«Τα φέραμε από δω τα φέραμε από κει, άντε ξανά τα ίδια, τα ίδια απ’ την αρχή», λέει το άσμα των Κατσιμιχέων.
Κάπως έτσι συμβαίνει με το αντιπλημμυρικό της Καλαμάτας.
Λοιπόν, ο «ΜΟΡΕΑΣ» (δηλαδή η ΑΚΤΩΡ Παραχωρήσεις Α.Ε. (71,67%), ABAΞ Α.Ε.(15%) και ΙΝΤΡΑΚΟΜ Α.Ε. Συμμετοχών, (13,33%), είναι η εταιρεία που κατασκεύασε τον Περιφερειακό της Καλαμάτας. Στη μελέτη, ως γνωστόν, δεν υπήρχε πρόβλεψη αντιπλημμυρικών έργων, ενώ ήταν δεδομένο ότι ο αυτοκινητόδρομος θα έφερνε μέσα στην πόλη πολλά όμβρια, τα οποία αδυνατούσαν να φύγουν προς τη θάλασσα διότι τα προηγούμενα χρόνια είχαν μπαζωθεί, στενέψει ή εξαφανιστεί οι περισσότεροι αγωγοί της (ρέματα)!
Ο τότε δήμαρχος και νυν περιφερειάρχης, Παναγιώτης Νίκας, είχε ομολογήσει ότι «είχα να διαλέξω ανάμεσα στην υλοποίηση του έργου και στα αντιπλημμυρικά. Αν τα απαιτούσα, δεν θα γινόταν ο Περιφερειακός». Ο Περιφερειακός έγινε μεν, αλλά η μισή Καλαμάτα πνίγηκε στην πρώτη δυνατή νεροποντή, το 2016.
Ο τρόπος που μεθοδεύονται τα μεγάλα έργα είναι λίγο ως πολύ γνωστός: υλοποιείται το ένα, με πρόβλεψη ν’ ακολουθήσουν κι άλλα έργα. Δουλειά να υπάρχει και, φυσικά, κέρδος!
Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα στην Καλαμάτα. Μονόδρομος η επιλογή: υπάρχει «εξασφαλισμένη χρηματοδότηση για το αντιπλημμυρικό έργο», αλλά μόνο γι’ αυτόν που διαθέτει τη φιλοσοφία του ΜΟΡΕΑ ο οποίος συνέταξε τη «δωρεάν» μελέτη του έργου και μόνον αυτός μπορεί να το εκτελέσει! Η λογική του έργου απλή: κάνουμε μεγάλες παρεμβάσεις προκειμένου να οδηγήσουμε τα νερά, χωρίς κίνδυνο πλημμύρας, στη θάλασσα. Έτσι δημιουργείται η ασφάλεια τόσο τους πολίτες, όσο και τις Αρχές. Ταυτόχρονα, αλλά ανομολόγητα συμβαίνουν, όπως είναι και η σπατάλη φυσικών πόρων, χωρίς το παραμικρό περιβαλλοντικό και αναπτυξιακό αποτύπωμα!
Εκτός το Δασαρχείο
Όταν μιλάμε για τον Νέδοντα ή για οποιοδήποτε άλλο ποτάμι, δεν είναι δυνατόν να εστιάζουμε στην απόληξή του. Είμαστε υποχρεωμένοι να βλέπουμε το σύνολό του, από το πλέγμα των ρυακιών στο βουνό, τα οποία συνενώνονται, σχηματίζοντας ένα ποτάμι μέχρι την εκβολή του στη θάλασσα.
Αλήθεια, ποιος απ’ όσους φλυαρούν για τον Νέδοντα γνωρίζει, ότι διαθέτει περίπου 200 μεγάλα φράγματα και περίπου 800 μικρότερα, τα οποία έχουν κατασκευαστεί από τη δεκαετία του ’30 μέχρι και τη δεκαετία του ’70;
Ποιος ζήτησε τη γνώμη του (αρμόδιου) Δασαρχείου Καλαμάτας για το Νέδοντα; Ακόμη και οι συντάξαντες τη μελέτη του ΜΟΡΕΑ δεν ζήτησαν στοιχεία από το Δασαρχείο ώστε να κάνουν τους υπολογισμούς τους. Αν το έπρατταν, θα γνώριζαν για τις καταβόθρες, οι οποίες άνοιξαν με τους σεισμούς και στις οποίες χάνεται το νερό. Έτσι, η μελέτη περιέχει υπολογισμούς σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα. Αν αύριο στην περιοχή του Νέδοντα συμβεί μια δόνηση και κλείσουν οι καταβόθρες, τα δεδομένα θ’ αλλάξουν και επομένως η μελέτη δεν θα ισχύει. Τόσο απλά.
Ήδη, στο φράγμα στη θέση «Λιθωμένο Φίδι» έχουν πέσει πέτρες και υπάρχει κίνδυνος με μια κατεβασιά του ποταμού να καταρρεύσει. Δεν θα έπρεπε λοιπόν, πριν φτάσουμε στην Καλαμάτα να εξεταστούν τα έργα σε όλο το μήκος του ποταμού, να επισκευαστούν, όπου χρειάζεται, και μετά να εξεταστεί η απόληξή του στην Καλαμάτα; Γιατί αγνοείται το Δασαρχείο, όταν όλοι γνωρίζουν ότι το πρόβλημα από τις πλημμύρες δημιουργείται πριν από την απόληξη του ποταμού; Αν για παράδειγμα δεν προβλεφθεί ανάντη, ο αποκλεισμός κορμών και λοιπών φερτών υλικών πώς θα αντιμετωπιστούν μέσα στην πόλη;
Το πολύτιμο νεράκι
«Μην αμελήσετε.
Πάρτε μαζί σας νερό.
Το μέλλον μας θα έχει πολὺ ξηρασία», μας συστήνει ο Μιχάλης Κατσαρός στην κατάληξη του ποιήματός του «Θα σας περιμένω». Και έχει δίκιο· το μέλλον «θα έχει πολύ ξηρασία», πνευματική αλλά και φυσική.
Παρακολουθώντας τη δημόσια συζήτηση για τα αντιπλημμυρικά σε σχέση με τον Νέδοντα, διακρίνουμε ότι οι σκέψεις, οι προτάσεις, ακόμη και η κριτική που ασκείται, εδράζονται στην αγωνιώδη λογική «πώς θα γλυτώσουμε από τα νερά του Νέδοντα όταν αυτά γίνουν πολλά και ορμητικά». Η λογική αυτή δικαιολογείται από τις αναμνήσεις των πλημμυρών.
Λίγοι όμως σκέπτονται ότι τα νερά είναι πολύτιμα και δεν πρέπει να συνεχίσουμε να τα «οδηγούμε» στη θάλασσα. Λίγοι λένε ότι επιβάλλεται να αξιοποιηθούν προς όφελος της πόλης αλλά και του οικοσυστήματος του ποταμού.
Τον είδαμε ως οικοπεδοφάγοι
Είναι γνωστό πως η ιστορία πρέπει να μας διδάσκει προκειμένου ν’ αποφεύγουμε τα λάθη του παρελθόντος. Διαβάζοντας λοιπόν την ιστορία του Νέδοντα και των πλημμυρικών κινδύνων που ελλοχεύουν, παρατηρούμε ότι το πρόβλημα δημιουργήθηκε (κυρίως) από τα (παράνομα) σκεπάσματά του. Πρέπει να δεχθούμε ότι κατά τις δεκαετίες του ’80 και του ’90, ο Δήμος αντιμετώπισε εμπράκτως τον Νέδοντα με αντίληψη όμοια με του κοινού οικοπεδοφάγου που μπαζώνει ή σκεπάζει ρέματα για να «βγάλει άρτια και οικοδομήσιμα» οικόπεδα.
Αυτό συνέβη στην Καλαμάτα και η πόλη απέκτησε «χώρους – ταράτσες» πάνω από το ποτάμι. Και σιώπησε μπροστά στην «εξυπηρέτηση». Όσοι έλεγαν το αντίθετο φάνταζαν «γραφικοί» στη δύναμη της μάζας που έφερε και επίσημη σφραγίδα.
Ας παραδεχθούμε λοιπόν ότι όλοι βολευτήκαμε, άλλος λίγο, άλλος πολύ.
Και όπου δεν είχε φθάσει «ο δημοτικός πολιτισμός του τσιμέντου», οι πολίτες χρησιμοποιούσαμε το ποτάμι ως μπαζότοπο – σκουπιδότοπο ή και αποδέκτη λυμάτων. Ο Δήμος, επειδή μπορούσε, το είδε ως οικόπεδο και οι αρμόδιες υπηρεσίες σιώπησαν. Οι όποιες περιβαλλοντικές ανησυχίες περιορίστηκαν στη ρύπανση του εργοστασίου Λιναρδάκη αλλά τσιμεντώθηκαν με τα έργα της βόλεψης…
Στη Μάνη λένε το σοφό «ποτέ μην πάρεις μερτικό απ’ ορφανό και ποταμό». Κι εμείς που πήραμε πολύ μεγάλο μερτικό, τρέμουμε τώρα μη και θυμώσει το στοιχειό και μας πάρει και μας σηκώσει…
Όμως τώρα, είναι η ευκαιρία να ανατραπεί η επικρατούσα λογική. Θα λέγαμε πως επιβάλλεται. Να εξετάσουμε με προσοχή τί κάνουν άλλες χώρες και πόλεις στην Ευρώπη με τα ποτάμια και τα νερά. Θα διαπιστώσουμε, ότι πλέον τα αντιμετωπίζουν και τα διαχειρίζονται όπως πραγματικά είναι, δηλαδή ως ζωντανά φυσικά στοιχεία με τα οποία πρέπει να συμπορευθούμε στο χρόνο, όχι προσπαθώντας να τα ενταφιάσουμε με Τσιμέντα, αλλά αποκαλύπτοντας και αξιοποιώντας τα φυσικά τους στοιχεία.
Τα ποτάμια και τα ρέματα δεν είναι μόνο φυσικοί αγωγοί παροχέτευσης ομβρίων υδάτων. Είναι συγχρόνως και πάρα πολλά άλλα, όπως και αγωγοί αέρα. Την ημέρα φέρνουν τη δροσερή αύρα από τη θάλασσα προς τα μεσόγεια και τη νύχτα, το επίσης δροσερό έως παγωμένο, αναβόρι από τα βουνά, δροσίζοντας έτσι τη γη και το όποιο αστικό περιβάλλον βρίσκεται στο διάβα τους.
Τί ακριβώς είναι σήμερα ο Νέδοντας;
Ο Νέδοντας σήμερα είναι ένας τσιμεντένιος αύλακας που μετατρέπεται σε θερμοπομπό τους ζεστούς μήνες του έτους διότι δεν λειτουργεί ως αεραγωγός. Τα τσιμέντα, και αυτά των πολυκατοικιών, την ημέρα συσσωρεύουν θερμότητα και την αποβάλλουν τη νύχτα εις βάρος του μικροκλίματος της πόλης. Ας μην ξεχνάμε ότι η Καλαμάτα έχει γύρω στο 84% ηλιοφάνεια το χρόνο…
Πολύ μεγάλο μέρος του Νέδοντα είναι υπόνομος. Δηλαδή, εγκιβωτισμένος σε τσιμεντένια κουτιά, με κολώνες στήριξης που εμποδίζουν την απρόσκοπτη ροή του αέρα και μεγαλύτερες ποσότητες νερού. Το ίδιο συμβαίνει και με τους λοιπούς χειμμάρρους της πόλης, πολλοί εκ των οποίων είναι απολύτως φραγμένοι.
Το υδάτινο στοιχείο στην πόλη
Πώς λοιπόν ο Νέδων «δεν θα μας πνίξει με μια μεγάλη κατεβασιά του»;
Μια πρόταση είναι η κατασκευή της Νεδουσίας Τεχνητής Λίμνης βόρεια της Αγοράς, στην περιοχή του παλαιού Πεδίου Βολής, υπό την προϋπόθεση να δοθεί η δυνατότητα (χρηματοδότηση) στο Δασαρχείο να επισκευάσει τα 1.000 φράγματα και να δημιουργήσει άλλα υποστηρικτικά έργα που απαιτούνται. Να απομακρυνθούν τα συνεργία του Δήμου, να οριοθετηθεί ο χώρος, να γίνει εκβάθυνση και άλλες κατάλληλες παρεμβάσεις τις οποίες θα καταδείξει σχετική μελέτη, ώστε να μπορεί να δημιουργηθεί Λίμνη που θα αντέχει το μέγιστο υπολογιζόμενο όγκο νερού, τον οποίο δύναται να κατεβάσει ο Νέδοντας. Το δρόμο έχει δείξει εδώ και δύο δεκαετίες ο Καπετάν Βασίλης Κωνσταντακόπουλος, κατασκευάζοντας τεχνητή λίμνη στην Γιάλοβα της Πύλου.
Με παρεμβάσεις εξωραϊσμού του περιβάλλοντα χώρου, η περιοχή μπορεί να μετατραπεί σε παράδεισο, ενώ παράλληλα, θα δημιουργηθούν νέες επιχειρήσεις που θα αποφέρουν πολλά έσοδα στο Δήμο Καλαμάτας.
Μέσω ενός μικρού υδροηλεκτρικού που θα ηλεκτροδοτεί, π.χ. την Αγορά, γίνεται ελεγχόμενη η ροή των υδάτων. Σημαντικό επίσης είναι, ότι αν γίνει ελεγχόμενη φραγή στις καταβόθρες (έχουν ανοίξει στην κοίτη του Νέδοντα την περίοδο των σεισμών του ‘86 και χάνεται το νερό), η Λίμνη μπορεί να τροφοδοτείται και το καλοκαίρι, ενώ θα εμπλουτίζεται ο υπόγειος υδροφόρος ορίζοντας.
Αφού με τη Λίμνη θα λυθεί το πρόβλημα της πλημμύρας, θα είναι δυνατές οι παρεμβάσεις αποκατάστασης κατά μήκος της κοίτης και όπου το επιτρέπουν οι συνθήκες, αλλάζοντας έτσι την εικόνα της Καλαμάτας σε απίστευτο βαθμό.
Εννοείται ότι παρεμβάσεις αποκατάστασης – απελευθέρωσης και αύξησης της ροής και των ποσοτήτων νερού, επιβάλλεται να γίνουν και στα υπόλοιπα ρέματα της πόλης, ιδιαίτερα σε εκείνα που είναι επικίνδυνα να μας «πνίξουν» ξανά.
Η Τεχνητή Λίμνη και η ελεγχόμενη ροή λύνουν το πρόβλημα της πλημμύρας από τον κύριο όγκο των υδάτων του Νέδοντα, ενώ παράλληλα μας δίνουν τη δυνατότητα αξιοποίησης των ανεκμετάλλευτων μέχρι σήμερα, αλλά πολύτιμων υδάτινων πόρων (π.χ. άρδευση).
Αφού λοιπόν ο Νέδοντας θα έχει διαρκή – ελεγχόμενη ροή, μπορεί να συνταχθεί μελέτη αξιοποίησης του τμήματος από την Γέφυρα της Λυκούργου μέχρι τις εκβολές του, που θα περιλαμβάνει εκβάθυνση της κοίτης για τη δημιουργία γραφικού Αλιευτικού Καταφυγίου, με εξωραϊσμό της περιοχής (κατασκευή σκαλιών, μικρών μόλων κ.λπ.). Μέσω φυσικού μηχανισμού (όπως στο «Σταύρος Νιάρχος»), μπορεί να λυθεί η στασιμότητα των υδάτων ώστε να μην προκύψει δυσοσμία, υπερτροφία πλαγκτόν κ.λπ.
Γίνεται αντιληπτό ότι οι προτάσεις αυτές αλλάζουν 100% την αντίληψη και διαχείριση του Νέδοντα. Το υγρό στοιχείο θα δίνει το «παρών» στην πόλη, αλλάζοντάς της έτσι εντελώς την όψη. Εκτός των άλλων θα βελτιώσει απίστευτα τη βιοκλιματική κατάσταση.
Η ουσία είναι ότι, με τα έργα αυτά που είναι απολύτως «πράσινα», ουσιαστικά αναπτυξιακά, εξοικονομείται ο πολύτιμος πόρος – νερό, μηδενίζοντας την πιθανότητα πλημμύρας, και επαναφέροντας τον Νέδοντα ως φυσικό αλλά και ζωτικό στοιχείο της πόλης.
Τόσο η εικόνα της Καλαμάτας, όσο και η λειτουργία της θα αλλάξουν ριζικά, αφού, εκτός των άλλων, το υγρό στοιχείο θα ενυπάρχει στην καθημερινότητά της, με το νερό να ρέει διαρκώς σε όλο το μήκος της κοίτης του ποταμού. Είναι, επίσης, σημαντικό το γεγονός ότι δεν απαιτούνται τεράστιες παρεμβάσεις και κονδύλια για νέα τσιμέντα στην καρδιά της πόλης.
Τις λύσεις των προβλημάτων που ενδεχομένως θα προκύψουν από το σύνολο των προτεινόμενων παρεμβάσεων – αποκαταστάσεων, καθώς και τις λεπτομέρειες, εννοείται ότι θα αντιμετωπισθούν από τις εξειδικευμένες επιστημονικές μελέτες.
Αυτό όμως που έχει σημασία είναι η αλλαγή της οπτικής των πολιτών απέναντι στο στοιχειό που λέγεται ποτάμι. Ήρθε ο καιρός να το δούμε ως έναν πολύτιμο φυσικό πόρο, που μπορεί να βελτιώσει τη ζωή και την εικόνα της Καλαμάτας, συνυπάρχοντας αρμονικά, στη λογική του περιβάλλοντος, της αισθητικής και της κλιματικής ουδετερότητας…
Άφησα για το τέλος το πολιτικό σκέλος της υπόθεσης. Είναι φανερό ότι με το αντιπλημμυρικό της Καλαμάτας που προωθείται, εμπλέκονται πολιτικά συμφέροντα. Αυτό αποδεικνύεται από τις ευκαιριακές συμμαχίες, την ετερόκλητη κριτική, την προπαγάνδα, αλλά και τις πιέσεις που ασκούνται… Πολλοί είναι αυτοί που δεν θέλουν ο νυν δήμαρχος, Θανάσης Βασιλόπουλος, να πάει στις εκλογές με λυμένο το ζήτημα της αντιπλημμυρικής θωράκισης της Καλαμάτας και όχι μόνο.
Ήδη, έχει αρκετές επιτυχίες και πολλά έργα στο παλμαρέ του. Όσοι ασχολούνται με τα κοινά της πόλης το γνωρίζουν καλά.
Η αλήθεια είναι όμως, ότι με τέτοιες μίζερες, αλλά και επικίνδυνες για το κοινό συμφέρον λογικές, η χώρα δεν πηγαίνει μπροστά. Απλώς διαιωνίζεται η διχαστική λογική που τόσα δεινά έφερε στον τόπο.
Χρίστος Κ. Κοτσωνής.
