
Η Καλαμάτα συνεχίζει ζωήν από τους Μυκηναϊκούς Χρόνους
Του Μίλτη Παρασκευαΐδη
«ΘΑΡΡΟΣ» 20 Αυγούστου 1960
Μέρος 1ον
Εις την «Καθημερινήν» της παρελθούσης Κυριακής εδημοσιεύθη μελέτη ειδικού επί των αρχαιολογικών θεμάτων συνεργάτου της, επί των τελευταίων ευρημάτων εις την πλατείαν Υπαπαντής, έχουσα ως εξής:
Δια των ανασκαφών, οι οποίαι ήρχισαν το δεύτερον δεκαήμερον του Ιουνίου προ του Μητροπολιτικού Ναού της Καλαμάτας ηρευνήθη έως τώρα έκτασις περίπου 60Χ10 μέτρων και απεκαλύφθησαν δια τάφρων πρώτην φοράν εις την πρωτεύουσαν του νομού Μεσσηνίας και οικοδομικαί αρχαιότητες, ανήκουσαι εις μέγα συγκρότημα κτιρίων της μετακλασσικής εποχής.
Η ανακάλυψίς των έχει εξαιρετικήν σημασίαν δια την Καλαμάτα – που απέκτησε εφέτος και πάλιν επισήμως δια κυβερνητικής αποφάσεως την ορθήν ονομασίαν της – διότι αποδεικνύει οριστικώς πλέον ότι δεν ιδρύθη πρώτη φοράν όταν ο Γοδεφρείδος Α΄ Βιλλαρδουίνος ωχύρωσε τον προς βορράν της κατοικουμένης σήμερον εκτάσεως μικρόν λόφον, αλλά ότι είναι πόλις έχουσα ακμαίαν ζωή και προ της Φραγκοκρατίας. Έως τώρα καμία αρχαία οικοδομή, παλαιοτέρα του 1204 μ.Χ., δεν είχεν ευρεθή εις την θέσιν της συγχρόνου πόλεως και το γεγονός αυτό ετονίζετο επιμόνως υπό εκείνων οι οποίοι υπεστήριζαν την άποψιν ότι η Καλαμάτα δεν είναι δυνατόν να έχη σχέσιν με τας αρχαίας Φαράς και ότι η Ομηρική αυτή πόλις έπρεπε να ευρίσκετο περί τα πέντε χιλιόμετρα ανατολικώτερον, εις την θέσιν του συγχρόνου χωρίου Γιάννιτσα.
Ο αρχαιολόγος Ανδρέας Σκιάς προ πολλών ετών κατέδειξε την σημασίαν που είχε η ανακάλυψις κατά το 1901 τμήματος τείχους πύργου αρχαιοτέρου των μέσων του 4ου π.Χ. αιώνος μεταξύ της πλατείας Φραγκολίμνης και του νεκροταφείου της πόλεως.
Εξ αφορμής της ανευρέσεως του οχυρωματικού αυτού πύργου, ο Σκιάς είχε σημειώσει ότι εις την θέσιν της Καλαμάτας δεν είχεν ευρεθή προηγουμένως αρχαίον οικοδόμημα και ότι η έλλειψις αρχαίων κτιρίων «όχι άπαξ ήδη παρατηρηθείσα, ίσως συνετέλεσεν ώστε και να αμφισβητηθή έτι η εν Καλάμαις θέσις των αρχαίων Φαρών». Η αμφισβήτησις αυτή ίσχυε έως τώρα και μετά την ανακάλυψιν του τμήματος οχυρωματικού τείχους κατά το 1901, σοβαρώς δε υπεστηρίζετο η ύπαρξις εις την θέσιν της Καλαμάτας μόνον «συνοικισμού τινός κατά την αρχαιότητα», αποδεικνυομένη από ολίγας επιτυμβίους στήλας και πλινθίδας απεσπασμένας εξ αρχαίων κτιρίων και ενωκοδομημένας εις την μεσαιωνικήν ακρόπολιν της πόλεως. Από τας μαρτυρίας όμως του γεωγράφου Στράβωνος και του περιηγητού Παυσανία, η πλειονότης των συγχρόνων ερευνητών παρεδέχετο – χωρίς ουσιαστικά αποδείξεις – ότι η θέσις των αρχαίων Φαρών εις την Καλαμάταν ήτο ασφαλώς ωρισμένη όπως εβεβαίωνε το 1938 ο Β. Μπραντενστάιν εις το Λεξικόν των Πάουλυ – Βισόβα.
Η ελληνική εγκυκλοπαίδεια έγραφε το 1933 σχετικώς: «Αι Φαραί φαίνεται ότι έκειντο παρά τας όχθας του Νέδοντος, ουχί μακράν της νυν πόλεως των Καλαμών, άγνωστον όμως πού ακριβώς».
Εξάλλου, ο Σουηδός αρχαιολόγος Μ. Ν. Βαλμίν εις το βιβλίο του του 1930 «Τοπογραφικαί μελέται περί της αρχαίας Μεσσηνίας», εβεβαίωνεν ότι κατά τας προσωπικάς του ερεύνας δεν υπάρχουν εις την Καλαμάταν αρχαιολογικά ευρήματα προγενέστερα του Μεσαίωνος.
Με τα πρόσφατα ευρήματα των ανασκαφών της μεταξύ του Μητροπολιτικού Ναού και του κτιρίου της Επισκοπής πλατείας της Υπαπαντής καθίσταται προφανές ότι εις την θέσιν αυτήν υπήρχε κεντρικόν τμήμα των αρχαίων Φαρών, πιθανώς δε και η Αγορά της πόλεως. Τα αποκαλυφθέντα εφέτος ερείπια ανήκουν και εις μεγαλοπρεπές συγκρότημα οικοδομών, αι οποίαι – σύμφωνα με όσα παρετήρησε προ ετών ο Σκιάς δια τον πλησίον αυτών οχυρωματικόν πύργον – δεν αποκλείεται, δια της μελέτης των ανασκαφικών ευρημάτων που ανέλαβεν ο προϊστάμενος της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας Δυτικής Πελοποννήσου Νικ. Γιαλούρης, να αποδειχθούν ότι είχαν κτισθή μετά την υπό του Επαμεινώνδα απελευθέρωσιν των μεσσηνιακών πόλεων εκ του ζυγού των Σπαρτιατών κατά το 369 π.Χ., ότε εκτίθη και η παρά την Ιθώμην Μεσσήνη.
Αι μέχρι σήμερον διαπιστώσεις
Οπωσδήποτε, επί τη βάσει των προσωπικών ανακοινώσεων των αρμοδίων αρχαιολόγων, τα μέχρι σήμερον ανασκαφικά ευρήματα «οστράκων» (σπασμένων αγγείων) εις την πλατείαν της Υπαπαντής είναι των αρχών της 1ης χιλιετηρίδος π.Χ. (γεωμετρικών χρόνων) και κυρίως των Ελληνιστικών, Ρωμαϊκών και Βυζαντινών Χρόνων. Γενικώς, με τας ανασκαφάς αποκαλύπτεται συγκρότημα οικοδομημάτων κειμένων προφανώς εις το κέντρον αρχαίας ακμαζούσης Αγοράς.
Την εξαιρετικήν σημασίαν των ευρημάτων της Καλαμάτας εξήραν και οι επιθεωρήσαντες τας ανασκαφικάς εργασίας Διευθυνταί Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεων του Υπουργείου Παιδείας Παπαδημητρίου και Ευστ. Στίκα. Ο Παπαδημητρίου διεπίστωσε δια των νέων ευρημάτων την αλήθειαν των ομηρικών παραδόσεων περί αρχαίων Φαρών και έδωσεν εντολάς όπως συνεχισθούν αι ανασκαφικαί έρευναι δια την ανακάλυψιν και των μυκηναϊκών μνημείων που πρέπει να υπάρχουν εις την περιοχήν της πλατείας της Υπαπαντής και ιδίως εις τον πλησίον και προς βορράν αυτής λόφον του μεσαιωνικού φρουρίου.
Κατά τον κ. Παπαδημητρίου τα ευρήματα του λόφου της Υπαπαντής ανήκουν πιθανώτατα εις δημόσιον οικοδόμημα του κέντρου της πόλεως των μετακλασσικών χρόνων.
Μεγάλην εντύπωσιν προκαλεί και το μέγεθος του αποκαλυπτομένου αρχαίου οικοδομικού συγκροτήματος πιθανώς των Ελληνιστικών Χρόνων. Κατά τας τελευταίας ημέρας απεδείχθη ότι το συγκρότημα αυτό προχωρεί και κάτω από την θέσιν όπου οικοδομήθηκε το Ιεροδιδασκαλείον της Επισκοπής, τούτο δε επιβάλλει εις τον Δήμον Καλαμάτας να εξασφαλίση τα οικονομικά μέσα όχι μόνον δια την πλήρη αποκάλυψιν των μοναδικών αρχαίων μνημείων που θα έχει να επιδείξη η πόλις εις τους επισκέπτας της, εις δε τον εμπνευσσμένον Ιεράρχην της Μεσσηνίας Χρυσόστομον να εξασφαλίση τας δυνατότητας συστηματικών ανασκαφών και εντός της περιοχής του Ιεροδιδασκαλείου.
Με την αποκάλυψιν της Αγοράς των αρχαίων Φαρών, εις την οποίαν ευρέθησαν ήδη και γεωμετρικά όστρακα, θα διαπιστωθή εις ένα καίριον σημείον της αρχαίας Ελλάδος η αδειάλειπτος συνέχεια που παρουσιάζει εις την χώραν ο Ελληνικός Μυκηναϊκός Πολιτισμός από την 2αν χιλιετηρίδα προ Χριστού μέχρι σήμερον.
Αι παραδόσεις που έχουν διασωθή περί των Φαρών υπόσχονται σπουδαιότατα αποτελέσματα δια συστηματικάς ανασκαφάς εις το επισημανθέν πλέον κέντρο της παναρχαίας πόλεως, η οποία επήρε κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους νέον όνομα από το μεγάλο μοναστήριο της Παναγίας της Καλαμάτας, σύμφωνα με την άποψιν του Νικολάου Γ. Πολίτη και όχι από τα πολλά καλάμια της περιοχής όπως υποστηρίζουν άλλοι.
___________
ΤΑ ΕΡΕΙΠΙΑ
Κυριακή 21 Αυγούστου 1960
Του Γιάννη Αποστολάκη
Εκ της αναδημοσιευομένης εις άλλας στήλας μελέτης περί των αρχαιολογικών ευρημάτων της πλατείας Υπαπαντής ειδικού απεσταλμένου της «Καθημερινής» δικαιώνονται πλήρως όσοι επισήμαναν την σπουδαιότητα των ερειπίων και ηγωνίσθησαν υπέρ της διατηρήσεώς των.
Παρά ταύτα η τύχη των εξακολουθεί να παραμένη αβεβαία, ενώ παράλληλα καταβάλλονται προσπάθειαι να αποδοθούν και πάλιν εις τα ερεβώδη βασίλεια του Πλούτωνος και της Περσεφόνης, διότι ησέβησαν προφανώς παρεμβληθέντα – αμόλυντα και άσπιλα από τα βάθη των αιώνων – εις την αρχιτεκτονικήν αρλουμπολογίαν των απεριγράπτων «εξωραϊστικών» έργων, μεσημβρινώς του Μητροπολιτικού Ναού.
Ελπίζομεν, ότι τόσον η Αρχαιολογική Υπηρεσία του Υπουργείου Παιδείας όσον και προσωπικώς ο Υπουργός, δεν θα ενδώσουν εις τον ενταφιασμόν των ερειπίων. Διότι τούτο θα σημαίνη περιφρόνησιν προς την καταγωγήν και την ιστορίαν μας. Και εξαφάνισιν της μοναδικής αποδείξεως, ότι η πόλις αυτή δεν είναι δημιούργημα της Φραγκοκρατίας, αλλά συνέχεια των «ευσεβών Φαρών».
__________________
ΜΙΑ ΕΠΙΚΑΙΡΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ
Ο Μεσσηνιολόγος Βαλμίν για τις ανασκαφές της Καλαμάτας
«ΘΑΡΡΟΣ» 2 Οκτωβρίου 1960
Ο διαπρεπής Σουηδός αρχαιολόγος Νάταν Βαλμίν, γνωστός από την εργασία του “ETUDES TOPOGRAPHIQUES SUR LA MESSENIE ANCIENNE” και από πλήθος άλλες διατριβές, έστειλε την ακόλουθη επιστολή, γραμμένη γαλλικά, στο συνεργάτη μας Βασίλειο Αρ. Παπαδόπουλο, που μας την παραχωρεί μεταφρασμένη, για δημοσίευση λόγω της επικαιρότητός της:
Αγαπητέ κύριε Παπαδόπουλε,
Έλαβα χθες το ευγενικό γράμμα σας και ευχαριστώ εγκαρδιώτατα.
Όσον αφορά στις εξαιρετικά ενδιαφέρουσες ανασκαφές στην Καλαμάτα, πληροφορήθηκα γι’ αυτές από τον συμπολίτη σας Ζερβήν (ειδήμονα στις μεσσηνιακές αρχαιότητες). Μόνον ότι δεν γνωρίζω ακόμα αν ευρήκαν εκεί επιγραφές ή άλλα πειστήρια, που να αποδεικνύουν την ταυτότητα της πόλεως αυτής με τις Φαρές. Νομίζω ότι θα έπρεπε γι’ αυτό να υπήρχαν μυκηναϊκά όστρακα, για να μπορεί να στηριχτή μια τέτοια απόδειξη.
Δεν είχα ακόμα την τιμή να γνωρίσω προσωπικά τον έφορο Γιαλούρη, που φαίνεται να είναι πολύ καταρτισμένος. Η αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Παιδείας μού παραχώρησε την άδεια να συνεχίσω τις ανασκαφές μου κοντά στο Βασιλικό, κι έχω την πρόθεση να πάω εκεί το ερχόμενο έτος, για μια προκαταρτική επόπτευση (είχα ξεκινήσει από τη Ρώμη το μήνα Ιούνιο, μα για κακή μου τύχη ένας λωποδύτης που άρπαξε το πορτοφόλι!). Για να ξαναγυρίσωμε στην υπόθεση των Φαρών, που πίστεψα μάλλον πως αναγνώρισα τη θέση τους στη Γιάννιτσα, δεν επιμένω στο ζήτημα αυτό διόλου! με την προϋπόθεση – μόνον – ότι βρήκαν στην Καλαμάτα (πάνω στην ακρόπολη, εννοείται) λείψανα προϊστορικά.
Η ακρόπολη αυτή είναι εξαίρετη για μια μυκηναϊκή εγκατάσταση και η απόστασή της από τη θάλασσα καταλληλότατη, όπως επίσης η δεσπόζουσα θέση της πάνω από τον ποταμό Νέδοντα.
Υπάρχουν – το ξέρω – ολωσδιόλου νέες απόψεις για να κρίνωνται καλύτερα τα ζητήματα αυτά, που δεν υπήρχαν προ τριάντα χρόνων, όταν έκαμα τις έρευνές μου εκεί. Δυστυχώς, κατά τα τελευταία αυτά έτη λόγω της εργασίας μου ως καθηγητή λυκείου και των περιωρισμένων διακοπών μου, δεν είχα την τύχη να επαναλάβω τις ανασκαφές μου. Μέσα σε τρία χρόνια, όμως, λογαριάζω να τις ξαναρχίσω (με την αποχώρησή μου από την υπηρεσία αυτή).
Αν οι φυσικές μου προϋποθέσεις και τα μέσα εξευρέσεως εδώ των αναγκαίων για τις εν λόγω ανασκαφές χρηματικών ποσών το επιτρέψουν, προτίθεμαι να περάσω αρκετόν καιρό (το μεγαλύτερο μέρος του έτους) στη Μεσσηνία, ίσως μάλιστα εύρω ένα μικρό σπιτάκι εκεί.
Θα ευχαριστηθώ πολύ να σας γνωρίσω.
Βεβαιωθήτε, κύριε Παπαδόπουλε, για τα πλέον ειλικρινή μου αισθήματα.
Νάταν Βαλμίν
