Δέος, συγκίνηση, θαυμασμός και ευγνωμοσύνη κατακλύζουν τον επισκέπτη κατά την ξενάγησή του στα μνημεία της Μεσσηνιακής Μάνης που αναστηλώθηκαν την περίοδο 2011-2019 από τους άξιους αρχαιολόγους της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας.
Στη χερσόνησο της Μάνης υπάρχουν περίπου 350 εκκλησίες που χρονολογούνται στα βυζαντινά χρόνια, γεγονός που την καθιστά μια πραγματική Κιβωτό του Βυζαντινού Πολιτισμού. Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας κατάφερε την τελευταία δεκαετία να εκτελέσει σημαντικότατες εργασίες σε 40 μνημεία, με το συνολικό ποσό που δαπανήθηκε να ανέρχεται στα 4.200.000 ευρώ.
Με χορηγίες του Αθανασίου και της Μαρίνας Μαρτίνου πραγματοποιήθηκαν εργασίες αποκατάστασης και συντήρησης τοιχογραφιών στους ναούς του Αγίου Νικολάου «στης Μαρούλενας» (2010-2012), του Αγίου Πέτρου (2012-2014), και του Aϊ Στράτηγου (2015-2017) στην Καστάνια, ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη αναστηλωτικές εργασίες και εργασίες συντήρησης των τοιχογραφιών στο ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Λαγκάδας. Με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ αναστηλώθηκαν την περίοδο 2011-2015 οι ναοί του Αγίου Νικολάου στο Καμπινάρι Πλάτσας, της Αγίας Σοφίας Λαγκάδας και ο πύργος Δουράκη Καστάνιας. Τέλος, με την οικονομική υποστήριξη εκκλησιαστικών συμβουλίων και πολιτιστικών συλλόγων της περιοχής, αλλά και με χρηματοδότηση από το ΠΔΕ πραγματοποιήθηκαν εργασίες αποκατάστασης σε σειρά μνημείων, μεταξύ άλλων: στον Πρόδρομο και στην Παναγίτσα Μηλιάς, στο νεότερο καθολικό Μονής Αγίων Θεοδώρων Πραστείου, στη μονή Καβελάρη Λαγκάδας, στο Σωτήρα Εξωχωρίου, στον Άγιο Ιωάννη Πλάτσα, στο κωδωνοστάσιο του Προφήτη Ηλία Δολών, στη Μεταμόρφωση στο Νομιτσί κ.ά.
Το έργο στο σημαντικότερο μνημείο της Καστάνιας, τον Άγιο Πέτρο, που πραγματοποιήθηκε χάρη στη χορηγία του ζεύγους Μαρτίνου, βραβεύτηκε το 2016 με το ανώτερο βραβείο για την Πολιτιστική Κληρονομιά της Europa Nostra, γεγονός που συνέβαλε στη διεθνή προβολή των μνημείων της Καστάνιας, η οποία τα τελευταία χρόνια αναδεικνύεται σε πόλο έλξης επισκεπτών.
Ο επισκέπτης στέκεται εκστατικός στον Άγιο Πέτρο, σπάνιο κτίσμα του 12ου αιώνα, με εκπληκτικό ζωγραφικό διάκοσμο της παλαιολόγειας τέχνης και μοναδικό μαρμάρινο τέμπλο. Σπουδαίες οι εργασίες που έχουν γίνει εσωτερικά του ναού αλλά και στον περιβάλλοντα χώρο του μνημείου προκειμένου να εξασφαλιστεί η καλύτερη δυνατή ανάδειξη του, καθώς και τα έργα αντιστήριξης κατά μήκος της νότιας πλευράς του.
Από τα μεγαλύτερα επίσης έργα ήταν η αποκατάσταση και η συντήρηση των τοιχογραφιών του Αγίου Νικολάου στο Καμπινάρι της Πλάτσας, του σημαντικότερου –κατά τους αρχαιολόγους- μνημείου της μανιάτικης χερσονήσου. Ο ναός του Αγίου Νικολάου έχει σήμερα τη μορφή τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο. Στο μνημείο αναγνωρίζονται δύο κύριες οικοδομικές φάσεις: ο ναός της α΄ φάσης ανάγεται στον 9ο με 10ο αι. και είχε τη μορφή τρίκλιτης καμαροσκέπαστης βασιλικής με νάρθηκα στα δυτικά, η οποία ήταν κτισμένη με εντυπωσιακού μεγέθους λαξευτούς πωρόλιθους. Βάσει των νεότερων στοιχείων στον πυρήνα του ναού αυτού ενσωματώθηκε ένα ερειπωμένο ρωμαϊκό οικοδόμημα. Η β΄ φάση χρονολογείται ακριβώς, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή του κεντρικού κλίτους, στο 1337/38 και περιλαμβάνει την ανακατασκευή μεγάλου τμήματος της θολοδομίας και την προσθήκη του τρούλου από τον Κωνσταντίνο Σπάνη, στρατιωτικό διοικητή της περιοχής.
Παρά την εντατική προσπάθεια της ΕΦΑ Μεσσηνίας πάρα πολλά σημαντικά μνημεία τελούν υπό κατάρρευση, ενώ για να δρομολογηθούν επεμβάσεις στους εκατοντάδες τοιχογραφημένους ναούς των μεταβυζαντινών χρόνων (πάνω από 500), θα χρειαστούν αναλογικά, όπως μας πληροφόρησαν οι αρχαιολόγοι, βάσει του έργου που υλοποιήθηκε μεταξύ 2011 και 2019, περίπου 100 χρόνια. Είναι βέβαιο ότι αρκετά από αυτά τα μνημεία δε θα καταφέρουν να σταθούν όρθια αναμένοντας την ολοκλήρωση χρονοβόρων γραφειοκρατικών διαδικασιών. Και φυσικά, της αναζήτησης των απαραίτητων πόρων.
Παράλληλα, απορίας άξιον είναι η δαπάνη εκατομμυρίων ευρώ για το ανοιχτό θέατρο στην περιοχή της Πλάτσας, χωρητικότητας 1.500 ατόμων, ένα έργο που λόγω ελλείψεων και προβλημάτων δεν έχει παραδοθεί ακόμα …
Το σύνθετο και κοπιώδες έργο αποκατάστασης των βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων στην περιοχή αρμοδιότητας της ΕΦΑ Μεσσηνίας αξίζει πολλών συγχαρητηρίων και συμβάλλει τα μέγιστα στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής.
ΠΑΥΛΟΣ ΜΠΟΥΖΙΑΝΗΣ
