Γράφει η Έλις Κις
Ήταν μία από αυτές τις μέρες της νέας καθημερινότητας. Μια υποψία εμφάνισης Covid-19 σε ένα αγαπημένο πρόσωπο, κάποια θέματα οικονομικής φύσης που επιμένουν από την αρχή της κρίσης, μια αναπάντεχη επαγγελματική δυσκολία και μια απολύτως φυσιολογική προστριβή στο σπίτι. Κάποια στιγμή, αργά το απόγευμα, ανάμεσα σε ασκήσεις φυσήματος και ξεφυσήματος, η συνειδητοποίηση ενός απόλυτα δικού μου λάθους, με προοπτικές μεγάλης παρεξήγησης, με οδήγησε σε ένα ξέσπασμα αυθόρμητου γέλιου στη μέση μιας συνάντησης μέσω Zoom. Αυτομάτως, η αναπνοή βελτιώθηκε και το σώμα ανακουφίστηκε. Αυτή η κανονική μέρα κόπωσης, άγχους και υγειονομικής ανησυχίας έφτανε στο τέλος της με μια βαθιά, ευπρόσδεκτη ανάσα. Το γέλιο κάνει καλό και το γνωρίζουμε όλοι.
«Πρόκειται για μια ώριμη διαχείριση προβλημάτων», μου εξηγεί ψυχίατρος που εξασκεί το επάγγελμα στην Αθήνα. Εξαιρετική και ωφέλιμη τοποθέτηση, ειδικά αυτή την εποχή, που ένα πηγαίο γέλιο μοιάζει ακόμα πιο αναγκαίο. Μου αρέσει να γελάω, το ίδιο φαντάζομαι ότι ισχύει και για σας. Και θα ήθελα να γελάω περισσότερο. Ίσως και ως μέρος μιας γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας. Τα τελευταία χρόνια, η ιατρική ασχολείται όλο και περισσότερο με το γέλιο ως θεραπεία, κάτι που δεν έχει να κάνει με το γεγονός ότι, παραδοσιακά, οι γιατροί φημίζονται για το black χιούμορ τους – προσωπικά το έχω ζήσει έντονα αυτό, με πατέρα και παππούδες μέλη της ιατρικής κοινότητας. Διαβάζω, λοιπόν, ότι επιστημονικές έρευνες αποδεικνύουν ότι το γέλιο ωφελεί ψυχικά, συναισθηματικά και σωματικά. Μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά απέναντι στο άγχος και στην κατάθλιψη, ενώ χτίζει συναισθήματα ομαδικότητας, συμμετοχής και επικοινωνίας με τους άλλους, δημιουργώντας μια αίσθηση θετικότητας. Το γέλιο, λένε οι ειδικοί, μπορεί να ενδυναμώσει το ανοσοποιητικό σύστημα, να απελευθερώσει ενδορφίνες που μειώνουν τον πόνο, να βελτιώσει τη λειτουργία αιμοφόρων αγγείων και μέσα από αυτό να βοηθήσει στην πρόληψη καρδιακής νόσου. Η πρακτική του γέλιου έχει αναλγητικές ιδιότητες και δεν χρειάζεται καν άυλη συνταγογράφηση.
Σε επιστημονικό τους άρθρο το 2019, η διδάκτωρ ψυχολογίας και τεχνητής νοημοσύνης C. Natalie van der Wal και ο διδάκτωρ κλινικής ψυχολογίας Robin N. Kok σημειώνουν ότι το τεχνητό γέλιο φαίνεται να έχει πιο θετική επίδραση στην κατάθλιψη σε σχέση με το αυθόρμητο. Παρατηρούν, επίσης, ότι τα επίπεδα κορτιζόλης και ο πόνος θα μπορούσαν να μειωθούν μέσω θεραπείας γέλιου, αν και τα αποτελέσματα της έρευνάς τους παραμένουν ασαφή. Το 2016, ο καθηγητής φυσικοθεραπείας Jongeun Yim μιλούσε για τις θεραπευτικές ιδιότητες του γέλιου στην ψυχική υγεία και για το πώς η θεραπεία γέλιου αποτελεί διαγνωστική συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία, η οποία μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα ζωής. Σημείωνε, επίσης, ότι οι ενδορφίνες που προκαλεί το γέλιο μπορούν να συμβάλουν θετικά όταν κάποιος δεν αισθάνεται άνετα ή παρουσιάζει κάποιο αίσθημα κατάθλιψης.
Τι είναι αστείο
Τώρα, το τι θεωρεί ο καθένας μας αστείο και τι χωρίζει το γέλιο από το γελοίο είναι μια εντελώς διαφορετική υπόθεση. Πώς ταξιδεύει το χιούμορ μέσα στην ιστορία; Πώς συγκρίνεται το αστείο στην αρχαιότητα με εκείνο της σύγχρονης εποχής; Υπάρχουν παντοτινά αστεία που συνδέουν γενιές και ανθρώπους; Γιατί παλαιότερα αστεία σήμερα θεωρούνται πολιτικά μη ορθά; Πώς αποκτά κανείς το χάρισμα-εργαλείο του χιούμορ, αυτόν τον σταθερό παράγοντα γοητείας;
Κάποια πράγματα παραμένουν σταθερά: ένας επαγγελματικός χώρος με χιούμορ είναι πιο ευχάριστος και πιο παραγωγικός από κάποιον άλλο – χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πρέπει όλοι να καλλιεργήσουμε το ταλέντο μας στη stand–up comedy, κάτι τέτοιο δεν θα ήταν καθόλου αστείο. Και πάντα χρειάζεται λίγο παραπάνω γέλιο στο σπίτι, με τον σύντροφο ή τη σύντροφο και τα παιδιά – και όχι μόνο στις «δικές» μας βραδιές με τις besties. Για όποιον φοβάται τις έξτρα ρυτίδες, υπάρχει η γιόγκα προσώπου που γυμνάζει τους 43 μυς της σημαντικής αυτής περιοχής.
Όμως, γιατί όχι και λίγο περισσότερο γέλιο σε μια σχολική τάξη; Το χιούμορ μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να καταλάβουν καλύτερα και δημιουργεί ένα ευχάριστο κλίμα. Σήμερα, υπάρχουν Έλληνες δάσκαλοι οι οποίοι εκπαιδεύονται στη χρήση αστείων για τη διδασκαλία φυσικών επιστημών σε σχολεία. Η ομάδα των Ελλήνων Science Reactors ανεβαίνουν στη σκηνή για να μετατρέψουν δυσνόητα σε πολλούς επιστημονικά θέματα σε ιστορίες γεμάτες χιούμορ.
Ο Θόδωρος Παπακώστας, γνωστός και ως Αrchaeostoryteller, συχνά καταφεύγει στο χιούμορ για να εξηγήσει γιατί η αρχαιολογία είναι μια απολαυστική επιστήμη. Υπάρχει και το γέλιο που δεν έχει κάποιον ειδικό λόγο, αλλά ειδικό σκοπό. Διαβάζω ότι η γελωτοθεραπεία χρησιμοποιείται και στον τομέα των εναλλακτικών, ολιστικών πρακτικών. Η ιδέα είναι ότι μέσα από πρακτικές γέλιου ένας άνθρωπος επιστρατεύει τις δυνατότητές του για αυτοθεραπεία, κάνοντας καλό στο σώμα και το μυαλό του.
Μιλώντας για αυτοθεραπεία, υπάρχει μια περίπτωση που ξεχωρίζει. Το 1964, επιστρέφοντας από ένα ιδιαίτερα αγχωτικό ταξίδι στη Ρωσία εν μέσω Ψυχρού Πολέμου, ο Αμερικανός δημοσιογράφος Norman Cousins διαγνώστηκε με βαριάς μορφής αγκυλοποιητική σπονδυλοαρθρίτιδα, φλεγμονώδη νόσο που επηρεάζει τις αρθρώσεις της σπονδυλικής στήλης. Ο θεράπων ιατρός τού έδινε τότε λίγους μήνες ζωής. Ο Cousins έθεσε το εξής ερώτημα: Αν το στρες είχε συμβάλει με κάποιο τρόπο στη νόσο, μήπως κάποια αντίθετα, απόλυτα θετικά συναισθήματα θα μπορούσαν να τη βελτιώσουν;
Με τη σύμφωνη γνώμη του γιατρού του, νοίκιασε ένα δωμάτιο σε ένα ξενοδοχείο απέναντι από το νοσοκομείο. Ξεκίνησε να λαμβάνει καθημερινά γερές δόσεις βιταμίνης C, ενώ άρχισε να βλέπει και να ξαναβλέπει κωμωδίες και άλλο χιουμοριστικό υλικό. Αργότερα, στο βιβλίο του Anatomy of an Illness (Ανατομία μιας ασθένειας), το οποίο εκδόθηκε το 1979, ισχυρίστηκε ότι 10 λεπτά έντονου γέλιου μπορούσαν να του χαρίσουν δύο ώρες ύπνου χωρίς πόνο – ακόμα κι όταν η μορφίνη δεν μπορούσε να τον βοηθήσει.
Περίπου την ίδια εποχή, στο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, ένας από τους πρωτοπόρους μελετητές του γέλιου και της γελωτολογίας, ο καθηγητής ψυχολογίας William F. Fry, έπαιρνε δείγμα αίματος από τον εαυτό του καθώς παρακολουθούσε τις περιπέτειες του Χονδρού και του Λιγνού, μεταξύ άλλων. Ο Fry έφτασε στο συμπέρασμα ότι το γέλιο ενισχύει τη δραστηριότητα κάποιων κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος, για να παλέψουν απέναντι σε παθογόνους μικροοργανισμούς.
Παγκόσμια Ημέρα Γέλιου
Στο μεταξύ, η Παγκόσμια Ημέρα Γέλιου –World Laughter Day– ξεκίνησε από την Ινδία, το 1998. Πνευματικός της πατέρας είναι ο δρ Madan Kataria, ιδρυτής του παγκόσμιου κινήματος της γιόγκα γέλιου, δραστηριότητας που δρα προληπτικά και θεραπευτικά. Το κίνημα οδήγησε σε πάνω από 20 χιλιάδες κλαμπ γέλιου σε περισσότερες από 100 χώρες, ενώ η γιόγκα γέλιου εφαρμόζεται και σε μονάδες περίθαλψης ηλικιωμένων, σε σχολεία, σε εταιρείες, σε εργοστάσια και σε φυλακές, μεταξύ άλλων. Σύμφωνα με τον Kataria, η γιόγκα γέλιου αυξάνει το οξυγόνο στο σώμα και στον εγκέφαλο και μας κάνει να αισθανόμαστε πιο υγιείς και με περισσότερη ενέργεια.
Ο ίδιος τη συνιστά σε πολλούς επαγγελματίες, όπως ψυχολόγους και ψυχοθεραπευτές, νοσοκόμες, κοινωνικούς λειτουργούς, ομιλητές, επαγγελματίες στον χώρο του τουρισμού, ηθοποιούς, τραγουδιστές και συμβούλους γάμου. «Το γέλιο είναι μεταδοτικό, απελευθερώνει τσάκρα και ιδιαίτερα το τσάκρα της δημιουργίας», μου αναφέρει φίλη δασκάλα γιόγκα, η οποία έχει ασκηθεί στη συγκεκριμένη μέθοδο. «Απελευθερώνει τον κριτή που έχουμε όλοι και μας συνδέει με το παιδί που βρίσκεται μέσα μας. Μέσα από τις αναπνοές της pranayama και την πρακτική της γιόγκα προκαλείται intentional laughter, γέλιο εκ προθέσεως».
Επιδημία γέλιου
Εκ προθέσεως ή εξ αμελείας, το γέλιο μάς συντροφεύει και την περίοδο της συνεχιζόμενης πανδημίας. Θυμάμαι ότι κάποτε είχα διαβάσει για μια ιδιαίτερη επιδημία. Ήταν το 1962 και επρόκειτο για μια επιδημία ακατάπαυστου γέλιου σε ένα σχολείο θηλέων στην Ταγκανίκα της Αφρικής. Ήταν μια επιδημία νευρικού γέλιου, όπου αρχικά τρεις μαθήτριες άρχισαν να γελούν, συμπαρασύροντας 95 από τις 159 μαθήτριες του σχολείου, ηλικίας 12-18 ετών. Το νευρικό γέλιο κράτησε από ώρες μέχρι μέρες για κάποιες μαθήτριες. Το αστείο είναι ότι κανείς από το εκπαιδευτικό προσωπικό δεν κόλλησε αυτόν τον «ιό». Η επίσημη γνωμάτευση της εποχής ήταν ότι ήταν μια περίπτωση μαζικής υστερίας. Το γέλιο είναι σίγουρα μια πάρα πολύ σοβαρή υπόθεση.
Ο Αμερικανός καθηγητής ψυχολογίας δρ Robert Provine, ο οποίος θεωρείται ο πατέρας της σύγχρονης επιστήμης του χιούμορ, το γνώριζε καλά. «Ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζω το γέλιο μοιάζει πολύ με εκείνον που θα υιοθετούσε ένας εξωγήινος», έλεγε. Το 1990, ο Αμερικανός καθηγητής άφησε το εργαστήριό του και μαζί με τους φοιτητές του άρχισε να περνάει ώρες σε εμπορικά κέντρα, καταγράφοντας τα γέλια που έκαναν οι περαστικοί. Σε αντίθεση με αυτό που θα περίμενε κανείς, ότι δηλαδή ένα ξεκαρδιστικό γέλιο θα ήταν αποτέλεσμα ενός γερού αστείου ή μιας δυνατής ατάκας, η επιτόπια έρευνα έδειξε ότι το πιο πολύ γέλιο ερχόταν ύστερα από μπανάλ παρατηρήσεις. Ο δρ Provine πέθανε το 2019, μόλις δύο μήνες πριν από την πρώτη επίσημη εμφάνιση της πανδημίας. Σκέφτομαι ότι, αν ήταν ακόμα μαζί μας, ίσως να μας χάριζε μία ακόμα έρευνα – όπως, π.χ., για την ευεργετική δράση ενός καλού γέλιου σε κάποιο Zoom.
Vogue Greece
