Μια στρατιά γυναικών παρελαύνει μπροστά μας για να τις αποδεχθούμε, να τις απορρίψουμε ή να τις προσπεράσουμε
Το σύνηθες είναι να καθόμαστε η μία απέναντι στην άλλη και ενδιάμεσα οι αναλύσεις γι’ αυτά που μας συμβαίνουν, αλλά και για του κόσμου τα παράδοξα.
Σήμερα, για δεύτερη φορά, καθόμαστε η μία απέναντι στην άλλη, με το μανδύα του επαγγέλματος και αυτόν της φιλίας αφημένο μακριά, σε ένα άλλο δωμάτιο, και ανάμεσά μας το δεύτερο βιβλίο της Δοξούλας Παλαμάρα, με τίτλο «Σαν κολιμπρί»…
Πάμε, λοιπόν, ν’ αρχίσουμε αυτή τη συζήτηση…
-Πες μας για το κολιμπρί… έτσι ώστε αρκετοί ίσως αναγνώστες που, σαν και μένα, δεν έχουν ιδιαίτερες γνώσεις για το βασίλειο των πτηνών να μη χρειαστεί να ανατρέξουν σε λεξικά…
Το κολιμπρί είναι ένα λιλιπούτειο πουλάκι, που πετάει προς όλες τις κατευθύνσεις σαν ελικόπτερο. Στον Σαμανισμό συμβολίζει την ψυχή. Για τους λαούς της Νότιας Αμερικής το κολιμπρί, humming bird, είναι το Σύμβολο της ελευθερίας, της δύναμης, της αισιοδοξίας και της συμπόνιας. Ο μύθος λέει ότι όταν το δάσος έπιασε φωτιά και όλα τα ζώα έτρεχαν να σωθούν, το κολιμπρί πέταξε με μια σταγόνα νερό στο ράμφος του για να τη σβήσει. «Με μια σταγόνα νερό;» το ρώτησε ο ελέφαντας. «Κάνω αυτό που μου αναλογεί…».
-Το κολιμπρί κάνει αυτό που του αναλογεί, όπως το ίδιο «ομολογεί». Οι πρωταγωνίστριες των διηγημάτων σου κάνουν αυτό που η φύση τις επιτάσσει ή αυτό που η κοινωνία τις έχει εκπαιδεύσει ότι είναι ο ρόλος τους;
Πηγαίναμε να δούμε φίλους, πριν από χρόνια, όταν ακούσαμε τον τρίχρονο γιο μας να λέει: «Θα παίξουμε πόλεμο, ο Γιάννης κι εγώ θα είμαστε πολεμιστές». «Και η Όλγα;» τον ρώτησα, για να δω αν θα φτιάξει το θηλυκό «πολεμίστρια». «Η Όλγα θα μαγειρεύει για μας τους πολεμιστές!». Αναρωτιόμασταν με τον άντρα μου πώς ένα τρίχρονο αγόρι, που δεν πήγαινε ακόμα σε παιδικό σταθμό, που δεν έβλεπε τηλεόραση, μέσα σε μια οικογένεια όπου οι διαφορές ανάμεσα στον άντρα και στη γυναίκα περιορίζονταν στα γεννητικά τους όργανα, είχε ήδη χτίσει διαφορετικούς ρόλους για τους άντρες και τις γυναίκες.
Είναι πολύ δύσκολο να γνωρίζουμε τι είναι μέσα στη φύση της γυναίκας και τι εμβόλισε η κοινωνία δια μέσου των αιώνων. Το ζητούμενο δεν είναι να γίνουν οι γυναίκες πολεμίστριες και οι άντρες μάγειρες. Το θέμα δεν είναι να πάψουν να είναι οι γυναίκες συναισθηματικές και οι άντρες στεγνά λογικοί.
Αν από τη μια πλευρά είναι η χαρά της ζωής, η ευδαιμονία, η ελευθερία και από την άλλη η κοινωνία με τα αμείλικτα πρέπει και τις υποχρεώσεις, τότε πρέπει ο καθένας από εμάς να μάθει να περπατά στην κόχη του ξυραφιού. Ο άντρας και η γυναίκα πρέπει να μάθουν να εξισορροπούν τη λογική με το συναίσθημα, την ανάγκη για ατομική ελευθερία με τα κοινωνικά πρέπει.
-Το κριτικό σου βλέμμα προς τις γυναίκες είναι πιο αυστηρό, έχοντας ίσως μεγαλύτερες προσδοκίες από το γυναικείο φύλο, ταυτιζόμενη μαζί τους;
Η γυναίκα, όσο κι αν την βοηθάει η Πολιτεία, έχει την ευθύνη της διαπαιδαγώγησης της νέας γενιάς. Και όταν λέω διαπαιδαγώγηση, εννοώ ποικιλοτρόπως. Αφ’ ενός πρέπει να βάζει όρια, να ενθαρρύνει και να τιμωρεί και, αφ’ ετέρου, να ανοίγει παράθυρα για πειραματισμούς, για πετάγματα και για τη χαρά της ζωής. Είδα προχθές μια νέα μάνα την ώρα που έφτιαχνε κεφτέδες. Έδωσε στο γιο της ένα ματσάκι δυόσμο να τον μυρίσει. Μμμμμ! εισέπνευσαν και οι δυο με ευδαιμονία. Και αυτά παράλληλα με το επάγγελμά της, τις μακρές ώρες εργασίας και τις μακρές αποστάσεις στα μεγάλα αστικά κέντρα. Αν ο σύντροφός της την κατανοεί και της συμπαραστέκεται, είναι τυχερή.
Υπάρχουν γυναίκες που αγωνίζονται με συνέπεια και σταθερότητα. Τις σέβομαι και τις θαυμάζω. Και υπάρχουν γυναίκες που διδάσκουν στις κόρες τους και στους γιους τους τη νεκρή πειθαρχία αντί για αυτοπειθαρχία, προσποιητή υπακοή ή ανέξοδη επανάσταση κι «όπου φυσάει ο άνεμος πάμε».
-Διαφέρει η εικόνα των νέων σήμερα αγοριών και κοριτσιών από αυτή παλαιότερων γενιών;
Το γεγονός ότι οι νέοι σήμερα παραπαίουν, οφείλεται στο ότι παραπαίουν οι γονείς τους. Όταν ένας νεαρός λέει στον ευπροσήγορο πατέρα του «τι έγινε, ρε μαλάκα» και στη μάνα του «σκάσε μωρή», δε φταίνε ούτε οι ράπερς ούτε οι τράπερς. Όταν το παιδί σου κλέβει και δέρνει, δε φταίει η κοινωνία και τα social media. Φταις εσύ. Διαπαιδαγωγούμε τα παιδιά όχι με αυτά που λέμε, ούτε με αυτά που κάνουμε, αλλά με αυτό που είμαστε. Αν το μόνο που ονειρεύεται το παιδί σου είναι να γίνει πλούσιο, είναι γιατί ό,τι ηθικολογίες κι αν του τσαμπουνάς, στην πραγματικότητα το χρήμα είναι και η δική σου υπέρτατη αξία.
Και επειδή ζούμε σε μια μικρή κοινωνία και γνωριζόμαστε και επειδή όταν πρόκειται για παιδιά εμπλέκομαι συναισθηματικά, πνευματικά και παντοιοτρόπως (και θυμώνω), θέλω να προσθέσω ότι στους μαθητές μου και στα παιδιά μου ξεκαθαρίζω ότι τους μόνους ανθρώπους που σέβομαι είναι αυτοί που είναι συνεπείς: αυτά που πιστεύουν, αυτά λένε και αυτά πράττουν. Οι υπόλοιποι, με χρήματα ή χωρίς, είναι απλώς τσιχλόφουσκες.
-Η ανθρώπινη φύση είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός σου;
Ναι. Με έλκουν τα ανθρώπινα. Επί δικτατορίας γνώρισα ένα διευθυντή Αστυνομίας – παρών στα βασανιστήρια – που φοβόταν τις κατσαρίδες. Ξέρω έναν στρατιωτικό – υψηλά ιστάμενο- που λιποθυμούσε όταν ο πατέρας του, που ήταν χασάπης, έσφαζε ζώα και μύριζε το αίμα. Πήγε ο καημένος στο στρατό για να αποδείξει ότι είναι θαρραλέος.
Και με γοητεύει το γεγονός ότι καθένας πιστεύει ότι ο δικός του τομέας είναι de facto ο πιο σημαντικός. Οι επιστήμονες είναι πεπεισμένοι ότι είναι η επιστήμη, οι ποιητές ότι η ποίηση είναι η κολυμβήθρα του Σιλωάμ. Ο Σταμάτης Κριμιζής πιστεύει ότι η μελέτη του Διαστήματος είναι το άπαν και η ιστορικός Μαρία Ευθυμίου ότι η μελέτη της Ιστορίας των ανθρώπων, «αυτών των εύθραυστων, θνησιγενών πλασμάτων, των εκτεθειμένων σε κάθε κίνδυνο, μπορεί να αναδείξει την καθόλου τυχαία αλληλοεπίδραση των πραγμάτων». Ο Σαββόπουλος πιστεύει ότι το τραγούδι -«ωδή του τράγου» – είναι η θυσία που δεν έγινε, η πρίμα μπαλαρίνα Μάρτα Γκονζάλες που, λόγω αλτσχάιμερ, έχει ξεχάσει ποια είναι, θυμήθηκε και εκτέλεσε με τα οστεώδη χεράκια της τις χορευτικές κινήσεις από τη Λίμνη των Κύκνων και ο Πέτρος Θέμελης με συγκινεί βαθιά όταν λέει: «Η μοίρα μου, το κάρμα μου, είναι το σκάμμα».
-Απ’ όλα τα διηγήματα εκείνο με τον τίτλο «Από τα Κανάρια» με συνεπήρε. Πιστεύω λόγω της πρωταγωνίστριας, της Λουίζας Μαργαρίτας. Λάτρεψα το χαρακτήρα της, την αναζήτηση της ελευθερίας της μέσω της μόρφωσης και των περιπλανήσεών της. Εσύ ποιο διήγημα ξεχωρίζεις;
Δεν το είχα σκεφτεί. Το «Έλα να φάμε το μεσημέρι, παρέα».
-Γιατί; Και το ρωτάω, διότι ίσως ο/η αναγνώστης/στρια μέσα από αυτό «ανακαλύψει» και τη συγγραφέα. Ή, καλύτερα, κάποια στοιχεία της προσωπικότητάς σου.
Τρεις άνθρωποι, ηλικιωμένοι, εντελώς διαφορετικοί, βρίσκονται κοντά λόγω συμπτώσεων. Ο ένας συνταξιούχος, φιλόλογος του Δημοσίου, ζει απομονωμένος, πενθεί τη γυναίκα του, που έχει πεθάνει χρόνια, γιατί κοντά της γινόταν «νέος, όχι νέος στην ηλικία, αλλά νέος, “καινούριος”. Σαν καινούριος από την αρχή, σαν να έβγαινε καινούριος από παλιά λαγούμια του χρόνου». Ο άλλος, συνομήλικος, διαζευγμένος, με γκόμενα στην ηλικία της κόρης του, είναι ένθερμος οπαδός του «Η ζωή είναι ό,τι φάμε, ό,τι πιούμε κι ό,τι αρπάξει ο κώλος μας», χωρίς ουδέποτε να εντρυφήσει στο Πλατωνικό «Άνθρωπος ένα ον που αναζητά το νόημα». Πιστεύει ακράδαντα ότι «Με τον παρά σου, γαμείς και την κυρά σου» και ενώ η βαθύτερη ανάγκη του, η μεγαλύτερή λαχτάρα του, το μεδούλι της ύπαρξής του, είναι η επιθυμία να γαμεί, κατά προτίμηση μια γυναίκα, νέα κι όμορφη, αδυνατεί λόγω δυσλειτουργίας του προστάτη του. Η γυναίκα, η Φώτω, από τη Βόρεια Ήπειρο, χήρα αλκοολικού. Οι τρεις τους δεν αγαπούν ο ένας τον άλλον, δεν αποδέχονται ο ένας τον άλλον, αλλά η Φώτω λειτουργεί μεταξύ τους συγκολλητικά, παρηγορητικά, για κανέναν άλλο λόγο, πέρα από το ότι «Αυτή είναι η φύση της». Γιατί «Τα γκαβά τα πουλιά τα φτιάνει ο Θεός φωλιές».
Έκανα πολύ μεγάλη προσπάθεια, αγώνα με τον εαυτό μου, για να μην κάνω κανέναν από τους δύο άντρες «κακό» και να μην κάνω τη γυναίκα «καλή».
-Στην πορεία της ζωής μας, με ή χωρίς αγκυλώσεις ή προσκολλήσεις, το δικό μας χθες καθορίζει εν μέρει το δικό μας σήμερα, οδηγώντας μας στο αύριο. Νοσταλγία, πραγματικότητα, φόβος… Πώς εσύ βλέπεις ή διαχειρίζεσαι αυτό το τρίπτυχο;
Στο βιβλίο «Ο Αιγύπτιος» του Μίκα Βάλταρι υπάρχει ένας σοφός ταριχευτής, ο οποίος σε μία μακρά, κοπιώδη διαδικασία αφαιρεί τα σπλάχνα και τον εγκέφαλο, τα τοποθετεί σε φυσικό αλάτι, αποκαθαίρει το σώμα του νεκρού, ώστε να μπορέσει η ψυχή να επιστρέψει. Αυτός, λοιπόν, ο σοφός λέει: «Έχουν περάσει 12 αιώνες από τότε που κτίσθηκαν οι πυραμίδες και όλα λιώνουν, όλα αλλάζουν όπως ο πηλός αλλάζει σχήμα στον τροχό του αγγειοπλάστη. Όλα έχουν αλλάξει. Τα ρούχα, οι λέξεις, οι συνήθειες, οι άνθρωποι δεν πιστεύουν πια στον Θεό. Είναι ένας κόσμος σκληρός. Ίσως γεννηθήκαμε μόνο για να δούμε το τέλος του κόσμου».
Όχι, δεν πιστεύω ότι παλιά ήταν όλα καλύτερα. Ανησυχούν σήμερα οι μανάδες, με το δίκιο τους, για την ασφάλεια των παιδιών τους, για την επίδραση των κοινωνικών δικτύων, για το bullying. Η μάνα μου δεν ανησυχούσε όταν παίζαμε στην αλάνα- το πολύ πολύ να σπάγαμε κάνα χέρι, κάνα πόδι. Έπρεπε, όμως, να ζεστάνει νερό να μας πλύνει στη σκάφη και η μεγαλύτερή της αγωνία ήταν «να μπει το τσουκάλι», όχι γιατί έψαχνε Delikatessen, αλλά γιατί δεν είχε να πληρώσει τον μπακάλη, παρόλο που ο πατέρας μου ήταν ευφυής και δούλευε 12 ώρες την ημέρα.
Όχι. Δε νοσταλγώ το παρελθόν. Όλες οι εποχές έχουν χάρες και χαρές. Αλλά κάθε εποχή έχει τους δικούς της δαίμονες.
Ο Δημήτρης Νανόπουλος, θεωρητικός φυσικός, ένθερμος υποστηρικτής της Τυχαιότητας και της Ανυπαρξίας Συμπαντικού Σκοπού, πιστεύει ότι λίαν συντόμως θα έχουμε τα πρώτα φεγγαρόπαιδα – παιδιά που θα γεννηθούν στο φεγγάρι-, θα έχουμε τον Μετάνθρωπο, ένα τσιπάκι στον εγκέφαλο θα αυξάνει τη μνήμη μας, θα σταματάει το αλτσχάιμερ, θα βοηθάει τη σωματική ρώμη, τη σεξουαλική μας ενέργεια. Θα έχουμε καινούριους δαίμονες και, άρα, καινούριες Τέχνες… Έντρομος ο δημοσιογράφος τού λέει: «Καλά, εκτός από αυτό για το σεξ, όλα τα άλλα με ανησυχούν, κάπως» και λαμβάνει την απάντηση: «Μα γιατί; Δεν τα λέω για να φοβηθεί ο κόσμος. Τα λέω για την ελπίδα και τα όνειρα».
Ούτε νοσταλγώ το παρελθόν,
ούτε φοβάμαι το μέλλον.
Κατ’ αρχάς– λόγω ηλικίας- το δικό μου μέλλον δεν προμηνύεται πολύ μακρύ! Για τα παιδιά μου έκανα ό,τι μπορούσα για να τους προσφέρω μια σφαιρική παιδεία, η οποία, πρωτίστως, περιλαμβάνει την ανάληψη ατομικής ευθύνης. Γιατί, χωρίς ανάληψη ατομικής ευθύνης, θα ζούσαν με ένα συνεχή φόβο.
-Μετά το «Απόψε θα έχουμε ρεστία», το «Σαν κολιμπρί». Με δύο χρόνια διαφορά το ένα από το άλλο. Χωρίς, βέβαια, το πρώτο να υστερεί στο ελάχιστο σε ύφος γραφής (άλλωστε, οι κριτικές το αποδεικνύουν), σε αυτό το δεύτερο είναι, κατά την άποψή μου, σαν να έχεις κάνει 100 βήματα μπρος. Εσύ τη διακρίνεις αυτή την αλλαγή και αν ναι, πώς την αιτιολογείς;
Όταν κυκλοφόρησε το «Απόψε θα έχουμε ρεστία», ένας πολύ γνωστός κριτικός έγραψε μια- θα την έλεγα εξαιρετική- κριτική για το βιβλίο. Λίγο καιρό αργότερα, τον ρώτησα αν μπορούσα να του στείλω δυο-τρία νέα διηγήματα που είχα γράψει, για να μου πει τη γνώμη του. Συμφώνησε. Μετά λίγες ημέρες με πήρε τηλέφωνο και μου είπε ότι τα νέα διηγήματα ήταν χάλια! Δε μου το είπε έτσι ακριβώς. Μου το είπε πιο ευγενικά: «Είναι ΜΗ δημοσιεύσιμα!». Επειδή είχα τεράστια εμπιστοσύνη και στην κριτική του ικανότητα και στην ειλικρίνειά του, τα πέταξα. Εις το πυρ το εξώτερον! Delete… Μετά ένα μήνα άρχισα πάλι, εξ αρχής. Άφησα στην άκρη τις ευκολίες μου και επιστράτευσα την παρατηρητικότητα μαζί με ένα νυστέρι για την ανθρώπινη ψυχή. Δούλεψα ένα χρόνο και βγήκε το δεύτερο βιβλίο, μαζί με τη βεβαιότητα ότι το χιούμορ, με το ξαδέλφι του τον αυτοσαρκασμό, είναι το καλύτερο αντίδοτο στη ρημάδα τη ζωή.
Αυτή η εποχή μού έτυχε και παρόλο που είμαι ασήμαντη, εντελώς ασήμαντη, κάνω ό,τι μπορώ, σαν κολιμπρί.
Παρουσίαση στην Καλαμάτα
Η παρουσίαση της συλλογής διηγημάτων της Δοξούλας Παλαμάρα από τις εκδόσεις Βακχικόν θα γίνει στην Καλαμάτα το Σάββατο 17 Φεβρουαρίου, στις 7.00 το απόγευμα, και συγκεκριμένα στην Art Gallery A49, Αναγνωσταρά 49.
Καλοτάξιδο, λοιπόν, το κολιμπρί σου, φίλη μου…
Ουπς, καλοτάξιδο το κολιμπρί σου, Δοξούλα…
Αυτό το βιβλίο με τα υπέροχα πουλιά στο εξώφυλλό του, σ’ έναν υπέροχο ουρανό χρωμάτων.
Της Άντας Αποστολάκη
