Δυστύχημα αληθές. Η πόλις πενθεί σήμερον τον θάνατον του διαπρεπούς ιατρού αυτής και διακεκριμένου πολίτου της Γεωργίου Χρυσοσπάθη, συμβάντα χθες νύκτα.
Το αλγεινόν άγγελμα από της στιγμής του θανάτου διαλαλούσιν οι πένθιμοι ήχοι των κωδώνων του Μητροπολιτικού και των άλλων Ναών μας.
Το «ΘΑΡΡΟΣ» αύριον θα αφιερώσει πενθίμους στήλας εις τον αλησμόνητον νεκρόν.
Εις τοιαύτας απωλείας δεν ευρίσκονται λέξεις πρόχειροι όταν ούτως αποτόμως ενσκήπτουσιν εις χειμαζομένας κοινωνίας.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΧΡΥΣΟΣΠΑΘΗΣ
«ΘΑΡΡΟΣ» 17 Ιουλίου 1905
Εάν ήτο δυνατόν να υμνηθή δια της σιγής η προσωπικότης του χθες κηδευθέντος πανδήμως διαπρεπούς ιατρού Γεωργίου Χρυσοσπάθη, ο ύμνος αυτός θα ήτο ο φυσικώτερος και συνεπέστερος δια τον τόσον αθορύβως και μικράν επιδείξεως διαρρήσαντα περιφανή βίον του. Θα ηυχαρίστει αυτόν νεκρόν ήδη περισσότερον ίσως η τοιαύτη εκδήλωσις σεβασμού και θαυμασμού προς το έργον του, εάν ήτο αντιληπτή και συνήθης εις τοιαύτας περιστάσεις, από τον ύμνον εκείνον του λόγου και της γραφίδος τον οποίον τοσούτον εν ζωή απέφυγε μετ’ επιμονής.
Αλλ’ αν το εωθός καθιστά ανάγκην την εξύμνησιν της αρετής, τουλάχιστον όταν σβύνει και θάπτεται, η ανάγκη της κοινωνικής εξελίξεως, η επιβολή της κοινής συνειδήσεως αξιούσι και επιβάλλουσι τον λόγον, ως αρχήν της μετά θάνατον ζωής, αφού ο φυσικός βίος τερματίζεται.
Υπό το κράτος των τοιούτων συνθηκών, εις το «Θάρρος», το οποίον μετά πόνου τοσούτους έκλαυσε διαπρεπείς συμπολίτας από των στηλών του, επιλαγχάνει ο άχαρις αλλ’ επιτακτικός κλήρος να υμνήση και εξάρη τον περιφανή επιστήμονα, τον διακεκριμένον πολίτην, τον ενάρετον και φιλάνθρωπον άνδρα, τον Γεώργιον Χρυσοσπάθην.
Είναι αληθές ότι η σπορά των εγκωμίων εις κοινάς μετριότητος κινδυνεύει και εις την στιγμήν του θανάτου να ισοπεδώση τους πάντας. Αλλ’ η ερριζωμένη εν τη κοινή συνειδήσει ισαξία εις τας αρετας του εγκωμιαζομένου εκτίμησις είναι εκείνη, η οποία σώζει την αλήθειαν και αποδίδει όντως το δίκαιον εις τον άξιον άνδρα εις την στιγμήν της τελευταίας εν ζωή κρίσεως.
Και όντως. Ό,τι προσπαθεί να δημιουργήση δια τον ανάξιον η φιλία και το συμφέρον, εκείνο, υπάρχον, πτοεί και φοβίζει τον λαμβάνοντα τον κάλαμον, τον προσατενίζοντα εν υψηλόν και επιβλητικόν παράστημα και ερχόμενον να αντιμετρήση την δύναμιν της γραφίδος του προς την ηθικήν υπεροχήν και το μεγαλείον της σκιάς την οποίαν αποπειράται να αναπαραστήση δια τελευταίαν φοράν οία ενσεσαρκωμένη και ζήσασα επεβλήθη.
Προ της σκιάς ταύτης, μετά δειλίας κάμπτεται η γραφίς αύτη και τρέμουσα σύρει τας λέξεις προσλιπαρούσα την βοήθειαν του αναγνώστου, όπως αναπληρώση τα κενά, τα οποία πάντως θα καταλίπη η απόπειρά του να περικλείση πεντηκονταετή κοινωνικόν βίον πλήρη αφοσιώσεως, εις ό,τι ο νους ο ανθρώπινος συνέλαβε και εσεβάσθη.
Ψυχολογήσατε μίαν ανθρωπίνην φύσιν τελείαν. Εξετάσατε ταύτην κατά την εφικτήν τελειότητά της καθ’ όλας τας διευθύνσεις. Υπό την έποψιν της εντιμότητος, της ειλικρινείας, της εγκρατείας, του χαρακτήρος με μίαν λέξιν. Υπό την έποψιν της πατριωτικής εμπνεύσεως του κοινωνικού και φιλανθρώπου ενδιαφέροντος, υπό την έποψιν της επιστημονικής υπεροχής και αναμβισβητήτου αξίας, υπό την έποψιν περιφανούς και αξιομιμήτου οικογενειακού παραδείγματος.
Εάν εύρητε ως ηθελήσαμεν απ’ αρχής την προσωπιικότητα ταύτην κατά πάσας αυτής τας τοιαύτας κατευθύνσεις όχι άμεμπτον απλώς, αλλά ιδανικήν όσον εν τη πραγματικότητί της αυστηράς και υπέροχον, έχετε τον Γεώργιον Χρυσοσπάθην.
Δεν είναι ανάγκη να εγνωρίσατε αυτόν, να ωμιλήσατε, να συνεργάσθητε, να τον εζητήσατε εις την ανάγκην σας. Φαντασθήτε τας άνω αρετάς εν τη ζηλευτή τελειότητι των αρμονικώς συμπιπτούσας και έχετε τον άνδρα της πεντηκονταετούς δράσεως του παρελθόντος, τον νεκρόν κηδευόμενον χθες! Τον Γεώργιον Χρυσοσπάθη.
Ευεργετών ο διαπρεπής ανήρ, δια της επιστήμης του σώζων απολωλότας, ευεργετών δια της συμβουλής και του παραδείγματός του, υπήρξε πρότυπον επιστήμονος τελείου εν τη επιστήμη και αξιοθαυμάστου εν τη κοινωνική αρετή.
Βράχος αληθής του καθήκοντος κατέστησε φρούριον τον οίκον του δια να σώση από της επιδρομής και της λεηλασίας την περιουσίαν του αειμνήστου Αλεξανδράκη, και να ανιδρύση δια κόπων και μόχθων το νοσοκομείον, εκείνο, του οποίου επί τέσσαρας ετών δεκάδας υπήρξεν η ζωή και η κινητήριος δύναμις.
Αλλ’ ό,τι ηδύνατο να αναζητήση και να θαυμάση τις εν τω προσώπω του Γεωργίου Χρυσοσπάθη ήτο η στοργή προς την πατρίδα την καθόλου και προς τον τόπον ιδιαιτέρως. Περί τας δυσμάς του βίου του ευρισκόμενος, καίτοι μακράν της πολιτικής όσον ουδείς άλλος, χάριν της ταρασσομένης εκ της εθνικής καταστάσεως συνειδήσεώς του, εμελέτα και κατέστρωνε κρυφά και ήρεμα εις το σπουδαστήριόν του τον τρόπον της των κοινών ανορθώσεως.
Εις άκρον δι’ αγαπών την πατρίδα του, λατρεύων κυριολεκτικώς τας Καλάμας, εθυσίασε τον ανθρώπινον εγωισμόν του, κατέπνιξε τας ευλόγους αξιώσεις της βαθείας μελέτης και της μακράς πείρας του, αρνηθείς επανειλημμένως να εγκαταλείψη την πόλιν και να δεχθή την δις προενεχθείσαν αυτώ υπό του αειμνήστου Κουμουνδούρου θέσιν του Καθηγητού του Εθνικού Πανεπιστημίου.
Τοιούτος αστήρ εν τη πεζότητι του καθ’ ημάς βίου διαλάμψας επί μακρόν, εσβέσθη προχθές. Και η ιατρική επιστήμη απώλεσε εν αυτώ τον πρύτανίν της εν Μεσσηνία.
Η κοινωνία απώλεσε τον θαυμάσιον στυλοβάτην της, η πατρίς έχασε τον ακραιφνή της πολίτην και η οικογένεια τον σοφόν και φιλόστοργον αρχηγέτην της.
Την πραγματικότητα υποκατέστησε πλέον η υστεροφημία. Ουδείς θα αποκαλυφθή πλέον καθ’ οδόν προ του σοφου ιατρού. Ούτε η αγωνιώσα σύζυγος και η μήτηρ θα σταθή εις την κλίμακα να δεξιωθή τον άνδρα τον δυνάμενον να σώση τον σύζυγον και το τέκνον, δια να αναθέση εις αυτόν τας ελπίδας της.
Φευ! Το πεπρωμένον επιφύλαξεν εις ημάς έναν χωρισμόν εις την γην χωρίς ελπίδας συναντήσεως.
Εκεί παρά τον τάφον του φιλέλληνος Βράχμαν κοιμάται από χθες τον αιώνιον ύπνον ο διαπρεπέστερος επιστήμων της Μεσσηνίας.
Η κηδεία
Πολύ προς της ωρισμένης ώρας ο νεκρός τεθείς επί πολυτελούς δρυίνου φερέτρου μετεφέρθη εφ’ αμάξης εκ της εν Παραλία οικίας του, όπου παραθερίζων απέθανεν, εις την ενταύθα μεγάλην οικίαν του, οπόθεν κατά το δημοσιευθέν πρόγραμμα την 4 μ.μ. εγένετο η εκφορά.
Προ της ορισθείσης ώρας πολύς κόσμος προσήρχετο όπως συλλυπηθή τους οικείους του. Άπαντες οι επίσημοι εκ των πρώτων προσερχομένοι, ο Νομάρχης, ο Δήμαρχος, το προεδρείον του επιστημονικού συλλόγου, το ιατρικόν σώμα, οι υποπρόξενοι, αξιωματικοί, δικασταί και άπας ο επιστημονικός κόσμος των Καλαμών συνελυπήθη τους οικείους.
Οι καταθέντες στέφανοι
Ήρχισε τότε η κατάθεσις των στεφάνων. Κατετέθησαν τέσσαρες πολυτελείς στέφανοι εκ μέρους των εν Καλάμαις ιατρών, της οικογενείας Π. Μαυρομιχάλη, των αδελφών Σπυρίδωνος και Σταμάτη Εφεσίων και της οικογενείας Π.Ν. Ψάλτη.
Η εκφορά
Την 4ην μ.μ. ακριβώς εγένετο η εκφορά του νεκρού. Τμήμα στρατού παρατεταγμένον προ της θύρας της οικίας απέδωκεν εις τον νεκρόν τας κεκανονισμένας τιμάς δια το απονεμηθέν αυτώ παράσημον του Αργυρού Σταυρού. Τας ταινίας του φερέτρου ανείχον οι Νομάρχης, Δήμαρχος, ο ιατρός Γκονόπουλος και ο δικηγόρος Μελισσουργός.
Η φιλαρμονική μουσική ο «Ορφεύς» συνώδευσεν την νεκρικήν πομπήν παιανίζουσα πένθιμα εμβατήρια.
Μακρά σειρά ιερέων εις διπλούς στοίχους προεξέρχοντος του ιεροκήρυκος Μεσσηνίας Αρχ. Σωκράτους Οικονομίδου ένεκεν της απουσίας του Σεβασμ. Αρχιεπισκόπου προεπορεύτο της νεκρικής πομπής.
Άπαντα τα καταστήματα ανεξαιρέτως της αγοράς και αι οικίαι δι’ ων διήλθε η νεκρική πομπή ήσαν κατάκλειστα, εις πολλούς δε εξώστας είχον αναρτηθή μέλανα υφάσματα.
Από της κάτω πλατείας μέχρι του Μητροπολιτικού Ναού όπου εψάλην η νεκρώσιμος ακολουθία ο συνωστισμός του λαού ήτο μέγας, διότι και αυταί οι πάροδοι ακόμη είχον καταληφθή.
Όλος ο ακολουθών λαός είχε εζωγραφισμένον εις πρόσωπον τον πόνον του πένθους το οποίον συνείχε τας καρδίας δια τον θάνατον ενός επισήμου μέλους και διακεκριμένου πολίτου, κορυφαίου δε επιστήμονος της πόλεως Καλαμών.
Η αληθής θλίψις της καλλιτέρας κοινωνικής τάξεως συνοδευούσης πολύκλαυστον και τετιμημένον νεκρόν εφάνη κατά την κηδείαν ταύτην.
Η νεκρική πομπή βραδυπορούσα έφθασε την 5 ½ εις τον Μητροπολιτικόν Ναόν Υπαπαντής όπου εψάλη κατανυκτικώτατα η νεκρώσιμος ακολουθία.
Μετά την ακολουθίαν επικήδειον εξεφώνησε ο στρατιωτικός ιατρός Ι. Κουρτάκης εξάρας την επιστημονικήν αξίαν και την εν τη σταδιοδρομία του βίου μεγάλην κοινωφελή δράσιν του κηδευμένου εξόχου ανδρός.
Το προσκύνημα
Μετά την νεκρώσιμον ακολουθίαν εγένετο το προσκύνημα του νεκρού υπό του λαού όστις εν ατελευτήτω σειρά παρήρχετο προ του φερέτρου.
Εκ του Μητροπολιτικού Ναού υπό τους ήχους της Φιλαρμονικής «Ορφεύς» και τη συνοδεία πλήθους λαού η νεκρική πομπή κατηυθύνθη εις το Νεκροταφείον, όπου αποχαιρετιστήριον επιτάφιον εξεφώνησε ο Δικηγόρος και Δημοτικός Σύμβουλος Παν. Μπακίδης, εξάρας την αξίαν του μεταστάντος ως επιστήμονος, πολίτου και οικογενειάρχου, αποχαιρετιστήριον δι’ επίσης εξεφώνησεν εξ ονόματος της ιδιαιτέρας του πατρίδος Μάνης ο Φοιτητής της Ιατρικής Γ. Παπαδόπουλος.
Ο νεκρός δεν ετάφη αλλ’ εναπετέθη εντός του Ναού, ίνα τον ιδή και τον ασπασθή ο δευτερότοκος υιός του Λυκούργος, ανώτερος υπάλληλος της Εθνικής Τραπέζης, όστις αφίκετο το εσπέρας εξ Αθηνών σιδηροδρομικώς.
