Με τις παρουσιάσεις, τις ομιλίες, τις παρεμβάσεις, τους προβληματισμούς και τις διαπιστώσεις από τους εκπροσώπους της ελληνικής Πολιτείας, των θεσμικών οργάνων της Αυτοδιοίκησης, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του μηχανισμού JASPERS, καθώς και από τους εισηγητές και τους παρεμβαίνοντες στο διήμερο των συζητήσεων που έγιναν στο πλαίσιο της 15ης Πανελλήνιας Συνόδου των Φορέων Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων στην Καλαμάτα (1-3 Νοεμβρίου), αναδείχτηκαν κρίσιμα ζητήματα.
Αυτά έχουν ως εξής, σύμφωνα με σχετική ανακοίνωση:
1. Παρότι η Ελλάδα έχει κάνει αξιόλογα βήματα, ως προς τις υποδομές ΜΕΑ / ΜΕΒΑ, εν τούτοις ο σχεδιασμός των ΠΕΣΔΑ 2016 – 2020, όχι μόνο δεν έχει ολοκληρωθεί, αλλά βρίσκεται σε μια κρίσιμη περίοδο σε χρηματοδοτικό και διαχειριστικό επίπεδο.
2. Η ανακύκλωση και η ανάπτυξη ΔσΠ διακριτών ρευμάτων βρίσκονται σε στασιμότητα, ιδίως σε σχέση με τους στόχους του ΕΣΔΑ 2020 – 2030 και την ενδιάμεση χρονολογία του 2025, γεγονός που, όπως ρητά αναφέρθηκε, οδηγεί στην ανάγκη υποβολής πρότασης από τη χώρα για την αναθεώρηση και τη χρονική μετατόπισή τους. Παράλληλα, χρόνια ζητήματα ελλειμμάτων ή μη εφαρμογής του θεσμικού πλαισίου, ιδίως σε ό,τι αφορά τους παραγωγούς συσκευασιών, έχουν απορρυθμίσει το σύστημα και συνακόλουθα τις επιδόσεις της χώρας στην ανακύκλωση. Τα προβλήματα διαγράφηκαν έντονα ιδίως σε σύγκριση με την παρουσίαση του αντίστοιχου συστήματος του Βελγίου, που αφενός καλύπτεται εξ ολοκλήρου σε δαπάνες εξοπλισμού και συλλογής από τις υποχρεώσεις των παραγωγών και αφετέρου η αποδοτικότητά του ανέρχεται στο 95% των παραγόμενων υλικών. Στο πλαίσιο της ανάγκης ενίσχυσης της ανακύκλωσης, χαιρετίζεται θετικά η πρόθεση του ΥΠΕΝ για την εκπόνηση ενός νέου χάρτη μεταρρυθμίσεων, ικανού να παράξει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Παραμένει το ερώτημα αν η ανάγκη χρονικής μετατόπισης από το 2025 στο 2030 ως προς την επίτευξη των στόχων της ανακύκλωσης, θα έπρεπε να οδηγήσει και στην αντίστοιχη τροποποίηση του ΕΣΔΑ, για την επίτευξη του ευρύτερου στόχου της μείωσης του ποσοστού ταφής στο 10%, από το 2030 στο 2035.
3. Η τελευταία τριετία χαρακτηρίζεται από ευρεία αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου, με ενσωμάτωση και εναρμόνιση των Οδηγιών της Ε.Ε., ενώ μετά το ΕΣΔΑ και την τροποποίησή του, βρίσκονται σε διαδικασία αναθεώρησης οι Περιφερειακοί και Τοπικοί Σχεδιασμοί ΠΕΣΔΑ & ΤοΣΔΑ. Ωστόσο, τα ΠΕΣΔΑ που ήδη έχουν αναθεωρηθεί, χρήζουν προσαρμογής, σύμφωνα με το ΠΕΚΑ 2021 – 2027 και τις συστάσεις τις Ευρωπαϊκής Επιτροπής οι οποίες εξειδικεύονται από τις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΕΝ, ιδίως σε ότι αφορά το επενδυτικό σχέδιο των ΠΕΣΔΑ, γεγονός που μεταθέτει χρονικά την ολοκλήρωση της εκπόνησης και της έγκρισής τους. Μάλιστα, προς συντόμευση των καθυστερήσεων, ανακοινώθηκε κεντρική διαδικασία προσαρμογής όλων των ΠΕΣΔΑ, σε συνεργασία με τους ΦοΔΣΑ.
Για την αποφυγή ακόμα μεγαλύτερων καθυστερήσεων, κατά την άποψη του Δικτύου, είναι απολύτως απαραίτητη η συμφωνία ενός οδικού χάρτη συνεργασίας όλων των εμπλεκόμενων φορέων και υπηρεσιών, με σκοπό την πλήρη και εμπεριστατωμένη ενημέρωση των ΦοΔΣΑ, ως μοναδικών τελικών δικαιούχων, για το σύνολο των αναγκών και προϋποθέσεων που θέτει το νέο ΕΣΠΑ, όπως ο νέος ΓΑΚ, η εφαρμογή της prorata για τη χρηματοδότηση κ.λπ.
4. Η αιρεσιμότητα του ΠΕΚΑ 2021 – 2027 για τεχνικά άρτια ΠΕΣΔΑ (σύμφωνα με το σημείο 3) προοιωνίζει πως οι πόροι του προγράμματος μπορούν να είναι διαθέσιμοι μετά την ολοκλήρωση των Περιφερειακών Σχεδιασμών. Υπό αυτό το πρίσμα, αναδεικνύεται το κρίσιμο ζήτημα της ομαλής χρηματοδότησης των Μονάδων που βρίσκονται σε φάση υλοποίησης και την κάλυψη του χρηματοδοτικού «κενού», για το οποίο εκφράστηκε η βούληση της ελληνικής Πολιτείας.
5. Οι βασικοί όροι του εγκεκριμένου προγράμματος ΠΕΚΑ 2021 – 2027, περιλαμβάνουν τα εξής:
5.1. Είναι επιλέξιμη η χρηματοδότηση των Μονάδων Επεξεργασίας Απορριμμάτων, με την κατηγορηματική υποχρέωση του μετασχηματισμού τους σε Μονάδες Ανάκτησης & Ανακύκλωσης (RRF).
5.2. Η χρηματοδότηση πλέον έχει ως πυλώνες αναφοράς:
-Την ολιστική προσέγγιση του σχεδιασμού, ο οποίος περιλαμβάνει κυρίως την εφαρμογή των διακριτών ρευμάτων, δηλαδή την οργάνωση αποτελεσματικής και ευρείας ΔσΠ, πριν από την είσοδο στις Μονάδες.
-Τη φιλοσοφία των RRF ως επενδύσεων με αξιόπιστους εταίρους – ΦοΔΣΑ & Δήμους – που θα αλληλοδεσμεύονται για την επίτευξη αποτελεσμάτων.
6. Η νέα εποχή των RRF, σε σχέση με την επιλεξιμότητα των δαπανών, δημιουργεί νέους συσχετισμούς σε σχέση με το καθεστώς prorata και τα ποσοστά δημόσιας χρηματοδότησης. Τα ζητήματα των τεχνικών όρων RRF, των κρατικών ενισχύσεων και του κατ’ αναλογία υπολογισμού επιχορήγησης (prorata) εξειδικεύτηκαν από τους JASPERS, υπογραμμίζοντας τη σημασία και την κρισιμότητα των νέων σχεδιασμών σε τεχνικό και οικονομικό επίπεδο.
7. Το «ισοζύγιο» των αναγκών χρηματοδότησης μεταξύ των προγραμματισμένων ΜΕΑ / ΜΑΑ της χώρας και του αναγκαίου εξοπλισμού / υποδομών ΔσΠ και των διαθέσιμων πόρων του ΠΕΚΑ 2021 – 2027, διαγράφει πιθανή μη επάρκεια των απαιτούμενων πόρων, γεγονός που εγείρει προβληματισμούς ως προς την ομαλή υλοποίηση του υφιστάμενου σχεδιασμού και προγραμματισμού.
8. Το διάστημα των 16 μηνών μεταξύ των 14ης & 15ης Πανελληνίων Συνόδων ΦοΔΣΑ (Αλεξανδρούπολη, 30 Ιουνίου-2 Ιουλίου 2022 / Καλαμάτα, 2-4 Νοεμβρίου 2023), όχι μόνο παρέμειναν, αλλά διευρύνθηκαν οι προβληματισμοί και τα ερωτήματα του Δικτύου ΦοΔΣΑ, δηλαδή:
8.1. Η δυνατότητα κάλυψης της χρηματοδότησης των ΜΕΑ/ΜΑΑ (κατασκευή ή/και προσαρμογή) και το ενδεχόμενο αριθμητικού ανασχεδιασμού και μείωσής τους.
8.2. Η ανάγκη παροχής σαφών και πλήρων δεδομένων ως προς το σχεδιασμό ενεργειακής αξιοποίησης του υπολείμματος των ΜΑΑ, προκειμένου οι ΦοΔΣΑ να επιλέξουν τον βέλτιστο σχεδιασμό των Μονάδων τους, στη βάση και της σχέσης κόστους – οφέλους.
8.3. Η τροποποίηση του ΕΣΔΑ και η δυνατότητα, μεταβατικά, κατασκευής ιδιωτικών Μονάδων επεξεργασίας και ενεργειακής αξιοποίησης απευθείας των σύμμεικτων, δημιουργεί σοβαρές ασάφειες στο πλαίσιο εκπόνησης ενός αξιόπιστου σχεδιασμού των ΦοΔΣΑ.
8.4. Η απαρέγκλιτη διατήρηση του στόχου ταφής 10% το 2030, αντί του 2035, σύμφωνα με τις Οδηγίες της Ε.Ε. και της δυνατότητας για ακόμα μεταγενέστερα, και μάλιστα δεδομένης της αδυναμίας επίτευξης των ενδιάμεσων στόχων, και της πρότασης αναθεώρησής τους, υποδηλώνει πιθανότατα την προτεραιοποίηση της ενεργειακής αξιοποίησης.
8.5. Έντονο ζήτημα προκύπτει εξαιτίας της πλήρωσης των ΧΥΤΑ/Υ πριν από την ολοκλήρωση των ΜΕΑ/ΜΑΑ των περιοχών εξυπηρέτησης. Σε συνδυασμό δε, με τη μη επιλεξιμότητα αυτών στο ΠΕΚΑ, το θέμα της εξεύρεσης άλλων πηγών χρηματοδότησης ή δυνατότητας εθνικού προγράμματος και πόρων είναι πολύ σημαντικό.
8.6. Η άμεση εφαρμογή του τέλους ταφής κάνει πιο επιτακτική την ανάγκη υλοποίησης Μονάδων, ανάπτυξης διακριτών ρευμάτων, δράσεων και υποδομών ανακύκλωσης και δημιουργεί έντονη ανησυχία στους Δήμους, παρά το γεγονός ότι δεν είναι οι ίδιοι αποκλειστικά υπεύθυνοι για την καθυστέρηση των έργων υποδομής, όπως ρητά ανέφερε ο εκπρόσωπος της ΚΕΔΕ.
8.7. Η ενεργοποίηση του «Πληρώνω όσο Πετάω» χρειάζεται ωρίμανση και επιτάχυνση.
9. Η μετάβαση στη νέα εποχή της ανάκτησης και της ανακύκλωσης, σύμφωνα με το ΠΕΚΑ 2021 – 2027 και τα αναθεωρημένα ΠΕΣΔΑ, απαιτεί περισσότερα εφόδια και μεγαλύτερη ενίσχυση της προσπάθειας, ιδίως με ικανούς και ευέλικτους ΦοΔΣΑ και με ενδυναμωμένους Δήμους, καθώς και με εμπροσθοβαρή αξιοποίηση της Τεχνικής Βοήθειας για τους ΦοΔΣΑ που προβλέπεται στο ΠΕΚΑ 2021 – 2027. Ειδικά η στελέχωση των ΦοΔΣΑ αναδεικνύεται στην πλέον ικανή και αναγκαία συνθήκη για την αποτελεσματική εφαρμογή του όλου σχεδιασμού και την αντιμετώπιση των προκλήσεων της νέας προγραμματικής περιόδου, ιδιαίτερα μετά την ανακοίνωση πρόθεσης νομοθετικής ρύθμισης και – πλην εξαιρέσεων – συγχωνεύσεων σε έναν ΦοΔΣΑ ανά Περιφέρεια.
Είναι χαρακτηριστική η ομόθυμη ανάδειξη του θέματος, τόσο από το σύνολο των εκπροσώπων των ΦοΔΣΑ όσο και από τους εκπροσώπους της ΚΕΔΕ.
Στην κατακλείδα των ανωτέρω, δίνεται έμφαση στα εξής:
Α. Η στελέχωση των ΦοΔΣΑ με μόνιμο, έμπειρο, ποσοτικά και ποιοτικά επαρκές προσωπικό, παραμένει η σημαντικότερη προτεραιότητα για ικανούς και αποτελεσματικούς Φορείς, προκειμένου να υλοποιηθούν αποδοτικοί σχεδιασμοί και δράσεις και να λειτουργήσουν αποτελεσματικά και σύννομα τα έργα επεξεργασίας αποβλήτων. Ειδικότερα, θα πρέπει η Πολιτεία να αναγνωρίσει την κρισιμότητα αυτού του ζητήματος και να παρεκκλίνει από το τυπικό πλαίσιο προσλήψεων, με αξιόπιστες και θεσμικές διαδικασίες που ήδη έχει εφαρμόσει σε άλλες περιπτώσεις, προκειμένου να αξιοποιηθεί το ήδη υπάρχον, με εμπειρία προσωπικό, με βάση την ήδη υποβληθείσα σχετική πρόταση του Δικτύου.
Β. Οι προβληματισμοί του Δικτύου, όπως αποτυπώνονται στο σημείο 8, είτε παραμένουν είτε βρίσκονται σε «στάση αναμονής», προκειμένου να αποσαφηνιστεί το τοπίο σε επίπεδο σχεδιασμών / ανασχεδιασμών και σε επίπεδο επαρκών χρηματοδοτήσεων. Στην κατεύθυνση της αποσαφήνισης συντείνει η, εκ μέρους της Πολιτείας, έντονη κινητικότητα σε θεσμικό και διαδικαστικό επίπεδο, ιδίως σε ότι αφορά την εκπόνηση των ΠΕΣΔΑ με όρους επενδυτικού κόστους και κόστους-οφέλους, τη βούληση μεταρρυθμίσεων για την ανακύκλωση, την αναπροσαρμογή των στόχων του ΕΣΔΑ, την επίσπευση των διαδικασιών προσαρμογής των ΜΕΑ σε ΜΑΑ και την ομαλή εξέλιξη υλοποίησής τους, στην δημιουργία Περιφερειακών ΦοΔΣΑ και μόνο, καθώς και στην εφαρμογή του τέλους ταφής.
Σε αυτό το πλαίσιο απαιτείται η επανεκκίνηση μιας διαρκούς και ουσιαστικής συνεργασίας μεταξύ της ελληνικής Πολιτείας μέσω των αρμόδιων υπουργείων και του Δικτύου των ΦοΔΣΑ μαζί με τα θεσμικά όργανα της Αυτοδιοίκησης. Μιας συνεργασίας με ενημέρωση και διαφάνεια, μιας συνεργασίας με διαβούλευση «πριν από τη διαβούλευση», προκειμένου η διαμόρφωση των εξελίξεων να έχει τους εμπλεκόμενους, κοινωνούς και αποτελεσματικούς, στην υλοποίηση των απαιτητικών σχεδιασμών των ΠΕΣΔΑ και του ΠΕΚΑ 2021 – 2027.
Το Δίκτυο έχει κατ’ επανάληψη αποδείξει την ειλικρινή του βούληση και την τεχνική του επάρκεια για τη συμμετοχή του σε μια τέτοια διαβούλευση, στην οποία είναι έτοιμο να συμβάλει με ολοκληρωμένες και ρεαλιστικές προτάσεις, όπως αποδεδειγμένα πράττει μέχρι σήμερα.
Στην κατεύθυνση αυτή θα κινηθούν και οι επόμενες πρωτοβουλίες του.
