Έχετε παρατηρήσει ποτέ περίεργους βραχώδεις σχηματισμούς στην ακτή ή στην αμμουδιά, κατά τη διάρκεια ενός περιπάτου στην παραλία; Έχετε αναρωτηθεί ποτέ το λόγο για τον οποίο εντοπίζονται «κοχύλια» στους βράχους αυτούς; Και αν κάποιος σας έλεγε ότι με τη σωστή μελέτη και ερμηνεία τους μιλούν για την ιστορία της παραλίας που βρίσκεστε;
Ο λόγος για τους λεγόμενος ακτόλιθους ή, όπως είναι γνωστοί διεθνώς, για τα λεγόμενα beachrocks. Οι ακτόλιθοι αποτελούν ένδειξη της ύπαρξης ακτής στο σημείο κατά το παρελθόν. Τις τελευταίες δεκαετίες αποτελούν νέο ανερχόμενο αντικείμενο διεπιστημονικής έρευνας. Η μελέτη τους αποτελεί αρκετά εξειδικευμένο τομέα. Συνδυάζει πλήθος θετικών επιστημών όπως η Φυσική, η Χημεία, η Γεωλογία, ανθρωπιστικών επιστημών, όπως η Αρχαιολογία, η Ιστορία, αλλά και τη συμβολή των νέων τεχνολογιών.
Είναι, λοιπόν, απαραίτητη η ύπαρξη προγραμμάτων που προσφέρουν μεγάλη εξειδίκευση σε νέους τομείς της παγκόσμιας επιστήμης. Η εφαρμογή των θετικών επιστημών στην Αρχαιολογία ονομάζεται Αρχαιομετρία. Το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, μέσω του Τμήματος Ιστορίας Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών της Καλαμάτας, σε συνεργασία με το ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος και το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, έχει ιδρύσει από το έτος 2015-2016 Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών με βάση την Αρχαιομετρία, με τίτλο “Cultural Heritage Materials and Technologies”, στο πλαίσιο του οποίου μελετώνται και σύγχρονα ζητήματα παλαιοπεριβάλλοντος.
Οι ακτόλιθοι αποτελούν πετρώματα τα οποία σχηματίστηκαν από ιζήματα τα οποία έφερε το κύμα στην ακτή της παραλίας κατά το παρελθόν. Ως ιζήματα αναφέρονται τις περισσότερες φορές υλικό από άμμο και θαλάσσια, μικρά πετρώματα, τα οποία σχηματίζονται μέσω διαφόρων φυσικών διεργασιών. Για αυτό το λόγο αποτελούν και ένδειξη ύπαρξης παλαιοακτής. Το αποτέλεσμα το οποίο εντοπίζεται σήμερα προέρχεται από μία σειρά χημικών δράσεων που σχετίζονται με τη σταθεροποίηση διαφόρων πετρωμάτων της ακτής με ανθρακικό ασβέστιο. Σχηματίζονται, κυρίως, σε ζεστές θάλασσες και για αυτό το λόγο εντοπίζονται αρκετοί σχηματισμοί αυτού του είδους σε χώρες της Μεσογείου. Το μήκος ενός ακτόλιθου μπορεί να κυμαίνεται από ένα εκατοστό του μέτρου έως ένα δέκατο του χιλιομέτρου, ενώ το πλάτος του είναι πολύ μικρότερο.
Οι βράχοι της παραλίας απλώνονται σε επίπεδα στρώματα, ακολουθούν τη συνολική κλίση της παραλίας ή ακόμη και πιο απότομες πλαγιές. Πολλές φορές παίρνουν τη μορφή επιφανειών φτιαγμένες από τσιμέντο.
Οι ακτόλιθοι έχουν αποτελέσει αντικείμενο εκατοντάδων ερευνών σε όλο τον κόσμο, επειδή η παρουσία τους αποτελεί ένδειξη ανόδου ή υποχώρησης της στάθμης της θάλασσας. Η αλλαγή της τοποθεσίας της ακτής συνδέεται με τη μεταβολή της θαλάσσιας στάθμης. Αυτού του είδους οι θαλάσσιοι βράχοι, οι οποίοι μπορούν να μορφοποιηθούν ανά τους αιώνες, θεωρούνται πραγματικό σημάδι της παλιάς επιφάνειας του θαλασσινού νερού και των αλλαγών στη δομή των ακτών.
Βέβαια, πολλοί θα αναρωτηθούν για τη σημασία της μελέτης τους. Το αντικείμενο της μελέτης των ακτόλιθων δεν αφορά μόνο στη γεωφυσική έρευνα και τις μεταβολές στο θαλάσσιο περιβάλλον. Σε περιοχές με αρχαιολογικό ενδιαφέρον η μεταβολή της θαλάσσιας ακτής μπορεί να αφορά ζητήματα στρατηγικής, παραμονής ή αποχώρησης από έναν τόπο, ανάπτυξης πολιτισμών και καταστροφών. Πώς εντοπίζεται, όμως, η χρονική περίοδος κατά την οποία η παράκτια ή υποθαλάσσια ζώνη δέχτηκε τόσο μεγάλες αλλαγές;
Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, οι ακτόλιθοι αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους δείκτες αλλαγής της ακτής, της στάθμης του θαλάσσιου νερού δηλαδή. Αυτό αναφέρεται, όχι μόνο γιατί οπτικά μπορεί να γίνει αντιληπτή η ύπαρξή τους, αλλά και μέσω των νέων τεχνολογιών μπορεί να γίνει ανάλυση διαφόρων συστατικών τους, η οποία προσφέρει χρονολόγηση.
Σχετικά με τη μελέτη των ακτόλιθων, οι νέες τεχνολογίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν καταλυτικά. Οι αναλύσεις αυτές μπορούν να αφορούν πετρογραφική ανάλυση, χρονολογική ανάλυση, τοπογραφική ανάλυση μέσω αποτύπωσης και τρισδιάστατων μοντέλων κ.ά.
Χρονολόγηση μπορεί να γίνει μέσω νέων τεχνολογιών και στα ιζήματα των πετρωμάτων. Σχετική χρονολόγηση προσφέρεται με τη μελέτη της στρωματογραφίας, δηλαδή του τρόπου με τον οποίο έχουν εναποτεθεί τα στρώματα ιζημάτων με βάση τη χρονολογική σειρά, από το παλιότερο στο πιο σύγχρονο. Ο συνηθέστερος τρόπος με τον οποίο εντοπίζεται η απόλυτη χρονολογία ενός ιζήματος και πετρώματος είναι η Φωταύγεια. Κατά τη μέθοδο της Φωταύγειας ουσιαστικά εκπέμπεται ακτινοβολία στο υλικό που εξετάζεται και εκείνο εκπέμπει φως από την απελευθέρωση των ηλεκτρονίων.
Η μελέτη της μορφολογίας της ακτογραμμής συνδυάζει και τομείς αποτύπωσης τοποθεσιών, επεξεργασίας εικόνων, εισαγωγής πληροφοριών σε γεωαναφερόμενα συστήματα. Μεγάλη σημασία στην εξέλιξη αυτών των τομέων έχει η χρήση της φωτογραμμετρίας, δηλαδή αποτυπώσεων με μεγάλη ευκρίνεια από ιπτάμενες συσκευές, όπως είναι τα Συστήματα μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών – ΣμηΕΑ ή drones.
Στο πλαίσιο της μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας της συγγραφέως, εφαρμόστηκαν οι τεχνολογίες της αεροφωτογράφισης και συνδυαστικής αξιολόγησης των γεωαρχαιολογικών δεδομένων, με στόχο την αποτίμηση της διαμόρφωσης της ακτογραμμής στην περιοχή του Ρωμανού, όπου σήμερα δραστηριοποιείται η ξενοδοχειακή μονάδα της Costa Navarino, με σκοπό την κατανόηση της χρονολογικής εξέλιξης της παραλίας της περιοχής, συμβάλλοντας παράλληλα στο Γεωαρχαιολογικό Πρόγραμμα που εξελίσσεται στην περιοχή (2020-2025) και που αποτελεί σύμπραξη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας με το Εργαστήριο Αρχαιομετρίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
Γίνεται αντιληπτό, λοιπόν, ότι η άνθηση των νέων διεπιστημονικών τομέων σε ελληνικά πανεπιστήμια αποτελεί μεγάλη καινοτομία. Ειδικά πόλεις, όπως η Καλαμάτα, επωφελούνται αναμφισβήτητα από σύγχρονες εξειδικευμένες έρευνες που τις θέτουν στην τεχνολογική πρωτοπορία της Ευρώπης. Το αναφερόμενο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου αποτελεί για τους Έλληνες φοιτητές και επιστήμονες ευκαιρία και παράλληλα πρόκληση να εξειδικευτούν σε τόσο νέους και ανερχόμενους επιστημονικούς κλάδους. Ταυτόχρονα, έχει αναδειχθεί σε πόλο έλξης φοιτητών από το εξωτερικό, οι οποίοι με τη σειρά τους γνωρίζουν, αγαπούν και αναδεικνύουν σε διεθνή εκπαιδευτικό προορισμό την πόλη της Καλαμάτας.
Της Ευαγγελίας Μπηλίτση
Αρχαιολόγου, απόφοιτης Μεταπτυχιακού Προγράμματος “Cultural Heritage Materials and Technologies”, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
