«Με το πέρασμα των χρόνων η τέχνη της ξυλοναυπηγικής συρρικνώνεται»
Σύμφωνα με το απόφθεγμα του Οδυσσέα Ελύτη, εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Εικόνα η οποία περικλείει, εκτός των άλλων, τη μεγάλη παράδοση που διαθέτει η χώρα στην κατασκευή ξύλινων καραβιών και σκαφών στα δεκάδες καρνάγια που είχαν στηθεί και λειτουργούσαν σε διάφορα ελληνικά λιμάνια.
Το πέρασμα των χρόνων, όμως, δεν άφησε αλώβητο τον κλάδο, καθώς σήμερα είναι ελάχιστα όσα συνεχίζουν τη λειτουργία τους, διότι πλέον δεν υπάρχει ενδιαφέρον για την κατασκευή ξύλινου αλιευτικού ή τουριστικού σκάφους.
Στην περιοχή της Μεσσηνίας το μοναδικό καρνάγιο που εξακολουθεί να αντιστέκεται στο χρόνο είναι αυτό του «Πασχάλη», που τις τελευταίες δεκαετίες έχει μεταφερθεί στη μαρίνα Καλαμάτας, ενώ ξεκίνησε εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η ακτή του Ναυτικού Ομίλου.
Ο ιδιοκτήτης του, Βαγγέλης Πασχάλης, αποτελώντας την τέταρτη γενιά που συνεχίζει ως σήμερα την εκατονταετή και πλέον οικογενειακή παράδοση στην τέχνη της ξυλοναυπηγικής στο «καρνάγιο του Πασχάλη», όπως είναι γνωστό, εξηγεί ότι ένας καραβομαραγκός για να είναι επιτυχημένος στη δουλειά του πρέπει να διαθέτει πολύ μεράκι γι’ αυτό που κάνει, ενώ τονίζει ότι με το πέρασμα των χρόνων η τέχνη της ξυλοναυπηγικής συρρικνώνεται.
«Έχω μόνο κόρες. Αλλά και γιο να είχα, δε θα τον συμβούλευα να ασχοληθεί με το αντικείμενο της ξυλοναυπηγικής, γιατί δεν είναι πλέον βιώσιμο», παραδέχεται στην αρχή της συζήτησής μας.
Η ιστορία του καρνάγιου
«Το καρνάγιο του Πασχάλη προϋπήρχε πολλά χρόνια. Ξεκίνησε δίπλα στο Ναυτικό Όμιλο της πόλης, ενώ τα τελευταία περίπου τριάντα χρόνια, όταν δημιουργήθηκε η μαρίνα της Καλαμάτας, μετακινήθηκε και εγκαταστάθηκε εκεί μόνιμα.
Η ιστορία στο καρνάγιο μετρά αρκετές γενιές, αφού πρώτος ασχολήθηκε με το αντικείμενο ο προπάππους μου, μετά ο παππούς μου, ο πατέρας μου και συνεχίζω σήμερα εγώ, ως ο τελευταίος της οικογένειας, γιατί δεν υπάρχει συνέχεια».
Η ξυλοναυπηγική σήμερα
Η ξυλοναυπηγική είναι ένα επάγγελμα που σβήνει σταδιακά δυστυχώς. Η Ελλάδα έχει μια τεράστια ναυπηγική τέχνη και παράδοση χιλιάδων χρόνων η οποία τελειώνει, αφού πλέον έχει σταματήσει το ενδιαφέρον για δημιουργία ξύλινου σκάφους. Αυτό οφείλεται στο ότι στα επαγγελματικά αλιευτικά δεν μπαίνουν πια νέοι για να γίνουν ψαράδες. Όσα επαγγελματικά ψαράδικα έχουν απομείνει, περιμένουν να βγει κάποιο μέτρο απόσυρσης, να τα αποσύρουν και να σπαστούν τα σκάφη. Μετά θα εξαφανιστούν γενικά από το χώρο, αφού δεν προβλέπεται αντικατάστασή τους από την Πολιτεία.
Έτσι μειώνεται ο αλιευτικός στόλος πανελλαδικά, με συνέπεια να εγκαταλείπονται με το πέρασμα του χρόνου και όλα τα επαγγέλματα που στρέφονται γύρω από τα ξύλινα σκάφη.
Το «καρνάγιο του Πασχάλη»
Πρόκειται, λοιπόν, για ένα επάγγελμα που σβήνει; Δυστυχώς, από ό,τι φαίνεται, είμαι ο τελευταίος στην οικογένεια που συνεχίζω στο χώρο. Δεν έχει μέλλον η ναυπηγική όπως όλα δείχνουν σήμερα. Αυτό επιβεβαιώνεται από το ότι όλοι όσοι συνεχίζουμε να κάνουμε αυτό το επάγγελμα πανελλαδικά συντηρούμαστε με επισκευές σε ξύλινα, πολυεστερικά σκάφη, μετασκευές, ανέλκυση, καθέλκυση σκαφών. Με κάποιους συναδέλφους που μιλάω κάνουν πλέον μόνο ανέλκυση και καθέλκυση σκαφών και όχι κατασκευές, αφού δεν υπάρχει πλέον αυτό το κομμάτι.
Κάθε χρόνο συνταξιούχοι ναυπηγοί φεύγουν από τη θάλασσα την ίδια ώρα που νέοι καραβομαραγκοί δεν μπαίνουν στο χώρο. Οπότε συρρικνώνεται το επάγγελμα μέχρι που θα εξαλειφθεί οριστικά.
Η σταδιακή εγκατάλειψη του επαγγέλματος δε, φέρνει σε δύσκολη θέση όλους μας, αφού ακόμα και εάν θεωρητικά προκύψει μια μεγάλη δουλειά σήμερα, δεν υπάρχουν εργατικά χέρια να βοηθήσουν. Μόνος μου συνεχίζω πλέον για όσο χρειαστεί».
Η τέχνη της κατασκευής σκαφών
Πόσο δύσκολη ήταν τα παλαιότερα χρόνια η κατασκευή ενός σκάφους; «Ξεκινήσαμε ως ένα καρνάγιο που έπαιρνε κορμούς δέντρων, οι οποίοι σκίζονταν με το χέρι για εβδομάδες ολόκληρες, αφού τότε δεν υπήρχαν τα σύγχρονα μέσα που θα έκαναν πιο γρήγορα και εύκολα τη δουλειά. Έκτοτε τα πράγματα εξελίχθηκαν, προχωρήσαμε μπροστά, όμως σήμερα οι νέοι δεν μπαίνουν στη θάλασσα να γίνουν ψαράδες. Κάποτε είχαμε μεγάλο πελατολόγιο, το οποίο με το πέρασμα των χρόνων μειωνόταν, κι αυτό γιατί με κάθε νέα δυνατότητα απόσυρσης που ανακοίνωνε η Πολιτεία, πολλοί αποσύρονταν σιγά-σιγά από το χώρο, χωρίς, όμως, να μπαίνουν νεότεροι.
Το ξύλο για να το δουλέψεις θέλει μεράκι. Κάθε ξύλο που θα μπει πάνω στο σκάφος πρέπει να το δουλέψεις έτσι ώστε να είναι μοναδικό. Να γνωρίζεις ότι δε θα υπάρχει ξύλο γωνιασμένο, μιας και όλα τα ξύλα που τοποθετούνται έχουν τη φιλοσοφία τους για τη συνολική εικόνα του σκάφους. Κάθε ξύλο που μπαίνει δε συναντάται δεύτερη φορά σε όλο το σκάφος.
Είναι μια ιδιαίτερη τέχνη, γι’ αυτό και για να ασχοληθείς πρέπει να το κατέχεις. Τώρα πλέον όλα τα σκάφη είναι πολυεστερικά και δεν μπλέκει κανείς με ξύλινα. Αυτά ήταν βαρύτερα και πιο στιβαρά, ενώ τα σημερινά πολυεστερικά αναπτύσσουν μεγαλύτερη ταχύτητα. Αυτή, άλλωστε, είναι η ιδιομορφία ανάμεσα στη συμπεριφορά του ξύλινου και του πολυεστερικού σκάφους.
Τα υλικά που χρησιμοποιούμε σήμερα στην επισκευή σκαφών είναι πρώτης ποιότητας από τα λίγα καρνάγια πανελλαδικά. Χρησιμοποιούμε τον ευκάλυπτο ως πρώτη ύλη, αφού οι περισσότεροι προτιμούν το πεύκο, το οποίο βγάζει πιο γρήγορα φθορές και έχει μικρότερη ανθεκτικότητα. Έτσι έκανε ο προπάππους μου, έτσι συνεχίσαμε και οι υπόλοιπες γενιές, παρότι είναι ένα αρκετά δύσκολο ξύλο στο χειρισμό».
Τριάντα χρόνια «στο τιμόνι» του καρνάγιου με εμπειρία μιας ζωής
Πόσα χρόνια συμπληρώνετε φέτος στα ηνία του καρνάγιου; «Εγώ στο καρνάγιο είμαι από μικρό παιδάκι, τελείωσα το σχολείο, έμεινα στη δουλειά του πατέρα μου συνεχίζοντάς τη, αφού την αγαπούσα και δε με ενδιέφερε να κάνω κάτι άλλο. Είχε αρκετή δουλειά όταν ξεκίνησα, και αφού ήμουν από μικρός στο χώρο, μιας και τα καλοκαίρια όταν δεν είχα σχολείο τα περνούσα στο καρνάγιο, βλέποντας, δουλεύοντας και μαθαίνοντας την τέχνη, συνειδητοποίησα ότι μου άρεσε να ασχοληθώ και στο μέλλον.
Είναι πολύ βασικό να σου αρέσει αυτό που κάνεις, να το έχεις μεράκι και ο ίδιος για να συνεχίζεις. Αυτό που κάνεις να μην είναι μόνο δουλειά, να το απολαμβάνεις κιόλας γιατί βγαίνει μετά και στο αποτέλεσμα. Όταν φτιάχνεις ένα σκάφος με μεράκι, θα βγει και στο σκάφος: θα είναι φινετσάτο, περιποιημένο κι όμορφο. Πρέπει ό,τι κάνεις να είναι με μεράκι κι όχι από αγγαρεία.
Έτσι, λοιπόν, έφτασα σήμερα να συμπληρώνω παραπάνω από τριάντα χρόνια εντατικής ενασχόλησης με το αντικείμενο».
Οι πελάτες σήμερα
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση της επισκεψιμότητας ξένων στη μαρίνα της Καλαμάτας. Το δικό σας πελατολόγιο απαρτίζεται από Έλληνες ή ξένους που αφήνουν για επισκευή το σκάφος τους; «Το πελατολόγιο είναι κυρίως Έλληνες ιδιοκτήτες σκαφών που έρχονται για επισκευές, ανελκύσεις και καθελκύσεις σκαφών ή ξεχειμώνιασμα. Τις πολύ καλές εποχές, πριν από πολλά χρόνια, φεύγανε πολλά σκάφη που κατασκευάζονταν στην Καλαμάτα για το εξωτερικό έπειτα από παραγγελίες. Έχουν φύγει πολλά σκάφη από εδώ και εντός Ελλάδας, σε νησιά και άλλα σημεία.
Η ιστορία στο καρνάγιο είναι πολύ μεγάλη. Στην Καλαμάτα παλιά υπήρχαν και άλλοι μάστορες και καρνάγια, πλέον είμαι ο μόνος που συνεχίζω. Δεν υπάρχουν σήμερα άλλα καρνάγια ούτε στη Μεσσηνία ούτε στην Ηλεία, ενώ το πιο κοντινό που θα συναντήσει κανείς είναι στην Αργολίδα, προς την πλευρά της Ερμιονίδας».
Της Χριστίνας Μανδρώνη
