Οι συντηρήτριες έργων τέχνης, Μαρία Κουτσοδημητροπούλου και Βικτώρια Ρίζου, μιλούν σήμερα το «Θάρρος»
Από το 2018 στη συμβολή των οδών Σταδίου και Φαρών στην Καλαμάτα λειτουργεί ένα εργαστήριο συντήρησης για αντικείμενα ιστορικής, πολιτιστικής και συναισθηματικής αξίας, υπό την επωνυμία Chronos.
Το «Θάρρος» βρέθηκε εκεί, όπου συνάντησε τις συντηρήτριες Μαρία Κουτσοδημητροπούλου και Βικτώρια Ρίζου και συνομίλησαν για το συγκεκριμένο επάγγελμα, ενώ είδαμε από κοντά πώς γίνεται αυτή η δουλειά και τι αντικείμενα συντηρούνται, μένοντας έκπληκτοι από το αποτέλεσμα, καθώς ουσιαστικά πρόκειται για «επαναφορά» ενός αντικειμένου.
Η Μαρία και η Βικτώρια σπούδασαν μαζί στο Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης του ΤΕΙ Αθήνας (πλέον Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής). Η μεν Μαρία κατάγεται από την Καλαμάτα, η δε Βικτώρια από την Αθήνα, αλλά με ρίζες από την Πύλο. Αφού, λοιπόν, εργάστηκαν με συμβάσεις σε διάφορα έργα του υπουργείου Πολιτισμού, είτε στην Καλαμάτα, είτε στα Δωδεκάνησα, είτε και σε άλλες περιοχές, αποφάσισαν να κάνουν το επόμενο βήμα και να ανοίξουν το δικό τους εργαστήριο.
Ένα εγχείρημα που, όπως σχολίασαν, αν το σκέφτονταν πολύ δεν θα το έκαναν, με την αρχή να είναι δύσκολη, αφού οριακά «έβγαιναν» τα έξοδα. Ωστόσο, πλέον έχει ξεχωρίσει στο χώρο και το εμπιστεύονται είτε ιδιώτες που θέλουν να συντηρήσουν – επιδιορθώσουν δικά τους αντικείμενα, είτε Εφορείες Αρχαιοτήτων ανά τη χώρα, είτε και άλλοι φορείς.
Η πορεία, η γνωριμία και η απόφαση για το Chronos
Κάνοντας μία αναδρομή στην πορεία τους, η Μαρία μόλις ολοκλήρωσε τις σπουδές της βρέθηκε στα Δωδεκάνησα, όπου με συμβάσεις στο υπουργείο Πολιτισμού έκανε συντήρηση τοιχογραφιών σε βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες.
Από την πλευρά της, η Βικτώρια βρέθηκε στην Καλαμάτα, και συγκεκριμένα στην Αλαγονία, όπου δούλεψε επίσης σε εκκλησίες.
Η συνάντησή τους έγινε το 2014 στο Ανδρομονάστηρο, όπου δούλεψαν μαζί, με τις εργασίες να σταματούν κατά διαστήματα, αφού γίνονταν με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ.
Εν συνεχεία η κάθε μία πήρε το δρόμο της, είτε με εργασίες σε ιδιωτικά έργα είτε με περιόδους ανεργίας, καθώς, όπως μας εξήγησαν, εκείνα τα χρόνια «δεν έβγαιναν» έργα από το υπουργείο.
Κάπως έτσι το καλοκαίρι του 2018, χωρίς ιδιαίτερη σκέψη, όπως λένε, αποφάσισαν να δουλέψουν ιδιωτικά και να δημιουργήσουν το δικό τους εργαστήριο.
Τα πρώτα δύο χρόνια ήταν δύσκολα, καθώς πρόκειται για έναν τομέα σκληρό, με κάποιους συντηρητές να έχουν καθιερωθεί από τη δεκαετία του ’80 και έτσι δύσκολα κάποιος έμπαινε στο χώρο.
Όμως, η συνέχεια ήταν καλύτερη, αφού κατάφεραν να μπουν «για τα καλά» στον κλάδο της συντήρησης, ενώ πλέον έχουν δουλειές και πέραν της Καλαμάτας.
Το εργαστήριο
Μέχρι σήμερα οι δυο τους έχουν δουλέψει πάνω σε πολλά αντικείμενα, όπως εικόνες, πίνακες, βιβλία και λαογραφικά μουσεία.
Σχετικά με τα αντικείμενα που ο κόσμος πάει στο Chronos, είναι κυρίως εικόνες, πίνακες, κορνίζες, βιβλία, μικροέπιπλα, καθώς και υφαντά ή κεντήματα.
Παρατηρώντας το χώρο, μάλιστα, είδαμε ένα βιβλίο που, όπως μας είπαν, είναι του 16ου αιώνα. Στην ερώτηση κατά πόσο είναι εύκολο να πιάσεις ένα τέτοιο αντικείμενο και να μη φοβάσαι μήπως καταστραφεί, μας απάντησαν πως δεν είναι κάτι δύσκολο. «Είναι θέμα γνώσεων και εμπειρίας» επισήμαναν, έχοντας παράλληλα την τεχνογνωσία, ό,τι και αν συμβεί, να το «επαναφέρουν», οπότε δεν υπάρχει φόβος. Ξεκαθαρίζουν, δε, ότι αντιμετωπίζουν με σεβασμό κάθε αντικείμενο που φθάνει στα χέρια τους.
Επίσης, παρατήρησαν πως από τη σχολή πήραν τις βάσεις, αλλά «είναι και θέμα πώς θα εξελίξεις τις γνώσεις σου. Σίγουρα χρειάζεται θάρρος και αυτοπεποίθηση ότι θα τα καταφέρεις».
Η αίσθηση της ολοκλήρωσης
«Όλα είναι σαν παιδιά μας εδώ» σημείωσαν η Μαρία και η Βικτώρια για τα αντικείμενα που συντηρούν, «με τον αποχωρισμό να είναι δύσκολος», αφού για αρκετό καιρό τα είχαν στα χέρια τους, δούλεψαν πάνω σε αυτά, έχουν δώσει ενέργεια, με άγχος για το τελικό αποτέλεσμα.
Χαρακτηριστικά ανέφεραν επιταφίους από την Κομοτηνή, πάνω στους οποίους δούλευαν για 6 μήνες, με πίεση χρόνου να παραδοθούν και τον αποχωρισμό να είναι δύσκολος. Παράλληλα, όμως, είχαν πολλή χαρά που ολοκληρώθηκε επιτυχώς το έργο.
Όσο για το αν ο κόσμος συντηρεί αντικείμενα, απαντούν ότι αρκετοί που έχουν κάτι που θεωρούν πολύτιμο δεν ξέρουν ότι μπορούν να το συντηρήσουν ή δεν ξέρουν πού να απευθυνθούν. Μάλιστα, σε κάποιες περιπτώσεις τα πηγαίνουν «σε λάθος άτομα, άτομα που δεν έχουν πολλές φορές τις γνώσεις των υλικών και της αντιμετώπισης, οπότε γίνονται και καταστροφές».
Ένα άλλο κομμάτι, όπως συμπληρώνουν, είναι το οικονομικό, όμως όλα μπορούν να προσαρμοστούν σε αυτό που θέλει ο πελάτης και τα χρήματα που έχει να διαθέσει.
Ως παράδειγμα, μας ανέφεραν τα βιβλία: Ένα παλιό μπορεί να λυθεί, να πλυθεί φύλλο φύλλο και να καθαριστούν τα πάντα. Όμως, υπάρχουν κι αυτά στα οποία μπορεί να μη χρειάζεται να συμπληρωθούν πράγματα ή να καθαριστούν μία μία οι σελίδες, με τη συγκεκριμένη εργασία να λέγεται σωστική. Δηλαδή, να προστατευθεί, να μην πάθει μεγαλύτερη φθορά, αλλά όχι να συντηρηθεί. Ως εκ τούτου, το κόστος διαφέρει ανάλογα το αντικείμενο και τις εργασίες που επιθυμεί κάποιος να κάνει σε αυτό.
Στο σημείο αυτό θέλησαν να ξεκαθαρίσουν ότι όταν συντηρείς κάτι, δε σημαίνει πως μένει για πάντα. Αυτό που κάνουν είναι να παρατείνουν το χρόνο ζωής του, ενώ έχουν σημασία και οι σωστές συνθήκες διατήρησης, τόνισαν. Για το λόγο αυτό πάντα δίνουν μια κατεύθυνση στον κάτοχο όταν παραδίδουν ένα αντικείμενο.
Απευθυνόμενες, δε, σε κάποιον που έχει ένα αντικείμενο στο σπίτι του, θέλει να το συντηρήσει, αλλά το σκέφτεται, δήλωσαν: «Είμαστε εδώ να κάνουμε τις προτάσεις μας και να καταλάβει αν τελικά αξίζει να το κάνει. Άλλωστε, δε θα του κοστίσει κάτι αυτή η επίσκεψη και σίγουρα θα του λυθούν κάποιες απορίες».
Οι συντηρήσεις εκτός εργαστηρίου
Εκτός από το εργαστήριο, η Μαρία και η Βικτώρια έχουν δουλέψει το τελευταίο διάστημα στη Σάμο σε τοιχογραφίες, στην περιοχή της Μάνης, στην Ικαρία, στον Ταΰγετο, στην περιοχή της Κορώνης και αλλού. Επίσης, έχουν συνεργαστεί με λαογραφικά μουσεία, με πιο πρόσφατη μία συνεργασία στη Στεμνίτσα, όπου έγινε ανακαίνιση. Ειδικότερα, έκαναν καταγραφή, αποθήκευση και κάποια αντικείμενα συντηρήθηκαν.
Οι συνθήκες
Η δουλειά του συντηρητή εκτός εργαστηρίου, μας είπαν, γίνεται υπό όλες τις συνθήκες, «και χειμώνα και καλοκαίρι και με βροχή και με καύσωνα», αλλά «κι αυτό έχει γοητεία», συμπλήρωσαν.
Το εργαστήριο έχει «ένα περισσότερο αποστειρωμένο περιβάλλον, όπου πρέπει να είναι όλα τακτοποιημένα, ενώ το εργοτάξιο έχει μιαν ελευθερία, με τις εναλλαγές να μη σε αφήνουν να βαρεθείς».
Τα χαρακτηριστικά κάποιου που θέλει να γίνει συντηρητής
Αναφορικά με τα χαρακτηριστικά κάποιου που θέλει να γίνει συντηρητής, όπως παρατήρησαν οι δύο συντηρήτριες: «Αρχικά πρέπει να έχει πολλή υπομονή. Να έχει διάθεση για πολύπλευρη γνώση, αφού σε εμάς συνδυάζεται η Χημεία και η Φυσική. Να έχει αντίληψη των χρωμάτων. Να είναι ευρηματικός, αφού κάπου μπορεί να χρειαστεί μία πατέντα. Και το σημαντικότερο, “να πιάνουν τα χέρια του”». Επίσης, πρέπει να παρακολουθεί τις εξελίξεις και να έχει όρεξη για διάβασμα, «καθώς αλλάζουν οι έρευνες, αλλάζουν τα υλικά, αλλάζουν οι εφαρμογές».
Επαγγελματική αποκατάσταση
Όσον αφορά στην επαγγελματική αποκατάσταση, ο βασικός δρόμος κάποιου που τελειώνει το συγκεκριμένο τμήμα είναι να δουλέψει με συμβάσεις του υπουργείου Πολιτισμού, κάτι όμως που προκαλεί αβεβαιότητα, αφού είναι άγνωστο πότε θα βγουν συμβάσεις, πού και για πόσο διάστημα, ενώ δε γίνονται προσλήψεις μόνιμου προσωπικού. Έτσι οι περισσότεροι συντηρητές εργάζονται σε άσχετες με τις σπουδές τους δουλειές και αν προκύψει κάποια σύμβαση που τους ενδιαφέρει, κάνουν τα χαρτιά τους και ελπίζουν ότι θα επιλεγούν.
Σχετικά με αυτό, πρόσθεσαν ότι με τα χρήματα που λαμβάνει κάποιος συντηρητής που εργάζεται με συμβάσεις, δύσκολα θα τα βγάλει πέρα, αφού είναι λίγα σε σχέση με τα βασικά έξοδα που έχει, ειδικά αν δουλέψει σε έργο εκτός της μόνιμης κατοικίας του.
Αντίθετα, στην περίπτωση που κάποιος δουλεύει ως ιδιώτης, μπορεί να συμμετέχει σε κάποιον μειοδοτικό διαγωνισμό ή να του γίνει απευθείας ανάθεση έργου, κι αυτός να ρυθμίσει πότε και πώς θα το ολοκληρώσει, ανάλογα πάντα με τους όρους που έχει υπογράψει.
Ο Διονύσης
Στο εργαστήριο συναντήσαμε και τον Διονύση, που είναι υπάλληλος εκεί εδώ και 1,5 χρόνο. Όπως παρατήρησε, ξεκίνησε διστακτικά για να δει πώς είναι αυτή η δουλειά, την οποία σπούδασε, επισημαίνοντας πως του αρέσει και είναι το αντικείμενο που θέλει να ακολουθήσει.
Του Παναγιώτη Μπαμπαρούτση
