-Ο ζωγράφος Θωμόπουλος
-Εις τον ναόν. Η πρώτη εντύπωσις
Το δημοσιογραφικόν καθήκον ώθησε τα βήματά μου προχθές εις τον Μητροπολιτικόν Ναόν της Υπαπαντής, όπως περιεργασθώ την τελουμένην εν αυτώ αγιογράφησιν και κοσμηματογράφησιν και παραθέσω είτε τοις αναγνώσταις του «Θάρρους» την κατά δύναμιν περιγραφήν.
Εισήλθον εις τον Ναόν
Η πρώτη εντύπωσις, ήτις έπεσεν εις τους οφθαλμούς, ην τα τελούμενα κυανόκρανα, άτινα πολύ επιτυχώς κατεσκευάζοντο, κατ’ απομίμησιν των του Παρθενώνος, εξόχως ωραία δε το ωραίον και αρμονικόν σύνολον του χρωματισμού αυτών έπιπτε εις τους οφθαλμούς.
Οι Ευαγγελισταί
Ακολούθως τα βλέμματά μου ανήλθον εις τον θόλον του Ναού. Αι εικόνες των τεσσάρων Ευαγγελιστών έπεσαν αμέσως εις τους οφθαλμούς μου και συνεδέθησαν, ούτως ειπείν, μετ’ αυτών και με εκράτησαν ακίνητον, καρφωμένον εις την θέσιν μου και προσηλωμένον εις το ύψος του Ναού.
Η εικών του Ιωάννου του Ευαγγελιστού συνήρπασεν εντελώς την όρασιν. Συνάμα κάτι τι εψιθύρισε εις την ψυχήν μου. Η ωραία αυτή εικών του υψιπέτου Ιωάννου, ο οποίος αφήνει το βλέμμα του να βυθίζεται με έκστασιν εις ένα λευκοκύανον κόσμον και η μορφή του οποίου κατέχει το αγγελικόν, το αγνόν, το θεσπεσίως επιτυχές ύφος της μεγαλοπρεπείας, και τα εκθαμβωτικά σύννεφα εις α όλος ήτο βυθισμένος, εντός των οποίων έπλεε, ούτως ειπείν, φαντασμογορικώς, όλα αυτά έλεγον εις την ψυχή ότι ο ζωγράφος, όστις εποίησε ταύτα, δεν είναι των συνήθων, ότι έχει έμπνευσιν υψηλήν και χρωστήρα δυνατόν, ότι είναι καλλιτέχνης τέλειος, με αίσθημα, βαθύς μελετητής της μεμακρυσμένης εποχής, ην έπρεπε να γνωρίζη τόσον σαφώς δια να κατορθώση να επιτύχη τοιαύτην τελείαν εικόνα, τέρπουσαν την όρασιν, κατανύσσουσαν την ψυχήν και μεταφέρουσαν τον θεατήν εις τους χρόνους εκείνους τους αποπνέοντας το γλυκύτερον άρωμα του χριστιανισμού. Συνδυασμός γλυκύτητος ύφους και μεγαλείου συνάμα. Ιδού όλον το χαρακτηριστικόν της εικόνος. Εν τη συνδυάσει των δύο αυτών χαρακτηριστικών και εν τη αρμονία των χρωμάτων ζωγραφίζεται η επιτυχία της εικόνος.
Ουχί υπ’ ολιγωτέρας επιτυχίας έχει στεφθή η εικών του Ματθαίου. Επάνω του φέρει το αρμονικόν, το επιβάλλον, το συναρπάζον και κρατούν εις έκτασιν. Ύπερθεν αυτού καθοράται ο επιτυχής εκείνος άγγελος, όστις σχεδόν δεν θα ήτο υπερβολή εάν έλεγε κανείς, ότι είναι θαύμα ιδέσθαι! Ο άγγελος ο λευκός, ο δεικνύων τόσην αγνότητα, ο οποίος νομίζει τις ότι ψάλλει την αγνότητα και προσωποποιεί το κάλλος!
Είναι μια οπτασία εκθαμβούσα, εκπλήσσουσα τόσον θεσπεσίως! Τι έξοχον όντως θα ήτο εάν ο άγγελος αυτός ενυπήρχε στην πραγματικότητα!
Ο χρωστήρ του αρίστου ζωγράφου, του ανταξίου μαθητού του Μορένη, εφάνη εύνους και εις αυτάς, προσέδωκε και εις αυτάς ζωήν ιδανικήν και τας κατέστησεν τόσον θεσπεσίους, τόσον εκπλησσούσας! Ο Λουκάς, με την κεφαλήν του βοός και ο Μάρκος, με τον λέοντα, εν τω υψηλώ του Ναού θόλω, παραλλήλως προς τας άλλας δύο εικόνας του Ιωάννου και του Ματθαίου, ομιλούν εις τας αισθήσεις, δεικνύουν το επιβάλλον τους, το αρμόζον εις Ευαγγελιστάς. Το σύνολον όλων αυτών των εικόνων δείκνυσι το καλόν και το ωραίον, εις ο παρασύρει τον θεατήν. Αρμονία εβασίλευε γενικώς και ύπερθεν ταύτης υψούτο ο θρόνος της εκστάσεως, ην προεκάλει αυτή αύτη η αρμονία, η παιανίζουσα γλυκύφθογγο μουσική του χρώματος, η δονούσα τας αισθήσεις και μεταφέρουσα την διάνοιαν εις κόσμους ξανθοχρύσους, λευκοκυάνους, αιθερολαμπείς, εις στρώματα ευώδη και αιθέρια.
Η Άνοδος εις τον θόλον του Ναού
Αφού επεσκόπησα και απεθαύμασα τας εικόνας των Ευαγγελιστών, απεφάσισα να ανέλθω εις τον θόλον του Ναού, δια να ίδω και τας λοιπάς τελουμένας εικόνας, την θέαν των οποίων εκ των κάτω εμποδίζουν τα σανιδώματα, άτινα έχουν τεθή δια να εργάζεται ο κ. Θωμόπουλος.
Ανήλθον εις την πλακόστρωτον κλίμακα, την άγουσαν εις τον γυναικωνίτην. Εκείθεν δια ξυλίνης κλίμακος ανήλθον εις το κωδωνοστάσιον.
Μετ’ αυτό διήλθον την στέγην του ναού, πατών επί σανίδων και ούτω έφθασα εις τον υψηλόν του Ναού θόλον, ενώ σταγόνες ιδρώτος εκυλίοντο επί του προσώπου μου χάρις εις την κοπιαστικήν άνοδον.
Εισήλθον εις αυτόν δι’ ενός στενοτάτου χάσματος, όπερ χρησιμεύει ως θύρα.
Αι εικόνες των προφητών – Αρμονικόν σύνολον
Εν τούτοις οποία η ευχαρίστησις, όταν εισήλθον εις αυτόν! Ελησμόνησα τότε αμέσως τον κόπον της ανόδου και ερρίφθην απλήστως εις τον θαυμασμόν και την ηδονήν της ψυχής. Πρώτον έπεσαν εις τους οφθαλμούς αι εικόνες των δώδεκα προφητών. Ευρεθείς εντός του στενού αυτού χώρου του θόλου του ναού όστις αμυδρώς εφωτίζετο δια του φωτός της ημέρας, εισερχομένου δια της στενής εκείνης οπής, ήτις χρησιμεύει και ως θύρα, ενόμισα ότι ευρίσκομαι εις μυστικόν τινά τόπον.
Πέριξ μου αι μορφαί των προφητών επιβλητικαί, μεγαλοπρεπείς και ιλαραί, μοι εφαίνετο ότι με ητένιζον. Ευρισκόμην εις τέμενος τέχνης, εις τέμενος θρησκείας; Ουκ οίδα σαφώς. Η ψυχή μου είχε πληρωθή μυστικισμού. Εν τη γαλήνη της επικρατούσης σιγής περιεργαζόμην τας εικόνας των προφητών. Πόσον επιτυχίας ήσαν όλαι! Κατ’ αρχάς το επιτυχές, το αρμονικόν αυτών σύνολον με εθάμβωσε. Το σύνολον έπεσε πρώτον εις τους οφθαλμούς μου και με εξέπληξε, με συνήρπασε. Ενόμιζον προς στιγμήν ενώ ήμην μόνος εκεί εις το τέμενος του ωραίου και του αγνού, ότι ευρισκόμην εις την εποχήν των προφητών, και ότι ευρίσκοντο όλοι αυτοί οι δώδεκα πέριξ μου και ήθελον να μοι ομιλήσουν!
Λόγου χάριν ο Δαυίδ, ο τόσον αρέσας εις πάντας τους ιδόντας αυτόν, ίσταται με την λύραν του ανά χείρας και οφθαλμούς δακρυσμένους.
Η εικών του Μωϋσέως, πόσον επιτυχής και αυτή! Η μεγαλοπρέπεια της παραστάσεώς του, με την μακράν του γενειάδα, επιφαίνεται άνευ περιεργασίας πολλής.
Ο Δανιήλ είναι λεπτός, λεπτότατος. Όπως μας τον παρέστησαν ακριβώς η Γραφή. Ουδέν άλλο.
Έπεται ο Σολομών, πλουσίως ενδεδυμένος. Κρατεί εις χείρας του την βλαστήσασαν ράβδον του.
Η εικών του Ζαχαρίου είναι η επιτυχεστάτη. Ίσταται εις στάσιν ευχαριστούντος τον Θεόν. Εν τω προσώπω του καθοράται γαλήνη αιθερία, επιφαίνεται εξόχως το θεσπέσιον ήρεμον του αγγελικού ύφους του.
Δια τας άλλας εικόνας τι να γράφω. Υπό του αυτού πνεύματος της επιτυχίας και αυταί. Οι Ααρών, Αβακούμ, Ησαΐας, Ιωήλ, Ηλίας, Ιεζεκιήλ και Ιερεμίας έχουν ζωγραφιθή υπό του αρίστου ζωγράφου του σπουδάσαντος τόσον καλώς την τέχνην της αγιογραφήσεως. Ιδιαιτέρως μάλιστα οφείλομεν να κάμωμεν λόγους δια τον Ιερεμίαν, εις τον οποίον το κακόμοιρον ύφος του έχει με μεγάλην δεξιότητα απεικονισθή.
-Εις το ύψος του θόλου του Ναού
-Συνάντησις μετά του Θωμοπούλου
Είχον επισκεφθή ή μάλλον είχον αποθαυμάσει τας εικόνας των προφητών. Ανηρχόμην την μικράν ξυλίνη κλίμακα την άγουσαν εις το ύψος του θόλου του Ναού, δήλαδή ύπερθεν των εικόνων των προφητών, ένθα είχον τεθή σανιδώματα και ειργάζετο κατά μόνας ο καλλιτέχνης μας.
Μόλις ανήλθον εις το σανίδωμα εύρον έμπροσθέν μου τον Επ. Θωμόπουλον, όστις προσηνής, ευγενέστατα έσπευσε να με υποδεχθή και να με προφυλάξη συνάμα από την επαφήν των υγρών εισέτι χρωμάτων, ήτις ηπείλει τα ενδύματά μου.
Ο ευγενής την ψυχήν ζωγράφος εφάνη έτι ευγενής εις τους τρόπους. Και βεβαίως ουκ ην άλλως γενέσθαι. Διότι ο ευγενής την ψυχήν και τους τρόπους ευγενής θέλει είσθαι.
Αφού εποίησα γνωστόν εις τον Θωμόπουλον τον σκοπόν της επισκέψεώς μου, ο αληθής καλλιτέχνης αντί πάσης άλλης συστάσεως των έργων του, αντί πομπώδους επιδείξεως των ωραίων εικόνων του, μοι είπεν εν τω στενώ εκείνω θόλω:
-Ίδε!
«Ίδε!» Η λέξις αύτη μόνη όντως δείκνυσι τον άριστον καλλιτέχνην, τον μη ζητούντα ματαίας επιδείξεις, αλλά αφοσιούμενον εις το έργον του.
«Ίδε»! Ήτο η αρμοδιωτέρα, η εξοχωτέρα σύστασις των έργων αλλά και του χαρακτήρος συνάμα του αληθούς καλλιτέχνου μας.
Η ατέρμων αρμονία του χρώματος
Εις ύψος του θόλου, αι θεσπέσιαι απεικονίσεις των απαλών χρωμάτων της ίριδος, αι έξοχοι φωτοσκιάσεις, τι ωραίον σύνολον που απετέλουν! Έβλεπον, ήκουον και ενόμιζον, ότι εκεί έσυρον πτερωτόν χορόν υπό μυστικά παιανίσματα θείων χορδών παλλομένων υπό αιθεροπλάστων, αγγελικών χειρών.
Η εικών του Παντοκράτορος
Η εικών του Παντοκράτορος είναι η εξέχουσα του συνόλου, η μάλλον επιβλητική, η μεγαλειτέρα, καθότι έχει ποιηθή εις σχήμα 3 1/2 μεγαλείτερον του φυσικού. Μείζονα επιτυχίαν, νομίζομεν, δεν ηδύνατο να προσθέση εν αυτή πας ζωγράφος. Ο Παντοκράτωρ είναι μεγαλοπρεπής, μεγαλοπρεπέστατος. Αλλ’ εν τούτω δεν εκφοβίζει δια της μεγαλοπρεπείας, δεν έχει ύφος διατακτικόν μεν επιφέρον δε και φόβον. Εις την αιθερίαν μορφήν Αυτού έχει χύσει μίαν τόσον επιτυχή, τόσον γλυκείαν, τόσον κατανύσσουσαν ιλαρότητα ο χρωστήρ του κ. Θωμοπούλου.
Η στάσις του Παντοκράτορος δεν είναι δυνατόν ειμή να θαυμασθή. Εν τη μεγαλοπρεπεία Του η μία χειρ Του αγκαλιάζει το τμήμα της γης, δια δε της ετέρας ευλογεί τον κόσμον. Εν ολίγαις λέξεσι. Εικών αληθής Παντοκράτορος.
-Ο φωτοστέφανος
-Οι Άγγελοι
Γύρω του Παντοκράτορος φωτοστέφανος καθοράται έξοχος. Τα χρώματα, δι’ ων έχει ποιηθή ούτος, εν ωραίω συνδυασμώ, προσδίδουν δε τι το φαντασμαγορικόν επ’ αυτού!
Η έμπνευσις λοιπόν του ευγενούς καλλιτέχνου μας Θωμοπούλου δεν είναι μικρά, δεν είναι η τυχούσα. Έχει το μέγεθός της. Έχει την ιδιοτροπίαν της εν τη επιτυχία. Ο φωτοστέφανος αυτός αρμόζει εις την εικόνα του Παντοκράτορος.
Περί των Παντοκράτορα δέκα τέσσαρες άγγελοι ίστανται. Οι άγγελοι ούτοι εισίν εζωγραφισμένοι προοπτικώς. Άλλοι άγγελοι επιφαίνονται εις το βάθος του θόλου.
-Αι φωτοσκιάσεις
-Τα χρώματα της ίριδος
Εις το βάθος του θόλου του Ναού, προς το δυτικόν μέρος, ωραία, επιτυχείς απαλώταται φωτοσκιάσεις έχουν τελεσθή. Εν αυτοίς νομίζει τις, ότι παλαίει, ούτως ειπείν, το φως προς το σκότος. Ένα χρώμα ιδιότροπον, αμυδρόν, πολύ απαλόν εν τη εμπνεύσει και τη εκτελέσει, όπερ χύνει μίαν ελαφράν ηδύτητα, μίαν μελαγχολίαν τερπνήν εν τη ψυχή.
Τα χρώματα της ίριδος έχουν απεικονισθή επιτυχώς. Έχετε παρατηρήσει την στιγμήν, καθ’ ην δύει ο Ήλιος, καθ’ ην κρύπτεται όπισθεν των βουνών, τι σχηματίζεται ύπερθεν της βουνοσειράς προς το μέρος του Ουρανού; Ένα απέραντο πέλαγος πορφύρας. Μετά παρέλευσιν ολίγης ώρας είδετε πόσον μετεβλήθη το πέλαγος αυτό της πορφύρας; Γίνεται κυανούν. Ακολούθως κίτρινον, ωχρόν, Αυτήν την εναλλαγήν των χρωμάτων έχει σχεδιάσει ο κ. Θωμόπουλος.
Το σύνολον
Τώρα είναι ανάγκη να γράψωμεν και περί του συνόλου αυτού! Αφού περιεγράψαμεν την επιτυχίαν των εικόνων όλων είναι ανάγκη να γράψωμεν, ότι και το σύνολον είναι επιτυχές, πίπτει ωραίως εις τους οφθαλμούς, τέρπει, εκπλήσσει, συναρπάζει. Παιανίζει και εν αυτώ η μελισταγής μουσική του γραφικού. Ηχεί η έξοχος αρμονία του χρώματος, η τέρπουσα τας αισθήσεις και η ωθούσα το στόμα του παρατηρητού να ψιθυρίση εν εκστάσει «Ωραίον, θαυμάσιον! Εύγε εις τον ζωγράφον μας, τον τέλειον καλλιτέχνην κ. Θωμόπουλον».
Νέδων
