Βασικές πληροφορίες αναφορικά με τα αιρετά όργανα των Δήμων και την άσκηση των αιρετών καθηκόντων τους δίνει το υπουργείο Εσωτερικών με εγκύκλιό του.
Ειδικότερα, στην εγκύκλιο δίνονται πληροφορίες για την πολιτική και διοικητική αποστολή των Δημοτικών Αρχών, την εποπτεία των Δήμων από το κεντρικό κράτος με τον έλεγχο νομιμότητας, την πειθαρχική και άλλες ευθύνες των αιρετών οργάνων.
Επίσης, γίνεται εκτενής αναφορά στις διευκολύνσεις δημοτικών συμβούλων και την άσκηση του έργου τους, καθώς και στην καταστατική τους θέση, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις δημοτικών συμβούλων.
Ειδική αναφορά γίνεται στην άσκηση των αρμοδιοτήτων από το Δημοτικό Συμβούλιο, το δήμαρχο και τις δημοτικές παρατάξεις.
Αναλυτικές πληροφορίες παρέχονται και για τον πολλαπλό ρόλο του δημάρχου, τη μεταβίβαση αρμοδιοτήτων, την αναπλήρωση δημάρχου, την εξουσιοδότηση υπογραφής, τους εντεταλμένους συμβούλους, τη λειτουργία της Δημοτικής Επιτροπής και των συλλογικών οργάνων των Δημοτικών Κοινοτήτων, το Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης.
Τέλος, ειδική αναφορά γίνεται στη διεξαγωγή των τοπικών δημοψηφισμάτων.
Σε ό,τι αφορά τα δικαιώματα των αιρετών σημειώνεται: Οι δημοτικοί σύμβουλοι έχουν απεριόριστο δικαίωμα γνώμης και ψήφου κατά συνείδηση, αποβλέποντας πάντοτε στην εξυπηρέτηση του συμφέροντος του συνόλου των δημοτών (αρ. 68 του ν. 3852/2010).
Κάθε δημοτικός σύμβουλος μπορεί να ζητά από το δήμαρχο και τη Δημοτική Επιτροπή πληροφορίες και συγκεκριμένα στοιχεία που είναι χρήσιμα για την άσκηση των καθηκόντων του. Ο δήμαρχος οφείλει να παρέχει τις πληροφορίες εντός μηνός (αρ. 69 παρ. 3 του ν. 3852/2010).
Στις συνεδριάσεις των Δημοτικών Συμβουλίων μπορούν να εγγραφούν ως ομιλητές και να λάβουν το λόγο και οι δημοτικοί σύμβουλοι που επιθυμούν να τοποθετηθούν ανά θέμα, με σχετική γραπτή δήλωσή τους στο προεδρείο, πριν από την έναρξη της συνεδρίασης (άρ. 67 παρ. 6 του ν. 3852/2010).
Ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου καλεί το Σώμα σε συνεδρίαση με γραπτή πρόσκληση στην οποία αναφέρονται τα θέματα της ημερήσιας διάταξης, καθώς και όποτε το ζητήσει το ένα τρίτο (1/3) τουλάχιστον του συνολικού αριθμού των μελών του συμβουλίου, ανεξαρτήτως παράταξης στην οποία ανήκουν τα μέλη.
Στην τελευταία περίπτωση απαιτείται γραπτή αίτηση στην οποία αναφέρονται τα θέματα που θα συζητηθούν. Αν το συμβούλιο δεν προσκληθεί το αργότερο μέχρι την έκτη ημέρα από την υποβολή της αίτησης, συνέρχεται ύστερα από πρόσκληση εκείνων που υπέβαλαν την αίτηση και αποφασίζει για τα θέματα για τα οποία είχε ζητηθεί η σύγκλησή του (άρ. 67 παρ. 2α του ν. 3852/2010).
Στην ημερήσια διάταξη της ειδικής συνεδρίασης λογοδοσίας εγγράφονται υποχρεωτικά τα θέματα που επιθυμεί να θέσει κάθε δημοτικός σύμβουλος, τα οποία αφορούν στο έργο της Δημοτικής Αρχής, εφόσον έχουν κατατεθεί εγγράφως στο προεδρείο του Δημοτικού Συμβουλίου τρεις (3) ημέρες πριν από τη συνεδρίαση.
Κάθε δημοτικός σύμβουλος μπορεί να θέσει έως ένα (1) θέμα. Εφόσον έχουν υποβληθεί συνολικά πάνω από δέκα (10) θέματα, διενεργείται δημόσια κλήρωση από το προεδρείο για τα θέματα που πρόκειται να συζητηθούν και τα οποία εγγράφονται στην ημερήσια διάταξη (αρ. 67 Α του ν. 3852/2010).
Επιπλέον, σύμφωνα με το άρθρο 61 παρ. 4 του ν. 3852/2010, ο δήμαρχος, ο αντιδήμαρχος και τα μέλη της Δημοτικής Επιτροπής είναι υποχρεωμένοι να δημοσιοποιούν την ετήσια δήλωση για την περιουσιακή τους κατάσταση με ανάρτησή τους στην ιστοσελίδα του Δήμου, με την επιφύλαξη όσων στοιχείων αναγράφονται στην παρ. 2 του άρθρου 32 του ν. 5026/2023, κατ’ ανάλογη εφαρμογή.
