«Μια νέα επισταμένη αρχαιολογική έρευνα στο κάστρο του Μίλα και στην περιοχή της Παλαιομεθώνης μπορεί να φέρει εις τον ήλιο σημαντικά στοιχεία για την παρουσία Τευτόνων ιπποτών στα μέρη μας»
«Του Αγίου Ιωάννου του Οσπιταλίου τέσσαρα φίε του εδώκαν. Του Τέμπλου άλλα τέσσαρα φλάμουρον να σηκώνει. Ειθ’ ούτως γαρ εδόθησαν κι αυτών των Αλλαμάνων, τέσσαρα φίε του να κρατούν στα μέρη Καλομμάτας».
Με τα ανωτέρω λόγια ο ανώνυμος συγγραφεύς του μεσαιωνικού έμμετρου «Χρονικού του Μορέως» μας φέρνει από τον πρώιμο 14ο αιώνα, όπου έκαμε το έργο του, μιαν εικόνα ομιχλώδη περί των θέσεων των φέουδων (φίε) που παρέλαβαν από τον αρχικώς βάιλο και κατοπινό πρίγκιπα Γοδεφρείδο Α’ Βιλλεαρδουίνο με την σταυροφορική κατάκτηση της Πελοποννήσου, τα τρία επιφανέστερα δυτικά ιεροϊπποτικά τάγματα. Αυτά δεν ήσαν άλλα, από τους θρυλικούς Ναΐτες, τους Οσπιταλιέρους και τους Γερμανούς Τεύτονες. Με το έσχατο εκ των τριών αυτών ταγμάτων πρόκειται να ασχοληθούμε σε ετούτο το κείμενο, ακροθιγώς ως είναι ευνόητο, όπου θα το ιδούμε να αναρτά το εντυπωσιακό φλάμπουρό του σε ένα από τα ομορφότερα κάστρα του νομού μας. Ύστερα, θα ομιλήσομε για μίαν από τις πιθανές (σύμφωνα με τα συμπεράσματα των ερευνών του γράφοντα) θέσεις της αρχικής έδρας των Τευτόνων Ιπποτών στη Μεσσηνία, την αινιγματική «Μοστενίτσα».
Ας κάνομε το ξεκίνημα λοιπόν…
Το Κάστρο του Μίλα: Η τρομαχτική φωλεά των Τευτόνων Ιπποτών στο μεσσηνιακό κάμπο
Για τους ταξιδιώτες που θα σιμώσουν στο Κάστρο του Μίλα, το οποίο ευρίσκεται προς δυσμάς και περί τα επτά χιλιόμετρα μακριά από τον Μελιγαλά, το θέαμα είναι λίαν ευχάριστο. Πρόκειται για ένα ευκολοπερπάτητο μικροκάστελο, το οποίο μολονότι έχει ταλαιπωρηθεί πολύ από τα βάρη των αιώνων, βαστά ακόμη στο βορρά σε καλή κατάσταση τον κυρίως πύργο του, καθώς και την ανατολική και νοτινή πλευρά του, όπου ευρίσκονται παραθύρια και τοξοθυρίδες. Κοντινά του ρέει ο ποταμός Ξάστερος -όνομα και πράμα μαζί- και λέγεται από τους εντόπιους πως μια υπόγεια γαλαρία ενώνει τις όχθες του με το καστέλι για λόγους ευνόητους, σχετικούς με τον όρο πολιορκία. Ποία, όμως, η ιστορία του μεσαιωνικού αυτού ρομαντικού φρουρίου και πώς συνδέεται με τους Τεύτονες ιππότες;
Για να απαντήσομε στα παραπάνω ερωτήματα δεν πρέπει να πάρομε την πεπατημένη, και τούτο διότι εκείνη οδηγεί σε μιαν ιστορία σχεδόν στείρα, που αρχινά κι ολοκληρώνεται σε ένα μοναδικό στοιχείο που μας λέγει ότι το Κάστρο του Μίλα οικοδομήθηκε στην αυγή του 14ου αιώνος με δαπάνες της πριγκίπισσας του Μορέως Ισαβέλλας Βιλλεαρδουίνης και ονομάστηκε «Chαteau Neuf», που θα ειπεί στα φράγκικα «Νέο Κάστρο». Ας ιδούμε, όμως, τώρα όσο πιο συμπυκνωμένα γίνεται πώς έχει η άγνωστη ιστορία του μεσαιωνικού μνημείου αλλά και πώς προήλθε η ονομασία του, αφού χρονολισθήσομε κάμποσο και ταξιδέψομε παράλληλα ως τους Αγίους Τόπους και τη Γαλιλαία.
Δίχως να γνωρίζομε ακριβώς το πότε, αλλά σίγουρα κάπου εις τα μέσα του 12ου αιώνος, το σταυροφορικό κάστρο της βιβλικής πόλεως Αλώθ, το ονομαστό Castellum Regis, καθώς και ο οικισμός που ευρισκόταν απλωμένος στα πόδια του, εδόθησαν από το λεπρό βασιλέα της Ιερουσαλήμ, Βαλδουίνο Γ’, εις τον οίκο των ντε Μιλί από τον οποίο και λαμβάνει την νέα του ονομασία «Mi’ilya Castle». Στα 1220, το εν λόγω κάστρο πωλείται εξ ολοκλήρου στους Τεύτονες Ιππότες οι οποίοι το ορίζουν ως έδρα τους. Μολαταύτα, οχτώ έτη κατόπιν, εξαιτίας του γεγονότος πως η βάσις των Γερμανών σταυροφόρων θα μεταφερθεί στο ρωμαλέο βουνό «Stakenberg», το Mi’ilya Castle θα αποδυναμωθεί και στα 1265 θα κατακτηθεί από τους αξιέπαινους στα πολεμικά Μαμελούκους.
Ωστόσο, η ονομασία του κάστρου δε θα έπεφτε στη λησμοσύνη, μα -όπως ήταν σύνηθες να γίνεται σε κείνους τους καιρούς από τους σταυροφόρους- θα δινόταν χρόνια μετά, σε εν άλλο φρούριο των Τευτόνων ιπποτών (και από τους ίδιους), τούτη τη φορά στα μέρη του Πριγκιπάτου του Μορέως και εις τον κάμπο των Καλαμών, απ’ όπου οι «Γερμανοί» έχοντάς το για λημέρι τους, θα αντιμετώπιζαν τις επιθέσεις των αναγεννημένων Ελλήνων οι οποίοι εκστράτευαν κατά κύριο λόγο από το κρημνώδες βραχόκαστρο με τ’ όνομα Γαρδίκι. Άλλωστε, ετούτα τα συμπεράσματά μου, θαρρώ ότι τα επισφραγίζουν και τα λόγια του σημαντικού Γερμανού ιστορικού και αρχειοθέτη του 20ού αιώνος Kurt Hermann Forstreuter, όστις αναφέρει εις το έργο του «Der Deutsche Orden am Mittelmeer» (σελ. 72) ότι το Chateau Neuf εδόθη στα 1300 από της Ισαβέλλα Βιλλεαρδουίνη στους Τεύτονες Ιππότες.
Παλαιομεθώνη: Αναζητώντας τα ίχνη της έδρας των Τευτόνων Ιπποτών
Όπως υποσχεθήκαμε και εις τον πρόλογο του κειμένου μας, είν’ ώρα πια να ρίξομε μια σύντομη ματιά και σε εν ακόμη ζήτημα, το οποίο δεν είν’ άλλο από το αίνιγμα της πρώτης (όπως νομίζω) χρονολογικά έδρας των Γερμανών ιπποτών στο Μοριά, της αναφερόμενης στο Χρονικό του Μορέως «Μοστενίτσας». Αναφέρω «Πρώτης», διότι εκτιμώ ότι από μια στιγμή κι έπειτα, η έδρα αυτή μεταφέρθηκε στα αχαϊκά βουνά, στα μέρη Κλειτορίας, και πιο συγκεκριμένα πολύ κοντινά εις το χωριό Μοστίτσι (σήμερα καλείται Δρυμός) και εις τον λόφο πάνω από το χωριουδάκι «Καστέλι», όπου ευρίσκονται ως διαπίστωσα προ ετών και ο ίδιος σε επιτόπια έρευνα, ρημάδια μεσαιωνικού φρουρίου.
Ανατρέχοντας κανείς την εργασία του Γερμανού ιστορικού του 19ου αιώνος Ernst Gottfried Wilhelm Strehlke, με τον τίτλο «Tabulae Ordinis Theutonici», έρχεται σε γνωριμία με μια πληροφορία η οποία λέγει ότι εις τη νήσο της Ζακύνθου το τάγμα των Τευτόνων διατηρούσε μοναστήρι αφιερωμένο εις τον Άγιο Λέοντα. Τούτο είναι σωστό και υπάρχει, μάλιστα, ως τα σήμερα και το χωριό όπου άλλοτε ευρισκόταν το εν λόγω μοναστήρι, στο δυτικό μέρος του νησιού. Το εν λόγω στοιχείο σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το τάγμα διατηρούσε μοναστήρι αφιερωμένο στον ίδιο Άγιο και εις το Siponto της Απουλίας, μου γεννούν εντόνως την υποψία πως μια θέση του νομού μας ήτο πιθανότατα η αινιγματική Μοστενίτσα των Τευτόνων Ιπποτών και αυτή η θέσις ευρίσκεται εις την περιοχή της λεγόμενης Παλαιομεθώνης, η οποία απλώνεται στα βορινά της σημερνής Μεθώνης και του Ενετοτουρκικού γιγαντόκαστρου της. Το «γιατί» θα το ειπώ με λίγες γραμμές και έτσι θα κλείσομε το άρθρο μας.
Ως είναι γνωστό στους ερευνητές της περιόδου, μολονότι η περιοχή της Παλαιομεθώνης ελαχίστως έχει ερευνηθεί, βαστά όρθια ακόμη τα γραφικά ερείπια ενός γοτθικού μοναστηριού του 13ου αιώνος. Τούτο το μοναστήρι είν’ αφιερωμένο εις τον Άγιο Λέοντα, όπως το του Siponto της Απουλίας και το της Ζακύνθου. Όπως γνωρίζομε, εις την περιοχή της Μεθώνης κατά τον Ύστερο Μεσαίωνα, υπήρξε εντονότατη η παρουσία του τευτονικού τάγματος, αφού εντός των τειχών πόλεως ευρισκόταν και ο λεγόμενος Γερμανικός Οίκος (Das deutsche Haus). Εδώ (ολοκληρώνοντας) επισημαίνω ότι, ο Άγιος Λέων, πίσω από τον οποίο εκτιμώ ότι ευρίσκεται ο San Leonardo της Limoges της Φραγκίας, υπήρξε λίαν αγαπητός εις τους Σταυροφόρους και ιδιαιτέρως εις τους Γερμανούς. Άλλωστε, όχι πολύ μακριά από το ναό της Παλαιομεθώνης, ευρίσκονται σε λόφο χαμηλό τα λιγοστά ερείπια μεσαιωνικού φρουρίου σε θέση με άριστη εποπτεία στο μεσαιωνικό μοναστήρι. Είναι, άραγε, τα ρημάδια αυτά τα υπολείμματα ενός κάστρου που άλλοτε άνηκε εις τους Τεύτονες Ιππότες; Θεωρώ πως υπάρχουν πιθανότητες μια νέα επισταμένη αρχαιολογική έρευνα, να φέρει εις τον ήλιο σημαντικά στοιχεία για την παρουσία των Τευτόνων Ιπποτών στα μέρη μας.
Του Μιλτιάδη Τσαπόγα
