-Από σήμερα σε συνέχειες τα δημοσιεύματα της εποχής
Η θαμμένη πόλις
Τα ευρήματα ανήκουν εις τας Φαράς
Κατήλθεν ο Έφορος Αρχαιοτήτων Γιαλούρης
Τα αποκαλυφθέντα τείχη εις την πλατείαν Υπαπαντής και βορείως της Ιερατικής Σχολής είναι της κλασσικής εποχής (Ε΄ και Δ΄ π.Χ. αιώνος) και επιβεβαιώνουν, ότι εις την θέσιν αυτήν υπήρχον αι αρχαίαι Φαραί.
Τα ανωτέρω εδήλωσε χθες εις συντάκτην μας ο επί τούτω κατελθών εις την πόλιν μας Έφορος Αρχαιοτήτων Ν. Γιαλούρης, μετά επιτόπιον έρευναν, εις την οποίαν παρίσταντο ο επιμελητής Σπυρόπουλος και ο φύλαξ του Μουσείου Ταβουλαρέας. Κατά την άποψιν του Γιαλούρη το αποκαλυφθέν τείχος ανήκει εις κτήριον των Φαρών της κλασσικής εποχής, δια την αποκάλυψιν του οποίου έδωσεν οδηγίας περαιτέρω ανασκαφών εις βάθος και μήκος κατά την φοράν του τείχους.
Ο διαπρεπής αρχαιολόγος εξήτασεν επίσης τα ανασυρθέντα θραύσματα μελανομόρφων αρχαϊκών αγγείων, τα οποία ετοποθέτησεν εις την κλασσικήν εποχήν.
Ο Γιαλούρης, ο οποίος μετέβη χθες εις Καρποφόραν όπου επεσημάνθησαν μυκηναϊκοί τάφοι υπό του αρχαιολόγου Μακντόναλδ και επέστρεψεν τας εσπερινάς ώρας, θα παραμείνη εις την πόλιν μας σήμερον και αύριον.
Τα παλαιότερα ευρήματα
Περί της θέσεως των αρχαίων Φαρών της προδωρικής και κλασσικής περιόδου, υφίστανται, ως γνωστόν, διάφοραι απόψεις. Οι Πέρνις, Χίτσιχ – Μπλύμερ, Βάλμιν και Κομνηνός τοποθετούν τας προδωρικάς Φαράς εις την Γιάννιτσαν, ενώ οι Σκιάς και Δουκάκης υποστηρίζουν μετά πειστικότητος, ότι έκειντο εις την θέσιν του μεσαιωνικού φρουρίου της Καλαμάτας. Η άποψις των τελευταίων ήρχισε να ενισχύεται από του 1958, μετά την ανακάλυψιν ερειπίων της κλασσικής περιόδου εις Ακοβίτικα και την επισήμανσιν υπό του Γιαλούρη προϊστορικού τείχους εις την βορεινήν πλευράν του Κάστρου.
Ο Σκιάς από ημίσεως και πλέον αιώνος, γράφων εις την «Αρχαιολογικήν Εφημερίδα», απεκάλυψεν ότι εις το παρά την Φραγκόλιμναν κτήμα Δ. Καριζοπούλου (αριστερά της οδού προς Νεκροταφείον) ανεύρε τείχος της κλασσικής εποχής, το οποίον κατά την άποψίν του περιέβαλε τας Φαράς του Ε΄ και Δ΄ π.Χ. αιώνος, εις απόστασιν εκατόν μέτρων από του φρουρίου και το οποίον εξετείνετο δυτικώς προς την πλατείαν Υπαπαντής.
Εγγύς της αυτής θέσεως ανευρέθησαν την τελευταίαν δεκαετίαν αρχαϊκά λείψανα, ενώ εκ του περιβόλου της Ιερατικής Σχολής είχον ανασυρθεί ευρήματα της Ρωμαϊκής Περιόδου. Ήδη, η ανακάλυψις του βορείως της Σχολής αρχαϊκού τείχους εδραιώνει την άποψιν, ότι ευρισκόμεθα επί τα ίχνη των κλασσικών Φαρών.
Γνωστόν επίσης τυγχάνει, ότι ο Άγγλος αρχαιολόγος Σίμψον ανεκάλυψε προσφάτως εις θέσιν Τούρλες μυκηναϊκούς τάφους. Τα ανασυρθέντα ευρήματα ανήκουν εις την μυκηναϊκήν εποχήν, ως εβεβαίωσε και ο Γιαλούρης.
______________
ΣΥΝΕΧΙΖΟΝΤΑΙ ΑΙ ΕΡΕΥΝΑΙ ΤΟΥ ΓΙΑΛΟΥΡΗ
Κτίριον κλασσικής εποχής εις Τραγάναν
Από 20ής τρέχοντος θα διενεργηθούν ανασκαφαί εις πλατείαν της Υπαπαντής
Θα κηρυχθή ο χώρος αρχαιολογικός;
«Θάρρος» 11 Ιουνίου 1960
Σήμερον αναχωρεί ο Έφορος Αρχαιοτήτων Γιαλούρης, όστις θα επιστρέψη την 20ήν τρέχοντος.
Εν τω μεταξύ δια τηλεγραφικής αναφοράς του, προς το υπουργείον Παιδείας, εζήτησεν επειγόντως πιστώσεις δια την διενέργειαν ανασκαφών εις τον χώρον της πλατείας Υπαπαντής, όπου επεσημάνθησαν τμήματα ισοδομικού τείχους της κλασσικής εποχής. Κατόπιν παρακλήσεως του Γιαλούρη, ο Νομάρχης Κιτσίδης θα επικοινωνήση σήμερον τηλεφωνικώς με το Υπουργείον Παιδείας δια την επίσπευσιν της εκδόσεως του σχετικού χρηματικού εντάλματος.
Εν τω μεταξύ και μέχρι της ενάρξεως των ανασκαφών, ανεστάλησαν εις τον υπ’ όψιν χώρον αι εργασίαι εξωραϊσμού της πλατείας Υπαπαντής. Εφόσον εκ των διενεργηθησομένων ανασκαφών έλθουν εις φως σημαντικά ευρήματα, τότε ο χώρος θα κηρυχθή αρχαιολογικός, οπότε θα περιφραχθή και θα προσαρμοσθούν αναλόγως αι εργασίαι αναμορφώσεως της πλατείας. Εις την περίπτωσιν αυτήν θα παραστή ανάγκη απαλλοτριώσεως του χώρου, εφ’ όσον ο Δήμος ήθελεν αρνηθή την δωρεάν.
Εις Τραγάναν
Χθες ο Γιαλούρης επεσκέφθη την Τραγάναν Πυλίας, όπου ενετόπισεν την ύπαρξιν κτιρίου της κλασσικής εποχής. Εις την ανωτέρω θέσιν ανεσύρθησαν εξόχως ενδιαφέροντα μελανοφή αγγεία αρχαϊκής τέχνης.
Το κτίριον της Τραγάνας είναι το δεύτερον εν Μεσσηνία μνημείον της κλασσικής εποχής και διότι τα μνημεία της περιόδου αυτής σπανίζουν εις την περιοχήν μας, παρουσιάζει όλως ιδιαίτερον ενδιαφέρον.
Κατά τον Γιαλούρην παρίσταται ανάγκη ανασκαφών και εις την Τραγάναν δια την αποκάλυψιν του επισημανθέντος κτιρίου, σχετικώς δε θα αναφερθή εις το Υπουργείον Παιδείας.
Εις τις Τούρλες
Τας απογευματινάς ώρας ο Γιαλούρης μετά του επιμελητού Σπυροπούλου και του φύλακος του Μουσείου Ταβουλαρέα επεσκέφθησαν την θέσιν Τούρλες, όπου ο Άγγλος αρχαιολόγος Σίμψον ενετόπισε μυκηναϊκούς τάφους, από τους οποίους και ανεσύρθησαν διάφορα θραύσματα αγγείων. Ο Γιαλούρης επεσήμανε όστρακα μυκηναϊκά και εσχημάτισε την γνώμην ότι ο λόφος Τούρλες ήτο κατωκημένος κατά την μυκηναϊκήν εποχήν. Επίσης επεσημάνθησαν δύο – τρεις τάφοι θαλαμοειδείς συλημένοι, εις τάφος άθικτος και αρκετά τοιχία από κτίρια μυκηναϊκά.
ΚΑΤΟΠΙΝ ΕΓΚΡΙΘΕΙΣΗΣ ΠΙΣΤΩΣΕΩΣ
Αρχίζουν αύριον εις Πλατείαν της Υπαπαντής ανασκαφαί
Θα γίνουν δέκα πέντε εν όλω τομαί
«Θάρρος» 12 Ιουνίου 1960
Χθες ο Νομάρχης επεκοινώνησε τηλεφωνικώς με το Υπουργείον Παιδείας δια την άμεσον έκδοσιν του χρηματικού εντάλματος προς διενέργειαν ανασκαφών εις την πλατείαν Υπαπαντής. Το Υπουργείον επληροφόρησε τον Νομάρχην, ότι το ένταλμα εξεδόθη ήδη και επισπεύδονται αι τυπικαί διατυπώσεις.
Κατόπιν αυτού ο Νομάρχης μέχρι της αναλήψεως της εγκριθείσης πιστώσεως, απεφάσισε την προσωρινήν χρηματοδότησιν του έργου των ανασκαφών, προς αποφυγήν περαιτέρω επιβραδύνσεως.
Αρχίζουν αύριον
Αύριον αρχίζουν κατά τας πληροφορίας μας αι ανασκαφαί εις την πλατείαν Υπαπαντής. Συνεργείον 25 εργατών υπό την επίβλεψιν του Επιμελητού Αρχαιοτήτων, καθηγητού Σπυροπούλου θα ενεργήση δέκα πέντε εν όλω τομάς εις διάφορα σημεία της πλατείας υποδειχθέντα υπό του ήδη αναχωρήσαντος, λόγω επειγούσης φύσεως εργασιών, Εφόρου Αρχαιοτήτων Γιαλούρη.
Προς ενίσχυσιν του συνεργείου κατέρχεται σήμερον ειδικός τεχνίτης κατόπιν εντολής του Γιαλούρη.
Εφόσον, ως ανεγράφομεν και χθες, διαπιστωθή ότι υπό την επιφάνειαν της πλατείας Υπαπαντής υπάρχουν ενδιαφέροντα ερείπια της κλασσικής εποχής, θα αντιμετωπισθή περίπτωσις κηρύξεως του χώρου ως αρχαιολογικού. Υπό άλλας συνθήκας τα ορύγματα θα καλυφθούν δια να συνεχισθούν κανονικώς αι αρξάμεναι εξωραϊστικαί εργασίαι.
***********************************
Η ΕΠΑΛΗΘΕΥΣΙΣ ΜΙΑΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΘΕΩΡΙΑΣ
Το τείχος των Φαρών
Η γνώμη του Ανδρέου Σκιά
«Θάρρος» 12 Ιουνίου 1960
Επ’ ευκαιρία των εις την πλατείαν Υπαπαντής ανευρεθέντων ερειπίων ισοδομικού τείχους και της σχέσεως με τας αρχαίας Φαράς αναδημοσιεύομεν εκ της Αρχαιολογικής Εφημερίδος απόσπασμα μελέτης του Ανδρέου Σκιά υπό τον τίτλον «Τοπογραφικά και επιγραφικά των εν Μεσσηνία Φαρών και των πέριξ», εις την οποίαν ο διαπρεπής αρχαιολόγος συνώψισε τα συμπεράσματα ερευνών του εις την περιοχήν Καλαμάτας κατ’ Αύγουστον του 1901.
Ει και η θέσις των αρχαίων Φαρών εν τοις σημερινοίς Καλάμαις είναι ασφαλώς ωρισμένην κατά τας σαφείς περί ου μαρτυρίας του Στράβωνος (VIII 360 – 361) και του Παυσανίου (ΙV 31,1), δεν είχεν ευρεθή ουδέν αρχαίον οικοδόμημα, μόνον δε ολίγαι τινές επιτύμβιοι στήλαι και τωριναί τινές πλινθίδες απεσπασμέναι εξ αρχαίων κτιρίων και ενωκοδομημέναι εν τη μεσαιωνική ακροπόλει της «Καλαμάτας», όπως ελέγετο πρότερον η νυν πόλις των Καλαμών, εδείκνυον ότι υπήρχεν αυτόθι συνοικισμός τις κατά την αρχαιότητα.
Η έλλειψις αύτη αρχαίων κτιρίων, όχι άπαξ ήδη παρατηρηθείσα, ίσως συνετελέσει ώστε και να αμφισβητηθή έτι η εν Καλάμαις θέσις των αρχαίων Φαρών υπό του Fernice, αλλ’ εν έτει 1901 ο δικηγόρος Δ. Καριζόπουλος μοι επέδειξεν αρχαίον τείχος όπερ είχεν ανεύρει προ μακρού εν ιδίω κτήματι κειμένω παρά το νεκροταφείον της πόλεως μεταξύ ούτου και της ευρείας πλατείας, εν η υπήρχεν άλλοτε μέγας και βαθύς βόθρος μετά λιμνάζοντος ύδατος, λεγόμενος Φραγκόλιμνα, επιχωσθείς προ πεντηκονταετίας.
Το ευρεθέν τείχος τούτο ένεκα της θέσεως εν η κείται και του τρόπου καθ’ ον είναι κατασκευασμένον, αναγνωρίζεται ασφαλώς ως πύργος τείχους περιβάλλοντος το κάτωθι της μεσαιωνικής ακροπόλεως και προς νότον αυτής επίπεδον μέρος, ώστε βεβαίως ανήκει εις τον περίβολον της αυτόθι κατά τας αρχαίας μαρτυρίας πόλεως των Φαρών.
Περιέγραψα ήδη εν τω μηνιαίω περιοδικώ εκδιδομένω τότε εν Καλάμαις υπό Π.Α. Σάλμα υπό το όνομα «Ωρίων», επαναλαμβάνω δε την περιγραφήν αυτού και ενταύθα, επειδή το περιοδικόν εκείνο δεν είναι ειμή εις ολίγους μόνον προσιτόν.
Την εύρεσιν του πύργου τούτου έμαθε παρ’ εμού ο εν έτει 1904 περιηγηθείς την Μεσσηνίαν W. Kolbe και επεσκέφθη τον τόπον, εν ω κείται, αλλά επειδή το ερείπιον είχεν ήδη συγχωθή, δεν είδεν ειμή τον βαθύν λάκκον, ενώ ευρέθη.
Το ευρεθέν ερείπιον είναι οικοδομημένον δια μεγάλων πωρίνων πλινθίδων σχήματος ορθογωνίου, είναι δε τετράπλευρον ελλειπούσης της προς βορράν, ήτοι προς την μεσαιωνικήν ακρόπολιν, πλευράς, και έχει μήκος μεν εξ Α προς Δ. 3,35, πλάτος 2,42, πάχος δε του τείχους 0,74. Σώζονται τέσσερες δρόμοι πλινθίδων έχοντες εν όλω ύψος 2.00 μ. Το εσωτερικόν του τετράτονον ήτο πεπληρωμένον δια μικρών ακατεργάστων λίθων τεχνηέντως προς αλλήλους συνηρμοσμένων, ους όμως ο ευρών το πρώτον το κτίριον κηπουρός του Δ. Καριζοπούλου αφήρεσεν υποπτεύων ότι κρύπτεται υπ’ αυτούς θησαυρός. Το όλον κτίριον λοιπόν ήτο συμπαγής τετράγωνος όγκος, ου ελλείπει η προς βορράν, ήτοι προς την μεσαιωνικήν ακρόπολιν, πλευρά.
Εκ τούτων φαίνεται ότι το κτίριον ουδέν άλλο δύναται να είναι ειμή πύργος του περιβάλλοντος την αρχαίαν πόλιν τείχους, δια τούτο δε η προς το εσωτερικόν της πόλεως εστραμμένη πλευρά αυτού ή το αυτό ο τοίχος της εσωτερικής πλευράς του τείχους, όστις ενδότερον του ευρεθέντος τετραγώνου πύργου οικοδομημένος δεν έχει αποκαλυφθή από των χωμάτων της επιχώσεως. Ό,τι όμως υπήρχε και τετάρτη πλευρά, είναι αναμφίβολον, επειδή οι μικροί λίθοι, δι’ ων ήτο πεπληρωμένον το εσωτερικόν, δεν ηδύναντο να συγκροτηθώσιν άνευ εσωτερικού τοίχου.
Το συνεχόμενον όμως εκατέρωθεν προς τον πύργον τούτον μέρος του τείχους ήτο συγκεχωσμένον, αγνοώ δε αν σώζεται ή έχει καταστραφή. Ήκουσα όμως ότι ομοίως κατεσκευασμένον τείχος έχει ευρεθή εν τη παρακειμένη προς δυσμάς οικία του Φουντούκη και εν τω έτι δυτικώτερον κειμένω οικοπέδω των αδελφών Ν.Π. Στρούμπου, ώστε η ανασκαφή της δύναται να αποκαλύψη την συνέχεια του περιβόλου.
Αι πώριναι πλινθίδες δεν είναι ούτε τελείως κατεξεσμέναι ούτε ακριβώς προς αλλήλας συνηρμοσμέναι, επειδή το ευρεθέν μέρος ανήκει εις τα θεμέλια, άλλως όμως η κατασκευή του τείχους είναι λίαν στερεά και επιμελημένη, οία η των αρίστων έργων της ελληνικής τειχοποιίας, άδηλον δε μόνον αν το τείχος ήτο λίθινον εις άπαν αυτού το ύψος ή αν το ανώτερον μέρος συνίστατο εξ ωμών πλίνθων.
Η θέσις εν η κείται ο ευρεθείς πύργος, απέχει 250 μ. από της προς βορράν κειμένης μεσαιωνικής ακροπόλεως, περίπου δε 50 βήματα βορειοανατολικώς του αγίου βήματος της μικράς εκκλησίας του Αγίου Νικολάου της κειμένης κατά το βόρειον πλευρόν της ευρείας οδού της αγούσης εκ των Φραγκολίμνης εις το νεκροταφείον της πόλεως, ανηκούσης δε εις την οικογένειαν Εφεσίου.
Επομένως ο αρχαίος ούτος πύργος κείται περίπου κατά το μέσον μεταξύ του νεκροταφείου και της οδού της διερχομένης εκ βορράν προς νότον κατά την ανατολικήν πλευράν της Φραγκολίμνης. Αν τα προειρημένα εν τη οικία Φουντούκη και εν τω οικοπέδω του Ν.Π. Στρούμπου κτίρια ή σαν συνέχεια του τείχους, όπως πιστεύω, τότε δύναται τις ευλόγως να εικάση ότι η περαιτέρω προς δυσμάς συνέχεια του τείχους, παράλληλος ούσα προς το τείχος της μεσαιωνικής ακροπόλεως, θα διήρχετο δια της περιοχής των δύο οικιών της οικογενείας Παγώνη, ήτις σήμερον έχει μεταβληθή εις πλατείαν και έπειτα δια της προς νότον της εκκλησίας της Υπαπαντής μικράς πλατείας, όπου μέλλει να καταλήξη ο νυν κατασκευαζόμενος ηλεκτρικός τροχιόδρομος, περαιτέρω όμως κατόπιν θα εκάμπτετο προς βορράν ακολουθούν την αριστεράν όχθην του Νέδοντος και διευθυνόμενον προς την ακρόπολιν.
Προς ανατολάς δε θα διήρχετο το τείχος δια μέσου της περιοχής του νεκροταφείου, άδηλον δε του αυτόθι εστρέφετο προς την ακρόπολιν. Επειδή όμως ο προς ανατολάς της ακροπόλεως κείμενος υψηλός λόφος, ο λεγόμενος «Τούρλες» δεν επέτρεπε να εκταθή το τείχος προς το μέρος τούτο πολύ, δυνάμεθα να εικάσωμεν ότι η περιοχή της αρχαίας πόλεως δεν θα ήτο μεγάλη, αλλ’ όμως όχι και μικρά, διότι θα ήτο ολίγον τι μικροτέρα της κατά την Τουρκοκρατίαν περιοχής των Αθηνών και περίπου ίσης προς την περιοχήν του Ναυπλίου.
Τοιαύτη πόλις περιβαλλομένη δια τοιούτου τείχους ήτο βεβαίως ικανώς σπουδαία, ώστε είναι ευξήγητοι οι κατ’ αυτής εν διαφόροις πολέμοις επιχειρηθείσαι επιθέσεις.
Υπό του προ ολίγου αποθανόντος ιδιοκτήτου της προειρημένης παρά το νεκροταφείον μικράς εκκλησίας του Αγίου Νικολάου έμαθον ότι ότε εγένετο η επίχωσις της Φραγκολίμνης, αφαιρουμένου χώματος εκ του αυτόθι κτήματος αυτού, ευρέθη παρά την προειρημένην οδόν την άγουσαν εκ βορρά προς νότον παρά την ανατολικήν πλευράν της Φραγκολίμνης τείχος ομοίων δια μεγάλων πωρίνων πλινθίδων κατεσκευασμένον, διευθυνόμενον εκ βορρά προς νότον, επομένως κάθετον προς την διεύθυσιν του περιβόλου των Φαρών και εξ αυτού κείμενον. Δυστυχώς το τείχος εκείνο δεν διετηρήθη, αλλά κατεστράφη τελείως, έμαθον όμως ότι εξ αυτού είχεν αφαιρεθή μια μεγάλη και καλώς ειργασμένη πωρίνη πλινθίς, ην άλλοτε είχον ίδει κειμένην προς της οικίας Εφεσίου εν τη οδώ.
Περί του τείχους τούτου δύναται να εικάση τις ότι ήτο μέρος μικρών τειχών συνδεόντων την πόλιν των Φαρών προς την παραλίαν. Ίσως ανασκαφή τις δύναται να επιβεβαιώση την εικασίαν τούτην, διότι ενδέχεται να μη έχωσι καταστραφή τα τείχη ταύτα καθ’ άπαν αυτών το μήκος.
Περί του χρόνου της κατασκευής του τείχους των Φαρών δεν δύναται να λεχθή τι ακριβές, αλλ’ η καλή κατασκευή αυτών και η χρήσις του πωρίνου λίθου, ενώ υπάρχει εν τη χώρα όχι μακράν μέλας ασβεστόλιθος, δεικνύουσιν ότι δεν είναι νεώτερον των μέσων του Δ΄ π.Χ. αιώνος, ώστε ίσως εκτίσθη μετά την υπό του Επαμεινώνδου απελευθέρωσιν των Μεσσηνιακών πόλεων. Ενδέχεται όμως και να έχη κτισθή παλαιότερον κατά τον Ε΄ π.Χ. αιώνα υπό των Λακεδαιμονίων ως φρούριον αυτών, οίον ήτο η Τρίνασος.
