Η γλώσσα αρέσκεται να παίζει τα δικά της παιχνίδια και με μια μικρή ορθογραφική παράβλεψη μέσα στις κάθε είδους προκ-λήσεις, εμπεριέχονται λύσεις.
Για το σχολείο του 21ου αιώνα πέντε φαίνεται να αποτελούν τις μεγάλες προκλήσεις. Και ίσως αν τις στοχαστούμε αποτελεσματικά, μπορέσουμε μέσα τους να ανακαλύψουμε τις καλύτερες λύσεις.
Εκπαιδευτική πρόκληση 1η:
Αποτελέσματα VS Διαδικασίας
Μια εκπαίδευση εστιασμένη στα αποτελέσματα οδηγεί σε υπερβολική ανησυχία για τη χρησιμότητα των πραγμάτων. Με άλλα λόγια, εγκλωβίζει τους μαθητές στη σκέψη ότι «αν αποδεδειγμένα και μετρήσιμα δε μου είναι χρήσιμο τώρα, δε χρειάζεται να το μάθω». Ωστόσο, όλοι αναγνωρίζουμε ότι η πραγματική μάθηση βρίσκεται στη διαδικασία, ενώ το αποτέλεσμα δεν έχει πάντα τόσο μεγάλη σημασία.
Σε αυτή τη λογική, είναι απαραίτητο να επανεξετάσουμε τα διδακτικά αντικείμενα και τις επιλογές των μαθητών σε σχέση με αυτά. Η μάθηση ως γενικευμένη δεξιότητα δεν έχει να κάνει με αυτό που διδάσκουμε, αλλά με αυτό που «αποφασίζει» ο μαθητής να μάθει.
Για τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι συνήθως γνωρίζουν τη σημασία της διαδικασίας, ορισμένα θέματα μπορεί να φαίνονται χρήσιμα. Είναι όμως αυτά τα θέματα σχετικά με τις αναζητήσεις του μαθητή;
Όταν τα αναλυτικά προγράμματα αποφασίζουν οριστικά και απαρέγκλιτα για το τι πρέπει να μάθει κάποιος, την ηλικία ακριβώς που πρέπει να το μάθει και πώς έγκαιρα θα το πιστοποιήσει στην αγορά εργασίας, ο μαθητής απαλλάσσεται πλήρως από το μερίδιο ευθύνης που του αναλογεί για τη μόρφωσή του. Δεν επιλέγει, εκτελεί.
Η ωριμότητα ως στοιχείο ενηλικιότητας θέλει μαθητές που αναλαμβάνουν την ευθύνη της επιλογής τους, δεσμεύονται, πειθαρχούν και εργάζονται, αποτυγχάνουν και συνεχίζουν. Τότε μπορούμε να μιλάμε για την εκπαίδευση ως πορεία ενηλικίωσης, για την εκπαίδευση ως απελευθερωτική διαδικασία.
Άλλωστε, η ελευθερία- εσωτερική και εξωτερική- καθώς και τα προνόμιά της δεν είναι ούτε άκοπα, ούτε ανέξοδα. Είναι μάλλον λάθος να επενδύουμε σε παλιακά προγράμματα μεταμφιεσμένα με ελκυστικές διδακτικές μεθόδους και να μην επιμένουμε σε διαδικασίες μάθησης που απαιτούν την ενεργό συμμετοχή και δέσμευση των μαθητών.
Τα μαθήματα και οι όμιλοι επιλογής, η συμμετοχή σε μικτές ομάδες εργασίας στο πρωινό πρόγραμμα θα μπορούσαν να αναδείξουν τους μαθητές μας σε συνδιαμορφωτές του προγράμματός τους.
Εκπαιδευτική πρόκληση 2η:
Επιτυχία VS ευτυχίας
Σε πολλές αποκαλούμενες ανεπτυγμένες χώρες και στα περισσότερα σχολεία, τα άτομα παραπονιούνται για υψηλά επίπεδα στρες, καθώς ακολουθούν υπερκινητικούς τρόπους ζωής που μπορεί να γίνουν ανθυγιεινοί και καταναγκαστικοί. Τι κάνουν και τι πρέπει να κάνουν τα σχολεία για να υποστηρίζουν υγιείς, συγκεντρωμένους και δημιουργικούς μαθητές; Έχει, άραγε, όντως να προσφέρει το κίνημα της ενσυνειδητότητας ( mindfulness) σε αυτήν την πρόκληση ή μόδα είναι θα περάσει;
Η τυπική εκπαίδευση μέχρι πρόσφατα απείχε κατηγορηματικά από τις προσπάθειες της νέας εποχής για πνευματική εξάσκηση μέσω κάποιας διαλογιστικής πρακτικής ή αθλητικής δραστηριότητας. Αυτά, θα μου πείτε, ακόμα για το ελληνικό σχολείο φαντάζουν εξεζητημένες αμερικανιές αργόσχολων.
Κι όμως, πληθαίνουν οι έρευνες που δίνουν πολύ καλά αποτελέσματα για την ενσωμάτωση κινητικών διαλειμμάτων, ή ασκήσεων αναπνοής για αποφόρτιση κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας. Ομαδικοί περίπατοι μαθητών στη φύση δεν είναι ανάγκη να αποτελούν περιστασιακές δραστηριότητες, μπορούν να αποτελούν κανονικότητα στο ωρολόγιο πρόγραμμα.
Και οι ώρες που θα χάνονται; θα ρωτήσει κανείς. Ευελπιστούμε να κερδίζονται από μαθητές που θα συγκρούονται λιγότερο μεταξύ τους και με τους καθηγητές. Από μαθητές πιο ισορροπημένους, πιο συγκεντρωμένους, πιο κινητοποιημένους.
Στην εποχή που μεγάλοι κολοσσοί δοκιμάζουν την 4ήμερη εργασία για τους υπαλλήλους τους δε χρειαζόμαστε περισσότερες, αλλά ποιοτικότερες ώρες εκπαίδευσης.
Ο αθλητισμός και οι Τέχνες μπορούν να συμβάλουν στην ανακοπή του κύματος αύξησης παιδιών με μαθησιακές και κινητικές δυσκολίες. Δε μαθαίνουμε μόνο μέσα σε 4 τοίχους και είναι ολέθριο να φιμώνουμε πρόωρα τη δημιουργικότητα και τη φαντασία των μαθητών.
Θέλουμε μαθητές- δημιουργούς της υγείας τους και όχι παιδιά και εφήβους που συσσωρεύουν παράγοντες εκδήλωσης ασθενειών στο μέλλον. Υπόβαθρο κάθε ασθένειας είναι το στρες, σωματικό, κινητικό, ψυχικό. Εκπαιδευόμαστε, λοιπόν, στη διαχείρισή του και κυρίως εξασκούμαστε στην ευτυχία ως επιλογή, έναντι της επιτυχίας ως μονόδρομου.
Εκπαιδευτική πρόκληση 3η:
Ανθρώπινη VS τεχνητής νοημοσύνης
Οι μηχανές που έχουν κατασκευάσει οι άνθρωποι και οι αλγόριθμοι που τις οδηγούν αμφισβητούν τη μοναδικότητα ορισμένων από τα βασικά συστατικά της ανθρώπινης νοημοσύνης. Τα ανθρώπινα όντα, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών, εμφανίζονται όλο και πιο προσκολλημένα σε έξυπνες συσκευές. Ποιες είναι οι επιπτώσεις στην εκπαίδευση;
Η τεχνητή νοημοσύνη υπονοεί σήμερα ότι ορισμένοι τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας μπορούν να ανατεθούν σε εξωτερικούς συνεργάτες από μηχανές, ενώ άλλοι όχι. Αυτό αφήνει ένα χώρο στο σχολείο για να αναπτύξει εκείνες τις πτυχές της ανθρωπότητας που είναι μοναδικά ανθρώπινες και δεν μπορούν να καταληφθούν από την τεχνητή νοημοσύνη.
Ο Θεοφάνης Τάσης, σύγχρονος φιλόσοφος και αναλυτής, στο βιβλίο του για τον αναδυόμενο στην εποχή μας ψηφιακό ανθρωπισμό, αναρωτιέται πώς θα μπορούσε να μοιάζει μια σύγχρονη αναστοχαστική τέχνη του βίου, όταν αβίαστα εκχωρούμε στην καθημερινότητα τη διαχείριση των επιλογών και τη λήψη αποφάσεων σε αλγόριθμους για να ανακουφιστούμε από το άγχος μιας πληθωριστικής ελευθερίας.
Η ανθρωπιστική εκπαίδευση είναι εκείνη που αν ενισχυθεί μπορεί να καλλιεργήσει την ανθρωπινότητα, ως αποκλειστική ανθρώπινη ιδιότητα σε αυτή την αναδυόμενη ψηφιακή ανθρωπότητα. Θέλουμε μαθητές που να μπορούν αυτά που δεν μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη.
Υπό αυτή την έννοια ο ρόλος του δασκάλου αλλάζει μεν σε διευκολυντή της γνώσης, αλλά οφείλει να διατηρεί την αίγλη και την απόσταση του μέντορα και να μην υποπέφτει σε ανούσιες φιλικότητες.
Σήμερα, αυτός ο ρόλος συνδέεται περισσότερο με τη βοήθεια του μαθητή προς την προσωπική του πορεία ανακάλυψης και μάθησης. Μια πορεία την οποία δε χρειάζεται να παρουσιάζουμε ούτε ως άκοπη ούτε ως ανέφελη. Η γνώση κατακτιέται και δεν εξαγοράζεται. Θέλουμε λοιπόν, μαθητές- μαχητές.
Εκπαιδευτική πρόκληση 4η:
Δεξιότητες VS Αξιών
Λόγω των νέων τεχνολογιών και του τρόπου με τον οποίο η γνώση διατίθεται τον 21ο αιώνα, ορισμένοι πιστεύουν ότι πρέπει να επανεξετάσουμε ό,τι διδάσκεται στο σχολείο πλήρως και ίσως να διδάξουμε λιγότερο περιεχόμενο, ανοίγοντας περισσότερο χρόνο και ευκαιρίες για ανάπτυξη δεξιοτήτων.
Αυτή η συζήτηση γίνεται όλο και πιο έντονη. Διευρύνοντας ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά της γνώσης που δεν μπορούν να φανερωθούν κατά τη διάρκεια της σχολικής ζωής, αντιλαμβανόμαστε ότι το να μαθαίνω αποτελεί ταξίδι και στόχο ζωής. Να μαθαίνω τον εαυτό μου, τους άλλους και την αξία της ζωής που κυλά μέσα μας. Υποστηρίζω ότι η γνώση στον 21ο αιώνα είναι πιο απαραίτητη από ποτέ και ότι, αντίθετα, οι δεξιότητες ξεκομμένες από μιαν εκπαίδευση εστιασμένη σε αξίες τείνουν να είναι λανθασμένες. Τι να το κάνουμε να συνεργαζόμαστε και να επικοινωνούμε, χωρίς κάποιον υψηλό σκοπό; Το ίδιο κάνουν και στις συμμορίες.
Στον πυρήνα κάθε απάντησης στις παγκόσμιες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε τίθεται το ζήτημα του χαρακτήρα κάθε ανθρώπου, αλλά και ολόκληρων κοινοτήτων. Η εκπαίδευση καλείται να διαμορφώνει πρόσωπα και να μη σωρεύει απλά ικανά άτομα στην κοινωνία. Η ηθική ίνα που μας διαπερνά σαν σύνολο κάνει τη διαφορά και καθορίζει το εύρος και το ύφος της ανταπόκρισής μας σε κάθε δεδομένη κατάσταση.
Μπορούμε να προσδιορίσουμε το χαρακτήρα μέσα από τρεις βασικές έννοιες: αυτοπειθαρχία, ηθική και συναισθηματική νοημοσύνη. Πώς αφορούν αυτά την καθημερινότητα του σχολείου; Πώς προκαλούνται και προκαλούν βίωμα στους μαθητές μας; Θα πει κανείς, είναι δουλειά της οικογένειας. Η απάντηση είναι πως το σχολείο οφείλει, μετά την οικογένεια, να είναι η δεύτερη χρυσή ευκαιρία για κάθε παιδί.
Εκπαιδευτική πρόκληση 5η:
Δημοκρατία VS Ολοκληρωτισμού
Η δημοκρατία είναι το πλέον ευαίσθητο πολίτευμα, μιας και στηρίζεται σε πανανθρώπινες αξίες, αφιερώνει χρόνο στην καλλιέργεια πεποιθήσεων, επενδύει στην ανοχή και τη συμπερίληψη. Η δημοκρατία θέλει θεσμούς, διαδικασίες και πάλι εύκολα τραυματίζεται. Η δημοκρατία αποστρέφεται το διχαστικό λόγο, αποφεύγει την κατηγοριοποίηση και εμπλουτίζεται μόνο με τον πλουραλισμό. Η δημοκρατία ανθίζει στη βραδύτητα και είναι ανίκανη να πετύχει τα εκπληκτικά γρήγορα αποτελέσματα ολοκληρωτικών καθεστώτων. Όλοι μαζί μπορεί να μη φτάσουμε πιο γρήγορα, αλλά θα φτάσουμε μακρύτερα και καλύτερα. Πώς εκπαιδεύουμε και πώς εκπαιδευόμαστε μέσα στο σχολείο για τη δημοκρατία;
Όταν ο πιο αδύναμος προβάλλεται ως εμπόδιο για την πρόοδο του δυνατού, όταν η κατηγοριοποίηση κολλά ταμπέλες, όταν η εργασία σε ομάδες αποφεύγεται ως χρονοβόρα, όταν τα μεγάλα τμήματα των 25 μαθητών λοιδορούνται, επειδή δεν υπάρχει τρόπος να επιβάλλεται η τάξη, πού και πώς περιμένουμε να εκπαιδευτούν στη δημοκρατία τα παιδιά μας;
Σε μεγάλα τμήματα το δύσκολο δεν είναι η μόρφωση, αλλά η συμμόρφωση, η υπακοή δηλαδή στην εξουσία του ενός που κατέχει το προνόμιο της μιας λύσης, της μιας γνώσης, της μιας αλήθειας.
Αν, όμως, δεν αναλάβει το σχολείο το ρόλο να εκπαιδεύσει αυριανούς πολίτες που σέβονται τους κανόνες ως καθοριστικό στοιχείο της κοινωνικής ζωής, τότε ποιο μπορεί να προσδοκούμε ότι θα είναι το μέλλον των παιδιών μας; Το μέλλον του κόσμου μας; Σε καιρούς κρίσης χρειάζεται καθένας μας να στοχάζεται, να δοκιμάζει, να παίρνει θέση.
Της Χριστίνας Δίμιζα
Ηθοποιού- Φιλολόγου- Αφηγήτριας – Συντονίστριας Ακαδημαϊκού Σχεδιασμού Εκπαιδευτηρίων Μπουγά
