«Είμαι σε αυτή τη δουλειά με μεγάλη συνέπεια και μεγάλη αγάπη και ποτέ δεν συμβιβάστηκα»
Ένας γήινος και ταυτόχρονα ένας άνθρωπος που κατοικεί σε ένα άλλο σύμπαν, χορτάτος και συνάμα αχόρταγος για την τέχνη του…
Αυτή είναι η αίσθηση που αποκόμισα από την επίσκεψη στο εργαστήρι του διακεκριμένου Μεσσήνιου γλύπτη, Χρήστου Ρηγανά πριν από λίγα 24ωρα.
Οι καλλιτεχνικές μορφές, ήδη από την εξωτερική είσοδο με τα ογκώδη γλυπτά, εξέπεμπαν μια ενέργεια που μπορούσα να νοιώσω, αλλά δεν ήμουν σε θέση να αποκωδικοποιήσω, με τη φυσική ομορφιά τριγύρω και το άπλετο φως, τη θέα του Μεσσηνιακού κόλπου στο βάθος, όλα να δένουν αρμονικά.
Η ήρεμη δύναμη που τα διατάσσει και τα διευθύνει, ο κ. Χρήστος με τη ζεστή του φιλοξενία και τη διάθεσή του να μιλήσει για όλα με απλότητα, μετέτρεψε τη συνέντευξη περισσότερο σε μια φιλική συζήτηση.
Έτοιμος να μπει στην 8η δεκαετία της ζωής του, ζει «γαλήνια κάθε μέρα, με ευφορία ψυχής» και νοιώθει ότι είναι «παιδί, αμούστακο παιδί». Κινείται ανάλαφρα μέσα στο εργαστήριό του και το πλήθος των δημιουργημάτων του -άλλα κατανοητά μα τα περισσότερα δυσανάγνωστα για τον αμύητο- που μας περιτριγυρίζουν, σε κάνουν να θυμηθείς ότι έχεις απέναντί σου έναν κορυφαίο καλλιτέχνη, ο οποίος βραβεύθηκε τον περασμένο Δεκέμβριο από την Ακαδημία Αθηνών, το ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της χώρας «σε αναγνώριση της μακράς και ξεχωριστής καλλιτεχνικής τους δημιουργίας, με έμφαση στο παραδοσιακό υλικό του μαρμάρου» (σ.σ. μαζί με τους Κυριάκο Ρόκο και Κώστα Δικέφαλο).
Η συγκεκριμένη διάκριση αποτελεί αναμφισβήτητα ένα πολύ σημαντικό επιστέγασμα της δουλειάς του Χρήστου Ρηγανά, μαζί με την ικανοποίηση που του έφερε το σχόλιο πολλών φίλων και συναδέλφων ότι «Είσαι πιο πάνω από αυτή τη βράβευση». Ευτυχώς, δε χρειάστηκε να φτάσει σε τόσο μεγάλη ηλικία για να εκτιμηθεί η δουλειά του, καθώς το έργο του μιλούσε γι’ αυτόν από την πρώτη στιγμή και καταξιώθηκε μέσα στο χρόνο, παρ’ ότι επέλεξε έναν μοναχικό δρόμο, εκτός «star system», επιστρέφοντας για μόνιμη διαμονή από τη δεκαετία του ’80 στην γενέτειρά του, Καλαμάτα.
Έργα του εκτίθενται σε δημόσιους χώρους σε 20 πόλεις της Ελλάδας, όπου συμμετείχε σε συμπόσια και πανελλήνιους διαγωνισμούς γλυπτικής, που του απέφεραν 8 πρώτα βραβεία, πολλά 2α ή 3α , καθώς και επαίνους.
Δεν λείπει από το μυαλό του κ. Χρήστου ότι η πορεία του θα ήταν διαφορετική αν είχε στήριξη και καθοδήγηση, καθώς συνειδητοποίησε και φάνηκε από την πρώτη στιγμή που έγινε γλύπτης «ότι είχα μια πολύ ενδιαφέρουσα γλώσσα γραφής». Παρά τις προσπάθειες να αγνοηθεί (πχ κανείς …δεν ήξερε που βρισκόταν όταν τον έψαχνε το Υπουργείο Πολιτισμού για να τον στείλει σε μια έκθεση στο εξωτερικό), οι ευκαιρίες για μεγαλύτερη ανάδειξη δεν έλειψαν (για παράδειγμα, ενδιαφέρον για το έργο του είχε δείξει ο Ιόλας, όμως ο ίδιος δεν το «κυνήγησε»).
Το όνειρο της γλυπτικής…
Την πορεία του ο Χρήστος Ρηγανάς τη χάραξε εξ αρχής: «Είμαι σε αυτή τη δουλειά με μεγάλη συνέπεια και μεγάλη αγάπη και ποτέ δεν συμβιβάστηκα να φτιάξω κάτι που αρέσει για να πάρω τη δουλειά. Σε αυτό με βοήθησε η απόφασή μου ότι δεν θα κάνω οικογένεια και περιουσία για να αφοσιωθώ στη γλυπτική». Η ιστορία του όμως αρχίζει από πολύ πιο πίσω και μοιάζει προκαθορισμένη. Ίσως κάπου εκεί που ο παππούς του ήταν λιθοξόος ή «μαρμαροπελεκάνος» όπως τους έλεγαν (πέθανε μάλιστα επί το έργον, κατά τις εργασίες συντήρησης των αρχαιοτήτων στην Αγορά, της Αθήνας). «Το όνειρο της Γλυπτικής/λιαζόταν απ’ τα μικράτα μέσα μου/τότε που το κομό/ως τη σφαγή μου έφτανε/Στα πάνω συρτάρια τα όνειρά μου/δύο σελίδες με γραμμικά σχέδια/γλυπτών του Παρθενώνα/και μια πλεξούδα μετάξι/ζωντανή», γράφει ο Χρήστος Ρηγανάς στο ποίημα «Τα όνειρά μου», με το οποίο ανοίγει η ποιητική του συλλογή «Σμίλης γραφήματα», ένα βιβλίο όπου η γλυπτική μετατρέπεται σε (γλωσσική) ποίηση, καθώς παντού υπάρχουν αναφορές και εικόνες της Τέχνης του. «Ήθελα από τη Γ’ Δημοτικού να γίνω γλύπτης» θυμάται ο ίδιος και εισήχθη με την πρώτη στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών το 1963, χωρίς να κάνει χρήση της δυνατότητας επιλογής να ακολουθήσει επίσης ζωγραφική ή χαρακτική.
Καθημερινά, και τις Κυριακές ακόμη, από νωρίς τα ξημερώματα (5-5.30) έως κάπου 2-2.30 μετά το μεσημέρι και δεύτερη …βάρδια το απόγευμα (εκτός από το καλοκαίρι που μετακομίζει στο Ακρογιάλι και ψάχνει για πέτρες, προπέλες και άλλα υλικά έμπνευσης και δημιουργίας) ο κυρ Χρήστος βρίσκεται στο εργαστήριό του, στο «κολαστήριό» του, όπως το λέει, εννοώντας όμως το καταφύγιό του. «Και δεν νοιώθετε μοναξιά;», τον ρώτησα κάποια στιγμή. «Μοναξιά; Με τόση παρέα;» ήταν η άμεση απάντησή του. Η μεγάλη του αγωνία είναι ο χρόνος που δεν επαρκεί ή σκέφτεται ότι θα χρειαζόταν τα πολλά χέρια της Ινδής θεάς Κάλι… Δύο γλυπτά από πηλό βρίσκονται σε εξέλιξη στο κέντρο του εργαστηρίου και σε μια γωνιά υπάρχει ένα μακρύ μαδέρι που μάζεψε από τη θάλασσα, στο οποίο ο καλλιτέχνης βλέπει ήδη μιαν «Αργώ», έτοιμη να αποπλεύσει, έχοντας στο μυαλό του τα στραβόξυλα να της δίνουν σχήμα και τη γοργόνα που τον περιμένει να την παραλάβει από το χυτήριο στην Αθήνα, ψάχνοντας το ακριβές σημείο όπου θα τοποθετήσει και μια προπέλα…
Πώς ξεχωρίζει ένα καλό γλυπτό;
Αλλά …πώς ξεχωρίζει ένα καλό γλυπτό έργο; «Ο άνθρωπος που μπορεί να σχεδιάσει φαίνεται και το έργο έχει πλαστικές αρετές όταν στέκεται σα μέγεθος στο χώρο. Ό,τι είναι ο όγκος είναι και ο χώρος και θα πρέπει τα δύο να συνδιαλέγονται και όχι να αντιπαλεύει το ένα το άλλο», εξηγεί ο κ. Χρήστος και σε άλλο σημείο προσθέτει: «Η δυσκολία δεν είναι στην αντίσταση των υλικών, αλλά στο πώς το προσεγγίζεις, τι θέλεις να κάνεις, έχει μια δυναμική το υλικό και δεν πρέπει η σχεδίαση να ευτελίζει τη δύναμη του υλικού.
Τα αντικείμενα έχουν μια βιογραφική ταυτότητα, μια ρόδα πρέπει να μετατραπεί σε κάτι που θα εμπεριέχει την κίνηση, όχι να την κάνεις …φωτιστικό σε ταβέρνα. Τι σχέση έχει με αυτό;».
Η εκδικητικότητα της Τέχνης
Ο κ. Χρήστος μας μίλησε ακόμη για την εκδικητικότητα της Τέχνης σε όσους την απεμπολήσουν, έχοντας απτά παραδείγματα ανθρώπων που ακολούθησαν άλλους δρόμους και στο τέλος ένοιωσαν «άδειοι». «Στη ζωή ήρθαμε να κάνουμε ό,τι η κοσμική σοφία μας έδωσε και με τις σπουδές μάθαμε που βρίσκεται η ομορφιά», αποφαίνεται. Γι’ αυτό κι ο ίδιος δουλεύει πυρετωδώς με στόχο να καλύψει τις ψυχικές του ανάγκες, παραμένοντας ολιγαρκής για την υλική ζωή. «Περπατάω στα 80, τι να τα κάνω τα λεφτά», λέει χαρακτηριστικά, ενώ εξετάζοντας την καλλιτεχνική του εξέλιξη στις φόρμες με το πέρασμα του χρόνου ο Μεσσήνιος καλλιτέχνης διαπιστώνει ότι «γίνομαι πιο απλός, πιο αφαιρετικός, πχ ένα σύρμα να στέκει στο χώρο, αυτό θα είναι για μένα ολοκλήρωση, αλλά δεν το έχω καταφέρει ακόμη».
Σε αναμονή για την αποδοχή της δωρεάς του έργου του από το Δήμο Καλαμάτας
Εκτός από τους καλλιτεχνικούς του στόχους, αυτό που απασχολεί τον Χρήστο Ρηγανά είναι η αξιοποίηση του έργου του, το οποίο ο ίδιος έχει προτείνει επισήμως να δωρίσει στο Δήμο Καλαμάτας. «Ο άνθρωπος έρχεται σε αυτό τον κόσμο για να δώσει και όχι για να πάρει», λέει για την απόφασή του αυτή ο διακεκριμένος γλύπτης. Ωστόσο, παρά την αρχική αποδοχή -«Ο Δήμαρχος έδωσε εντολή για τον ορισμό επιτροπής, η οποία θα προβεί σε αξιολόγηση και καταγραφή των έργων του κ. Ρηγανά», ανέφερε μάλιστα σχετικό δελτίου Τύπου από τον Δήμο- δεν υπάρχει κάποια εξέλιξη εδώ και περίπου μια 6ετία…
Η διαμάχη για το μνημείο της 23ης Μαρτίου και ο Λη Φέρμορ στο «Θάρρος»
Την πρωτοποριακή ματιά του Χρήστου Ρηγανά είχε εντοπίσει σχεδόν εξ αρχής ο Πάτρικ Λη Φέρμορ, εκφράζοντας το θαυμασμό του για το έργο του νεαρού Καλαματιανού γλύπτη με επιστολή του στο «Θάρρος» στις 11 Μαΐου 1972.
Ο Άγγλος φιλέλληνας και συγγραφέας πήρε έτσι δημόσια θέση στη σφοδρή διαμάχη που είχε ξεσπάσει (με μεγαλύτερο πολέμιο τον Δεσπότη) για το μνημείο της 23ης Μαρτίου το οποίο είχε φιλοτεχνήσει ο Ρηγανάς το 1970 με απ’ ευθείας ανάθεση από το Δήμαρχο Καλαμάτας, Κουτουμάνο και έγκριση από 3μελή επιτροπή. Εν μέσω Χούντας και κόντρα στα στερεότυπα της δύναμης, των πολεμικών σκηνών κτλ. το μνημείο του Ρηγανά προβάλλει με «την πρωτοτυπία του σχεδίου, την αισθητικήν και λεπτόφυην συνάφειαν των διαφόρων τμημάτων με το σύνολον και τον σίγουρον χειρισμόν της μορφής και του φωτός και τη σωστή τοποθέτησιν του παντός εν σχέσει με το περιβάλλον του», σημειώνει μεταξύ άλλων ο Λη Φέρμορ, πετυχαίνοντας εν τέλει «Ο νέος ήχος και ο άλλος τύπος που εκφράζει το μνημείο μεταδίδει την έννοιαν και την ουσίαν του ’21 με έναν πιο βαθύ και διαρκή τρόπο»! «Έτυχε να δω το μνημείο μαζύ με δυο φίλους των οποίων οι αντιλήψεις έχουν άλλο βάρος, δηλαδή με τον Ακαδημαϊκό Νίκο Χατζηκυριάκο Γκίκα, (ίσως τον καλύτερο καλλιτέχνη της Ελλάδος) και την κ. Ιζαμπέλλα Ρώσθρον, διασημότατη Αγγλίδα ζωγράφο.
Η γνώμη των ήταν όλως δι’ όλου ευνοϊκή και η παρουσία του έργου προεκάλεσε πολλά συγχαρητήρια λόγια δια τον Δήμον της Καλαμάτας, δια την καλήν εκλογήν και τα θάρρος του» προσθέτει μεγαλύτερη δύναμη στην άποψή του ο Λη Φέρμορ.
Ο κ. Ρηγανάς θυμάται ότι ο τότε Μητροπολίτης Χρυσόστομος, τον είχε αναζητήσει και τον επέκρινε έντονα, εκφράζοντας την απαίτηση να το έχει εγκρίνει ο ίδιος πρώτα κι αν το είχε δει «θα το προλάβαινα το κακό»!
Ο ίδιος εξηγεί ότι το μνημείο περιλαμβάνει δύο φιγούρες, έναν πολεμιστή και μια γυναικεία και τα πόδια τους υποδηλώνονται με το περίφημο πέλμα, το οποίο έχει 4 δάχτυλα αντί για πέντε, ενώ ξεχωρίζει και ένα μάτι που έχει τοποθετηθεί στον «αγκώνα» του περιστεριού επιτείνοντας και δίνοντας άλλη διάσταση στη δύναμή του.
Πέντε συνολικά έργα του Χρήστου Ρηγανά κοσμούν την πόλη μας, καθώς υπάρχει ακόμη το μνημείο των λιμενεργατών, το γλυπτό που υπάρχει έξω από το ΔΗΠΕΘΕΚ «προϊόν» του συμποσίου γλυπτικής της Καλαμάτας, το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης στο Αναψυκτήριο που είναι ένα από τα ογκωδέστερα που υπάρχουν στην Ελλάδα (2,80 μ. ύψος, με ένθετη τη γροθιά) και το ηρώο για τη Μάχη της Καλαμάτας στο τέρμα του πάρκου (ο ίδιος θεωρεί ακατάλληλο το σημείο, όπου έχει τοποθετηθεί) και το οποίο περιλαμβάνει ένα στεφάνι, από τα αγαπημένα έργα για τον ίδιο το δημιουργό.
Ποιος είναι ο Χρήστος Ρηγανάς
Ο Χρήστος Ρηγανάς γεννήθηκε το 1944 στην Καλαμάτα. Σπούδασε Γλυπτική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (Α.Σ.Κ.Τ.) (1963 – 1968). Παρακολούθησε το εργαστήρι Χαλκοχυτικής της Α.Σ.Κ.Τ. (1965-67). Η παρουσία του, στον χώρο της γλυπτικής, είναι συνεχής, από το 1970 και εντεύθεν. Από το έτος 1983 ζει και εργάζεται στην Καλαμάτα. Έργα του, εκτός από υπαίθριους χώρους, βρίσκονται στο Υπουργείο Πολιτισμού, στην Εθνική Πινακοθήκη, σε ιδιωτικές συλλογές τόσο στην Ελλάδα όσο και το εξωτερικό.
Κατά το δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του ’80, διετέλεσε Διευθυντής της Δημοτικής Επιχείρησης Πολιτιστικής Ανάπτυξης Καλαμάτας (ΔΕΠΑΚ) και δάσκαλος στο Εικαστικό Σχολείο αυτής. Υπήρξε ένας από τους τρεις ιδρυτές της Εικαστικής Ομάδας Καλαμάτας (1983), η οποία τελούσε υπό την αιγίδα και τη χρηματοδότηση του ΥΠΠΟ.
Έχει διακριθεί σε Πανελλήνιους διαγωνισμούς μνημειακής γλυπτικής κατακτώντας πρώτα, δεύτερα, τρίτα βραβεία καθώς και επαίνους.
Στο ενεργητικό του έχει οκτώ ατομικές εκθέσεις, ενώ έχει συμμετάσχει και σε πολλές ομαδικές. Έχει δείξει δουλειά του στο εξωτερικό και στις χώρες Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ελβετία, Ιταλία, Ρουμανία, Κύπρο και ΗΠΑ.
Έχει φιλοτεχνήσει έργα μεγάλων διαστάσεων Μνημειακής και Εικαστικής Γλυπτικής, τα οποία βρίσκονται σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας (Καλαμάτα, Αμαλιάδα, Κοζάνη, κ.ά.) και στη Λεμεσό της Κύπρου. Έχει λάβει μέρος φιλοτεχνώντας έργα μεγάλων διαστάσεων στα εξής Συμπόσια Γλυπτικής: Κόνιτσας, Ιωαννίνων, Πανεπιστημίου Πατρών, Διεθνές Σαμοθράκης, Λεμεσού Κύπρου, Αιγάλεω, Καλαμάτας, Αγίας Παρασκευής και Διονύσου Αττικής, στο πλαίσιο των Ολυμπιακών Αγώνων «Αθήνα 2004», Καρδίτσας, Κατερίνης, Αμαλιάδας, Πάρου, του Μουσείου Σύγχρονης Γλυπτικής, «Θ. Παπαγιάννης» στο Ελληνικό Ιωαννίνων, Ηράκλειο Κρήτης (Βενεράτο) για τα «400 χρόνια από τον θάνατο του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου», Συμπόσιο Γλυπτικής Ναξιώτικου Μαρμάρου – 2018-19- 20, Νάξος, και Συμπόσιο Γλυπτικής Μεταμόρφωσης Αττική.
Από το 2013 έως σήμερα, παραδίδει σεμινάρια γλυπτικής μαρμάρου στο Σύλλογο Φίλων Ν. Περαντινού, στην Πάρο. Από το 1970 μέχρι σήμερα, συνεχίζει αδιάκοπα να δημιουργεί στο εργαστήριό του, να παραδίδει αφιλοκερδώς μαθήματα σε νέους καλλιτέχνες και να συνεργάζεται με διάφορες αίθουσες και χώρους Τέχνης.
Εξέδωσε την ποιητική συλλογή «Σμίλης γραφήματα» (Αθήνα, 2022, «Οι Εκδόσεις των Φίλων»).
-Ευχαριστώ τον συνάδελφο, Χρήστο Κοτσωνή, ο οποίος με συνόδεψε σ’ αυτό το όμορφο ταξίδι στο εργαστήρι του κ. Χρήστου…
Της Χριστίνας Ελευθεράκη
