«Στη σκέψη μου υπάρχει πάντα ο άνθρωπος και πώς μπορώ να συμβάλλω στην αντιμετώπιση ασθενειών που τον ταλαιπωρούν χρόνια»
Το Σοφία τής «ταιριάζει γάντι», γιατί δεν είναι μόνο μια νέα επιστήμονας που καταγράφει ήδη επιτυχίες στον ακαδημαϊκό χώρο και στην έρευνα, αλλά είναι ταυτόχρονα πολύ προσγειωμένη, διατηρώντας ακέραιο τον ιδεαλισμό και τις ηθικές της άγκυρες. Εξίσου ευχάριστο και ενθαρρυντικό το ότι κρατάει γνήσιο και λαμπερό το χαμόγελό της, παρά τις δυσκολίες και τις τεράστιες απαιτήσεις που έχει ο χώρος που επέλεξε από παιδί: η «ζωντανή» Βιολογία που ανοίγει νέους δρόμους γνώσης.
Η επιστημονική οντότητα και η δουλειά της Σοφίας Μπαλαφούτη έγιναν πρόσφατα ευρύτερα γνωστές από τα καλά νέα στη «μάχη» με τον καρκίνο που ήρθαν από το εργαστήριο που διευθύνει ο αναπληρωτής καθηγητής, δρ Γεώργιος Ζάχος. Η νεαρή βιολόγος ανήκει στην τριμελή ομάδα, μαζί με την Αθηνά Κυριαζή και την επικεφαλής ερευνήτρια, τη δρα Ελένη Πετσαλάκη (υπό την καθοδήγηση και επίβλεψη φυσικά του κ. Ζάχου), η οποία ξεκλείδωσε το μυστικό ενός άγνωστου κυτταρικού μηχανισμού. Πρόκειται για μια πολύτιμη έρευνα, η οποία δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό “Journal of Cell Biology” και υπόσχεται νέες στοχευμένες και πιο αποτελεσματικές θεραπείες (έχει τίτλο «Το σημείο ελέγχου της αποκοπής ανιχνεύει τις γέφυρες χρωματίνης, μέσω της στρατολόγησης top2a σε κόμπους DNA»).
Τέτοιες επιστημονικές ανακαλύψεις είναι φανερό ότι έχουν θετικό αντίκτυπο και είναι λόγος χαράς και ελπίδας για όλη την ανθρωπότητα, αλλά εμείς στη Μεσσηνία έχουμε έναν επιπλέον λόγο να είμαστε υπερήφανοι, καθώς η Σοφία Μπαλαφούτη είναι Πύλια και αποτελεί ζωντανό παράδειγμα, ειδικά για τα νέα παιδιά.
Ας τη γνωρίσουμε καλύτερα και ας δούμε τι ακριβώς κάνει, μέσα από την παρακάτω συνέντευξη…
-Με απλά λόγια τι είναι αυτό που ανακαλύψατε;
Η συγκεκριμένη εργασία είναι συνέχεια της προηγούμενης έρευνάς μας που δημοσιεύτηκε πριν από 2 χρόνια. Ανακαλύψαμε ένα νέο μηχανισμό που βοηθάει τα κύτταρα να ανιχνεύσουν βλαβερές δομές του DNA που ονομάζονται γέφυρες DNA και συνδέουν τα θυγατρικά κύτταρα. Μέχρι τώρα δεν ήταν γνωστός ο τρόπος με τον οποίο τα κύτταρα του ανθρώπου αντιλαμβάνονται τέτοιου είδους βλάβες. Μέσω ειδικών φαρμάκων που εμποδίζουν τις πρωτεΐνες του μονοπατιού που ανακαλύψαμε μπορούμε να θανατώσουμε τα καρκινικά κύτταρα. Έτσι επόμενο βήμα είναι η ανάπτυξη στοχευμένων φαρμάκων για το μονοπάτι της Τοποϊσομεράσης στα καρκινικά κύτταρα».
-Τι ακριβώς υπόσχεται η ανακάλυψή σας και πόση απόσταση υπάρχει από την πρακτική εφαρμογή;
Βρήκαμε νέους στόχους – πρωτεΐνες για αντικαρκινική θεραπεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο άμεσο μέλλον για την ανάπτυξη ειδικών φαρμάκων που θα στοχεύουν στις πρωτεΐνες του μονοπατιού που ανακαλύψαμε (Topo2a και Rad17) και θα οδηγούν τα καρκινικά κύτταρα σε κυτταρικό θάνατο. Για να είμαστε σίγουροι για τη δράση αυτών των φαρμάκων στον άνθρωπο, είναι απαραίτητη η δοκιμή τους σε κλινικές μελέτες.
-Όταν ξεκινούσατε τη συγκεκριμένη έρευνα, περιμένατε τόσο θετικά αποτελέσματα; Τι δυσκολίες υπήρχαν;
Η δουλειά αυτή είναι συνέχεια της ερευνητικής εργασίας που γίνεται στο εργαστήριο του Κυτταρικού Κύκλου και Διαίρεσης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης εδώ και πολλά χρόνια. Στην έρευνα ξεκινάς με μια υπόθεση, αλλά δεν μπορείς να ξέρεις το αποτέλεσμα εξαρχής. Περιμένεις, όμως, το καλύτερο. Ως νέο project στην αρχή εμφανίστηκαν τεχνικές δυσκολίες που αντιμετωπίστηκαν επιτυχώς.
-Πού μπαίνει το όριο ανάμεσα στην επιστήμη για την πρόοδο του ανθρώπου και την ύβρη της παντοδυναμίας που απειλεί να ανοίξει το κουτί της Πανδώρας;
Όπως έχουμε δει στα χρόνια, όσο ωφέλιμη κι αν είναι η επιστήμη για τον άνθρωπο μπορεί εύκολα να χρησιμοποιηθεί εναντίον του. Σημαντική ήταν η ίδρυση της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής που είναι αρμόδια για τον βιοηθικό έλεγχο του ερευνητικού έργου. Είναι απαραίτητο να θυμόμαστε τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα που έχει η επιστήμη κι ότι σκοπός της είναι η κάλυψη των αναγκών μας. Γι’ αυτό ο επιστήμονας οφείλει να είναι διορατικός, με ήθος, αρχές και να εξετάζει τι αντίκτυπο θα έχει η ανακάλυψή του στην ύπαρξη του ανθρώπου.
-Πόσο βοηθάει το Πανεπιστήμιο Κρήτης και γενικά τα ελληνικά πανεπιστήμια τα όνειρα των νέων παιδιών;
Σίγουρα τα ελληνικά πανεπιστήμια αντιμετωπίζουν αρκετά προβλήματα λόγω των περιορισμένων οικονομικών πόρων που έχουν στη διάθεσή τους ετησίως. Υπάρχουν προβλήματα, κυρίως ως προς τα υλικά αγαθά, που μπορούν να βελτιωθούν. Θεωρώ ότι είμαι τυχερή που ξεκίνησα τις σπουδές μου από το Τμήμα Βιολογίας της Κρήτης, ένα πανεπιστήμιο της περιφέρειας, γιατί υπάρχουν πολλοί αξιόλογοι καθηγητές διατεθειμένοι να βοηθήσουν και να καθοδηγήσουν τα παιδιά να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους. Είμαι σίγουρη ότι το ίδιο συμβαίνει και στα υπόλοιπα ελληνικά πανεπιστήμια, παρά τις δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζουν.
-Βλέπω ότι η ερευνητική ομάδα σας αποτελείται από τρεις γυναίκες. Αντιμετώπισες σε όλη αυτή την πορεία σου προκαταλήψεις ή επιπλέον δυσκολίες λόγω του φύλου σου;
Κατά κανόνα όχι. Προσωπικά δεν είχα κάποια τέτοια εμπειρία. Νιώθω ότι βρίσκομαι σε προστατευμένο περιβάλλον που με αντιμετωπίζουν ισάξια, παρά τα λιγότερα χρόνια εκπαίδευσης και εμπειρίας. Οι χρηματοδοτήσεις δεν έχουν φύλο. Μια αξιόλογη ερευνητική μελέτη ανταμείβεται. Ωστόσο, όπως σε όλους τους χώρους, υπάρχουν και εξαιρέσεις. Τις περισσότερες φορές ο τρόπος που θα σε αντιμετωπίσουν έχει να κάνει με τον άνθρωπο κι όχι με το φύλο.
-Γιατί ένα νέο κορίτσι να θέλει να είναι ώρες κλεισμένο σε ένα εργαστήρι, μια αίθουσα διδασκαλίας ή ανάμεσα σε βιβλία, αντί να διασκεδάζει έξω;
Η αλήθεια είναι ότι στην έρευνα χρειάζεται να αφιερώνεις καθημερινά πολύ χρόνο, να διαβάζεις συστηματικά, να δουλεύεις σκληρά και συχνά η προσωπική ζωή δεν αποτελεί προτεραιότητα. Όταν όμως παίρνεις θετικά αποτελέσματα από τα πειράματα, ανταμείβεσαι και με κάποιον τρόπο ξεκουράζεσαι. Στη σκέψη μου υπάρχει πάντα ο άνθρωπος και πώς θα μπορούσα να συμβάλλω κι εγώ με τον τρόπο μου στην αντιμετώπιση ασθενειών που τον ταλαιπωρούν χρόνια.
-Η Σοφούλα που ξεκίνησε πριν από 8 χρόνια από την Πύλο βρήκε στην Κρήτη αυτό που έψαχνε;
Το βρήκε και με το παραπάνω μπορώ να πω. Ξεκίνησα από την Πύλο πολύ αγχωμένη λόγω της χιλιομετρικής απόστασης, αλλά ήμουν και είμαι τυχερή γιατί όλα αυτά τα χρόνια έχω γνωρίσει ανθρώπους με τους οποίους έχω δημιουργήσει πολύ όμορφες σχέσεις και σίγουρα έκαναν τη διαμονή μου εδώ ευκολότερη και καλύτερη.
-Τι σημαίνουν αυτές οι δύο πόλεις για σένα;
Και οι δύο πόλεις έχουν ξεχωριστή θέση στην καρδιά μου. Στην Πύλο βρίσκονται η οικογένειά μου, οι συγγενείς και οι φίλοι μου, και πάντα θέλω και χαίρομαι να πηγαίνω. Στην Κρήτη έχω περάσει πολύ όμορφα χρόνια και πάντα θα είναι το δεύτερο σπίτι μου.
-Ποια είναι τα συστατικά της επιτυχίας σου;
Νομίζω η επιμονή, η υπομονή και η θέλησή μου για δουλειά. Όταν βάζω ένα στόχο, δουλεύω όσο πιο σκληρά και μεθοδικά μπορώ για να τον πετύχω.
-Το να ζεις ή να σπουδάζεις στην περιφέρεια είναι ανασταλτικός παράγοντας για τα νέα παιδιά που έχουν στόχους σαν τους δικούς σου;
Δεν πιστεύω ότι η περιφέρεια αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα. Κρίνοντας από το δικό μου τομέα, ίσως είναι δυσκολότερη η επαγγελματική αποκατάσταση σε σχέση με τα αστικά κέντρα. Σε προπτυχιακό επίπεδο, η περιφέρεια υπερτερεί στην ποιότητα εκπαίδευσης καθώς κάθε χρόνο εισέρχεται μικρότερος αριθμός φοιτητών, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται πιο άμεσες και ουσιαστικές σχέσεις μεταξύ φοιτητών και καθηγητών, η οποία μόνο ωφέλιμη μπορεί να είναι. Πιστεύω πως ούτε σε ερευνητικό επίπεδο υπάρχει κάποιος ανασταλτικός παράγοντας. Για παράδειγμα, το εργαστήριό μας έχει λάβει ανταγωνιστικές χρηματοδοτήσεις [όπως Foundation Sante, Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ)] για τη διεξαγωγή ερευνητικών μελετών.
-Τι σχέδια έχεις για μετά;
Θα ήθελα τελειώνοντας το διδακτορικό να συνεχίσω στην έρευνα αρχικά ως μεταδιδακτορική ερευνήτρια κι ελπίζω ο δρόμος στα εργαστήρια να είναι μακρύς.
-Σκέψεις για εξωτερικό;
Το εξωτερικό δεν το έχω αποκλείσει, αλλά δεν είναι στα άμεσα σχέδιά μου.
-Ποιο είναι το μήνυμά σου για τα νέα παιδιά που τελειώνουν το σχολείο και ψάχνουν το μέλλον τους;
Αρχικά εύχομαι να εκπληρώσουν όλα τα παιδιά τους στόχους τους. Σίγουρα δεν κρίνεται το μέλλον τους από τις πανελλήνιες κι ούτε είναι απαραίτητο τελειώνοντας το σχολείο να έχουν αποφασίσει στο 100% με τι θέλουν να ασχοληθούν. Με θέληση και επιμονή μπορούν να καταφέρουν τα πάντα.
Η Σοφία Μπαλαφούτη μας αυτοσυστήνεται με λίγα λόγια:
Ονομάζομαι Μπαλαφούτη Σοφία, μεγάλωσα και τελείωσα το σχολείο στην Πύλο. Είμαι 3ετής διδακτορική φοιτήτρια στο εργαστήριο του αναπληρωτή καθηγητή, δρος Γεώργιου Ζάχου, Εργαστήριο Κυτταρικού Κύκλου και Διαίρεσης, στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Το 2019 ολοκλήρωσα τις προπτυχιακές σπουδές μου στο Τμήμα Βιολογίας και το 2021 αποφοίτησα από το μεταπτυχιακό πρόγραμμα της Μοριακής Βιολογίας και Βιοϊατρικής. Το κύριο ερευνητικό μου ενδιαφέρον είναι η κατανόηση μοριακών μηχανισμών που προστατεύουν τις γέφυρες DNA από σπάσιμο στην κυτταροκίνηση σε κύτταρα του ανθρώπου.
-Η ταυτότητα της πρόσφατης έρευνας και το λινκ της δημοσίευσης: Eleni Petsalaki, Sofia Balafouti, Athina Kyriazi and George Zachos. The abscission checkpoint senses chromatin bridges through Top2α recruitment to DNA knots. Journal of Cell Biology 2023, 222 (11), e202303123.
https://doi.org/10.1083/jcb.202303123
Της Χριστίνας Ελευθεράκη
