Ερεύνα πηγών στην Καλαμάτα κάνε η καθηγήτρια γεωφυσικής του πανεπιστημίου Ταφτς της Βοστώνης
Η γνώση και η πρόληψη προστατεύουν από το «κακό» και σκορπίζουν τους φόβους, και στην Καλαμάτα (και γενικότερα στην Ελλάδα), ένας από τους μεγάλους συλλογικούς φόβους είναι οι σεισμοί.
Η γεωφυσικός Αγγελική Μπαρμπεροπούλου ήρθε απαλλαγμένη από αυτόν τον φόβο στην πόλη μας, από την Αμερική, όπου διδάσκει στο πανεπιστήμιο Ταφτς της Βοστώνης (τμήμα Αστικής και Περιβαλλοντικής Πολιτικής και Σχεδιασμού), και συμβουλεύει κρατικούς οργανισμούς (στις ΗΠΑ και τη Ν. Ζηλανδία) για την πολιτική προστασία από φυσικές καταστροφές, με σκοπό να προσθέσει στην επιστημονική και στην κοινή γνώση, μέσα από μια εκτεταμένη ιστορική έρευνα σε πρωτογενείς πηγές.
Τη συναντήσαμε… επί το έργον, στη Λαϊκή Βιβλιοθήκη Καλαμάτας, και μας μίλησε για το δύσκολο συγκεκριμένο εγχείρημα, το οποίο πήρε έμπνευση από την Ξάνθη, τόπο καταγωγής της μητέρας της, και το προσωπικό ενδιαφέρον για τη χρονολόγηση μιας διατηρητέας οικογενειακής καπναποθήκης. Η αναζήτησή της έφερε στην επιφάνεια τον μεγάλο σεισμό του 1829, που ισοπέδωσε την περιοχή και έγινε αισθητός στα Βαλκάνια, με αντίκτυπο μέχρι και τη Βουδαπέστη, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα τη δυσκολία στην εύρεση πληροφοριών. Το κενό αυτό φιλοδοξεί να καλύψει το πρότζεκτ «Ιστορικοί σεισμοί της Ελλάδος», που ξεκίνησε πέρυσι, σε συνεργασία με διαφόρους φορείς και πρόσωπα, όπως η Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Αρχείων Τάξις» και ο Παναγιώτης Ανδριανόπουλος, το Αστεροσκοπείο Αθηνών και ο καθηγητής Αθανάσιος Γκανάς, το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και η καθηγήτρια, Βίκυ Κουσκουνά-υπεύθυνη βάσης δεομένων, το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και ο Γιώργος Μαλαπέρδας διδάκτωρ Αρχαιομετρίας, «με ένα πολύ σημαντικό εργαστήρι, που αναδεικνύει πολλά πράγματα», όπως σχολιάζει η Αγγελική Μπαρμπεροπούλου, συμπληρώνοντας ακόμη ότι πρόκειται για μια πολύ δυναμική εργασία, χωρίς «καλούπια», που αποκτά συνεχώς νέες πτυχές και διευρύνει διαρκώς τον κύκλο των εμπλεκομένων.
Η κα Μπαρμπεροπούλου επικεντρώνει τη δική της έρευνα στην Πελοπόννησο, όπου υπάρχει ειδικό ενδιαφέρον, λόγω της τοποθεσίας στο δυτικό ελληνικό τόξο, στο όριο των πλακών, και όπου δημιουργούνται σεισμοί πολλαπλών χαρακτηριστικών, ενώ, χρονικά, εξηγεί ότι την ενδιαφέρει για ανάλυση το πρώτο μισό 20ού αιώνα ή πριν από το ’60, γιατί τότε υπάρχουν καταγραφές από αναλογικούς σεισμογράφους σε χαρτί. Η έρευνα καθ’ αυτή είναι εξαιρετικά πολύπλοκη και δύσκολη υπόθεση. Εκτός από τα …κλασικά μέρη των πηγών, όπως τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, η Λαϊκή Βιβλιοθήκη Καλαμάτας και άλλες βιβλιοθήκες ανά την Ελλάδα, οι ιστορικές εφημερίδες, φυσικά, όπως το «Θάρρος» που διαθέτει οργανωμένο και πλήρες αρχείο και άλλες που δεν λειτουργούν πια και είναι δύσκολο να βρεθούν τα φύλλα τους, η Ελληνίδα καθηγήτρια αρέσκεται στον ρόλο του …Ηρακλή Πουαρώ. Με δεδομένους περιοριστικούς παράγοντες, όπως η μακρά οθωμανική κατοχή και οι μετέπειτα πόλεμοι, τα αραιά δίκτυα σεισμογράφων που υπήρχαν παλιά (στην Ευρώπη εγκαθίστανται από τα τέλη του 19ου αιώνα) και υπενθυμίζοντας ότι ο κ. Παπαζάχος είχε ανατρέξει σε μοναστήρια ανά την Ελλάδα για να καταφέρει να φτιάξει τον κατάλογο με τους ελληνικούς σεισμούς, η Αγγελική Μπαρμπεροπούλου μεταφέρει κάτι από τη δική της εμπειρία. «Δεν ξέρεις πού να ψάξεις. Οπουδήποτε μπορείς να βρεις στοιχεία», σχολιάζει, έχοντας ανακαλύψει απροσδόκητα σημαντικές πληροφορίες σε ποικίλης θεματολογίας περιοδικά, π.χ. σε ένα πρωτοχρονιάτικο τεύχος που βρέθηκε στη βιβλιοθήκη της Σπάρτης, σε άρθρο του παλιού διευθυντή του Αστεροσκοπείου, του κ. Γαλανόπουλο, σε συλλογές ανθρώπων που κρατούσαν αρχεία, όπως μια ιδιωτική καταγραφή από αρχαίους συγγραφείς. Πολλές πληροφορίες έχει διαφυλάξει ο σύλλογος Φιλιατρών, ειδικά για τον σεισμό που έγινε στην περιοχή το 1886 και συνδυάστηκε με τσουνάμι. Αν και ο συγκεκριμένος σεισμός είναι εκτός του (χρονικού) πεδίου της τρέχουσας έρευνας, παραπομπές και στοιχεία καταγράφονται για μελλοντική αξιοποίηση κι αυτό είναι μια διπλή πολύτιμη διάσταση της έρευνας, που κάνει η κα Μπαρμπεροπούλου και οι συνεργάτες της: Διασώζονται με ψηφιακές καταγραφές, προσβάσιμες διαδικτυακά απ’ όλο τον κόσμο (υπάρχουν καλές περιλήψεις, αλλά όχι ανοικτά λεπτομερή δεδομένα πρωτογενών πηγών), το σχετικό πληροφοριακό και αρχειακό υλικό που κινδυνεύει να χαθεί για πάντα, καθώς το χαρτί είναι ιδιαίτερα εύθραυστο κι αυτό το διαπιστώνουν συχνά οι ερευνητές. Ειδικά τα σεισμογραφήματα χρειάζονται ιδιαίτερες συνθήκες συντήρησης και τώρα σκανάρονται και ψηφιοποιούνται.
«Ο σεισμός δεν είναι κάτι που πρέπει να φοβόμαστε»
Η έρευνα του πανεπιστημίου Ταφτς και της κας Μπαρμπεροπούλου κοινοποιείται μέσα από δημοσιεύσεις και συνέδρια, όπως το συνέδριο της Γεωλογικής Εταιρείας που έγινε πέρυσι το Φθινόπωρο κι εκείνο που θα ακολουθήσει τον Σεπτέμβριο στο Ληξούρι, «Ιστορικοί σεισμοί», με υπεύθυνη την κα Κουσκουνά. «Η έρευνα και η ανάλυση των σεισμών μάς βοηθάει να γνωρίσουμε καλύτερα τους κινδύνους, να κατανοήσουμε καλύτερα τους σεισμούς, σε τι μορφή έχουν συμβεί, για να ξέρουμε και ποια είναι και η επικινδυνότητα μιας περιοχής. Η πρόβλεψη για τους γεωφυσικούς αφορά στο τι θα συμβεί αν γινόταν σεισμός σε ένα ρήγμα, καθώς υπάρχει συσχέτιση με χαρακτηριστικά μοντέλα για την κατανομή εντάσεων, έκταση ζημιών στο αστικό και φυσικό περιβάλλον», εξηγεί η Ελληνίδα καθηγήτρια και συνεχίζει: «Πρέπει να συνηθίσουμε να ζούμε με το φαινόμενο. Δεν είναι κάτι που πρέπει να φοβόμαστε, γιατί είναι οι κατασκευές που προκαλούν τους θανάτους και όχι οι σεισμοί οι ίδιοι. Ο σεισμός είναι ένα φυσικό φαινόμενο, όπως οι πλημμύρες. Ζούμε με αυτούς και έχουμε σεισμικό κώδικα. Προσωπικά, δεν τους φοβάμαι, έχω ζήσει από κοντά πολλούς σεισμούς, και στο εξωτερικό και στην Ελλάδα, όπως τον σεισμό του 1999 στην Αθήνα. Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον φαινόμενο, είναι Φυσική, έχει να κάνει με τη μετάδοση της ενέργειας μέσα από υλικά. Πρόκειται για έναν φανταστικό κλάδο, όπου μπορείς να συνδυάσεις στοιχεία και γνώσεις από πολλές επιστήμες».
Ένα όραμα που αξίζει να στηριχθεί και να υλοποιηθεί…
Η κα Μπαρμπεροπούλου έχει, όμως, κι άλλα σχέδια που μας αφορούν και αξίζει να υποστηριχθούν, ώστε να υλοποιηθούν… Όπως εκμυστηρεύεται, ένα από τα όνειρά της είναι η διοργάνωση στην Καλαμάτα μιας «πολύ μεγάλης έκθεσης, με ομιλίες και δραστηριότητες που θα καλύπτουν όλο το φάσμα γύρω από τους σεισμούς της Ελλάδας, με επίκεντρο τον σεισμό του 1986, με αναπαράσταση των σκηνών του Ερυθρού Σταυρού και πώς ζούσαν οι οικογένειες, με πρότζεκτ κατασκευής παλιών σεισμογράφων από μαθητές και με την ανάδειξη των ερευνητικών ομάδων που ασχολούνται με τους σεισμούς στην Ελλάδα και της δουλειάς που κάνουν». Η ίδια επισημαίνει την ιδιαιτερότητα-οδηγό της Καλαμάτας, ως πόλης που αναγεννήθηκε μέσα από την καταστροφή, κάτι που δεν είναι συνηθισμένο, και δίνει τη δυνατότητα μελέτης πάνω στην ανάκαμψη μιας περιοχής. «Από κάτι καταστροφικό μπορεί να βγει κάτι θετικό κι αυτός είναι ο κύκλος της πολιτικής προστασίας: η πρόληψη, η προετοιμασία, η αντιμετώπιση την ώρα που γίνεται το συμβάν και η ανάκαμψη, βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη, και σε οδηγεί στη βάση της πρόληψης, χωρίς να είναι αυστηρά τα σύνορα μεταξύ των περιοχών αυτών», προσθέτει η κα Μπαρμπεροπούλου. Η ίδια έχει μεγάλη εμπειρία στην πολιτική προστασία και με αυτή την ιδιότητα προσθέτει μία ακόμη σημαντική διάσταση στο τραπέζι, αυτό της συντονισμένης και οργανωμένης εμπλοκής τόσο στην προετοιμασία όσο και στα υπόλοιπα στάδια της κοινότητας και των ανθρώπων τοπικών ομάδων.
Η ανήσυχη καθηγήτρια του Ταφτς-Βιογραφικό σημείωμα
«Αν δεν έχεις την αγάπη για την έρευνα, δεν μπορείς να την κάνεις», λέει η Αγγελική Μπαρμπεροπούλου, η οποία εκμεταλλεύεται τον περισσότερο ελεύθερο του καλοκαιριού γι’ αυτό τον σκοπό και αποζημιώνεται, όχι μόνο με απτά κέρδη για την επιστήμη της, αλλά και με συναισθηματικά οφέλη, όπως η σύνδεση με τις ρίζες, το παρελθόν και τους προγόνους, μέσα από το σκάλισμα των παλαιότερων εποχών.
Η Δρ Μπαρμπεροπούλου είναι κάτοχος μεταπτυχιακού στα Εφαρμοσμένα Μαθηματικά και κάτοχος διδακτορικού στη Γεωφυσική, από το Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον στο Σηάτλ των Ηνωμένων Πολιτειών. Έχει διατελέσει σε ακαδημαϊκές και ερευνητικές θέσεις σε διάφορες χώρες στον κόσμο, όπως ερευνήτρια στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και, πιο πρόσφατα, ως ανώτερη επιστήμονας στην AIR στη Βοστώνη.
Από τον Σεπτέμβριο του 2021 είναι καθηγήτρια στο τμήμα Αστικής και Περιβαλλοντικής Πολιτικής και Σχεδιασμού, στο Πανεπιστήμιο Tufts της Βοστώνης. Η Δρ Μπαρμπεροπούλου ασχολείται με τους σεισμούς και τα τσουνάμι για περισσότερα από δεκαπέντε χρόνια και έχει εκπροσωπήσει την Καλιφόρνια ως εμπειρογνώμων στο Εθνικό Πρόγραμμα Μετριασμού των
Κινδύνων από Τσουνάμι (National Tsunami Hazard Mitigation Program) και στην Επιτροπή για τα Τσουνάμι της πολιτείας της Καλιφόρνια (Tsunami Steering Committee). Ήταν, επίσης, μέλος ομάδας εμπειρογνωμόνων στη Νέα Ζηλανδία, που συμβουλεύει το Υπουργείο Πολιτικής Προστασίας και Διαχείρισης Εκτάκτων Αναγκών (MCDEM). Από τον Ιούνιο του 2022 είναι σύμβουλος Γεωπαρατήρησης (GIS) της νεοφυούς επιχείρησης Prometheus Space Technologies στη Διαχείριση Κινδύνων από Περιβαλλοντικές Καταστροφές (https://eo- prometheus.space).
Αυτές τις μέρες, εκτός από την έρευνα, διδάσκει Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών και Τηλεπισκόπηση στο Πανεπιστήμιο Tufts της Βοστώνης. Όταν δεν κάνει έρευνα ή διδάσκει, μπορεί να την βρείτε σε βιβλιοθήκες, βιβλιοπωλεία ή σε παρόμοιους δημόσιους χώρους, με σκοπό τη μετάδοση της γνώσης και την ανταλλαγή απόψεων γύρω από τις φυσικές επιστήμες, καθώς είναι μεγάλη υποστηρικτής της άποψης ότι η επιστήμη μπορεί να διδαχθεί πέραν των τεσσάρων τοίχων μίας αίθουσας ενός εκπαιδευτικού ιδρύματος!
Πανεπιστημιακή ιστοσελίδα: https://facultyprofiles.tufts.edu/aggeliki-barberopoulou
Η πολύτιμη φοιτήτρια -βοηθός Σάρα Φιρθ
«Πολύ ενδιαφέρον πόσο το γεωλογικό περιβάλλον τόπου επηρεάζει το αρχιτεκτονικό στυλ»
Η Σάρα Φιρθ, σπουδάζει Οικονομικά, σε συνδυασμό με την Αστική και Περιβαλλοντική Πολιτική και τις Γεωεπιστήμες, στο Πανεπιστήμιο Tufts της Βοστώνης (Μασαχουσέτη), και είναι πολύτιμος συμπαραστάτης της καθηγήτριάς της κας Μπαρμπεροπούλου στις φετινές έρευνές της στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, η Σάρα εργάζεται στην ψηφιοποίηση αναλογικών σεισμογραφημάτων, καθώς και στην αρχειοθέτηση εκατοντάδων σελίδων ιστορικών αναφορών σε σεισμούς, σε συνεργασία με τη Λαϊκή Βιβλιοθήκη Καλαμάτας. Η νεαρή ερευνήτρια δήλωσε στην εφημερίδα μας: «Το να έρθω στην Ελλάδα ήταν μια απίστευτη ευκαιρία για μένα, γιατί οι σεισμοί είναι αρκετά σπάνιοι στη Βοστώνη. Είναι διαφορετικό να διαβάζεις για τους σεισμούς σε βιβλία από το να βλέπεις από κοντά τα μέρη όπου συνέβησαν και τις ζημιές που προκάλεσαν. Είναι απίστευτο να διαβάζεις αρχεία σεισμών που χρονολογούνται χιλιάδες χρόνια πίσω. Δεν έχω ξανακάνει κάτι παρόμοιο. Παρόλο που η πόλη της Βοστώνης είναι ένα από τα παλαιότερα μέρη των Ηνωμένων Πολιτειών (ξεκινώντας γύρω στο 1620), εξακολουθεί να είναι μια πολύ νέα πόλη, σε σύγκριση με την Ελλάδα. Στις πιο σεισμογενείς περιοχές των ΗΠΑ, όπως η Καλιφόρνια, τα γραπτά αρχεία για τους σεισμούς χρονολογούνται μόνο από το 1850 περίπου. Είναι σπάνιο να έχω την ευκαιρία να δουλέψω με τόσο παλιά δεδομένα και είναι υπέροχο να βλέπω πόσο πίσω στον χρόνο εκτείνεται το γεωλογικό αρχείο της Ελλάδας.
Είμαι τυχερή που έχω την ευκαιρία να συνεργαστώ με την Δρα Αγγελική Μπαρμπεροπούλου.
Συχνά, αυτού του είδους η έρευνα περιορίζεται σε μεταπτυχιακούς φοιτητές, αλλά ξεκινάω αυτήν την έρευνα ως προπτυχιακός! Η Δρ Μπαρμπεροπούλου είναι κορυφαία ειδικός στον τομέα της και, ως φοιτήτρια Οικονομικών και Γεωλογίας, είμαι ενθουσιασμένη που μελετώ τους κινδύνους από φυσικές καταστροφές υπό την επίβλεψή της. Επίσης, το να έρθω στην Ελλάδα σημαίνει ότι θα συνεργαστώ και με ειδικούς από ελληνικά Πανεπιστήμια. Τι εμπειρία!
Ένα μικρό πράγμα που σχετίζεται με τη γεωλογία και με συγκλόνισε όταν πρωτοήρθα εδώ, ήταν πόσο μάρμαρο υπάρχει παντού, ειδικά στους δρόμους. Εκεί όπου ζω το μάρμαρο είναι πολυτέλεια και μόνο τα πραγματικά φανταχτερά μέρη είναι φτιαγμένα από μάρμαρο. Εδώ, κάθε πολυκατοικία έχει μαρμάρινα δάπεδα και σκάλες. Ακόμη και τα πεζοδρόμια είναι μερικές φορές στρωμένα με μάρμαρο! Είναι ενδιαφέρον πόσο το γεωλογικό περιβάλλον ενός τόπου επηρεάζει το αρχιτεκτονικό του στυλ. Η αρχιτεκτονική των κτιρίων που συναντάει κανείς εδώ περπατώντας στους δρόμους ή τα σοκάκια της Καλαμάτας είναι πολύ διαφορετική από των κτιρίων που συναντάει κάποιος στη δικιά μου πατρίδα».
Της Χριστίνας Ελευθεράκη
