Επιστολή – παρέμβαση του βραβευμένου από την Ακαδημία Αθηνών Καλαματιανού γλύπτη στο «Θ»
Με οξυμένο το αισθητήριο της καλαισθησίας και υπερευαίσθητες χορδές στα κακώς κείμενα, ιδιαίτερα όσον αφορά στις μορφές και τη διευθέτηση των όγκων και των χώρων, ο διακεκριμένος και βραβευμένος πρόσφατα από την Ακαδημία Αθηνών, Καλαματιανός γλύπτης Χρήστος Ρηγανάς, έχει άλλο ένα χαρακτηριστικό που εκλαμβάνεται σαν κουσούρι στην εποχή μας: Δεν μπορεί να κλείνει τα μάτια και να σωπαίνει σε όσα βλέπει «στραβά», κυρίως στο ζωτικό χώρο όπου κινείται και ο ίδιος, την πόλη της Καλαμάτας.
Στην πραγματικότητα, όμως, αυτό είναι το χρέος όλων μας, αν θέλουμε να διεκδικήσουμε έναν καλύτερο κόσμο. Και το δρόμο τον δείχνει ένας 80χρονος πνευματικός άνθρωπος, με γλώσσα υπέρμετρα σκληρή σε κάποια σημεία, πιθανότατα από την αγανάκτηση για όσα αντίκεινται στους κανόνες της τέχνης του και την αγωνία να εισακουστεί.
Ειδικότερα, ο κ. Ρηγανάς αναφέρει σε επιστολή του προς το «Θ»:
«Θλιβερή η νέα ανάπλαση της πλατείας 23ης Μαρτίου
Άστεγνα τα τσιμέντα απ’ την, λίγα χρόνια πριν, ανάπλαση της πλατείας και του γύρω Ιστορικού Κέντρου. Μια νέα θλιβερή εικόνα αισθητικής ανάπλασης ενός αστικού χώρου και, συνάμα, ιστορικού – ταυτόσημου με την ιστορία της πόλης. Εικόνα η οποία στερεί τη διαχρονική ταυτότητα, αλλά και την πλαστική γλώσσα του συγκεκριμένου χώρου.
Τα υλικά επίστρωσης δε συνάδουν, δεν ακολουθούν την, ιστορικής αξίας, ιδιαιτερότητα του χώρου. Παντελώς ξένα με τη μορφοπλαστική γλώσσα των αντίστοιχων υλικών που είχε παλαιότερα η πόλη. Οι πηλιορείτικες πλάκες ουδεμία σχέση έχουν με την πλαστική εικόνα των γύρω κτηρίων, π.χ. Κωστόπουλου, Επιμελητηρίου, και πολλών άλλων με σπουδαία αρχιτεκτονικά στοιχεία τα οποία συμβάλλουν στην ομορφιά του χώρου, εκμηδενίζοντας κάποιες νεωτερικές ασχήμιες.
Με απλά λόγια, το υλικό μάς παραπέμπει σε εικόνες του Πηλίου και της γύρω από αυτό περιοχής. Οι κυβόλιθοι, σε σχήμα και μέγεθος, παραπέμπουν σε πόλεις και δρόμους της βόρειας και κεντρικής Ευρώπης. Το μέγεθος των πλακών επίστρωσης είναι μικρό· θα πρέπει να είναι αντίστοιχο του χώρου, διαφορετικά τον ευτελίζει.
Ο χώρος των Αγίων Αποστόλων, αν και έχει επιστρωθεί με σχιστολιθικές πλάκες, ίσως κάποιας άλλης προέλευσης, συνάδουν σε ύφος, χρώμα και μέγεθος με εκείνες που κάποτε ήταν στρωμένα τα πεζοδρόμια της πόλης.
Σπουδαία μαρτυρία η επίστρωση του αύλειου χώρου του ναού με κροκάλες που προσέφερε ο παρακείμενος Νέδοντας. Με αυτό το υλικό κτισμένα τα σπίτια γύρω από το Κάστρο, αποτελεί εικόνα και λύσεις σε αυτό που καλείται μορφολογία χώρου και πλαστικότητα. Αυτό πρέπει να σεβόμαστε όταν προχωρούμε σε αναπλάσεις. Είναι παράδειγμα προς μίμηση, δείγμα σπουδαίας αισθητικής.
Οι προτομές με κάκιστη τοποθέτηση. Σκόρπιοι οι ήρωες, απομονωμένοι, επιδεικτικά απόμακροι, δε συνδέονται με το ναό, σημείο αναφοράς του μεγάλου ιστορικού γεγονότος. Κρυμμένος ο ναός πίσω από ομπρέλες και τραπεζοκαθίσματα υπεράριθμα. Ο προσανατολισμός των ηρώων, ο καθένας με το δικό του, μοιάζουν να κινούνται προς φυγή, αφού η ανάπλαση αφαιρεί εμφανώς την ομοψυχία του κοινού σκοπού. «Δειλία, διαφωνία;». Οι τοποθέτες μόνο το γνωρίζουν (αν ο αρχιστράτηγος των σπαρτιατικών και μεσσηνιακών στρατευμάτων δεν υπέφερε από ποδάγρα, θα μας είχε πάρει με τις κλωτσιές).
Σε μια προτομή το μέγεθος, το βάθρο, οι βαθμίδες συμβάλλουν στο μνημειακό χαρακτήρα. Ειδικότερα, όταν πρόκειται για τέτοιο γεγονός ιστόρησης, η μνημειακή ανάρτηση των ηρώων θα πρέπει να είναι αντάξια του μεγέθους του. Εδώ όλες είναι με ευτελείς λύσεις, λόγω της άγνοιας, και υποβαθμίζουν το χαρακτήρα του έργου. Δεν αντέχουν το αισθητικό βάρος, δεν πείθουν ότι πατούν (στα πόδια τους…), με τις ευτελείς ψευτοβαθμίδες χάνουν εντελώς το χαρακτήρα τους. Είναι θλιβερό για ανθρώπους που θέλουν να καταπιάνονται με αυτή τη δουλειά να μη γνωρίζουν τι είναι και τι σημαίνει αισθητικό βάρος για ένα γλυπτό που τοποθετείται σε δημόσιο χώρο, πώς αντιμετωπίζεται και, μάλιστα, από τη στιγμή που η προσπάθεια αυτή παράγει παιδεία.
Δεν είναι «ψιλά γράμματα», είναι η ουσία των πραγμάτων. Μέσα από το φως παράγεται, αποκαλύπτεται η ομορφιά. Λόγω των κλιματικών συνθηκών, το φως στον τόπο μας ποικίλει, αναπαράγει την ομορφιά.
Στο δρόμο της πλατείας γιγάντιοι για το χώρο φίκοι, δέντρα τροπικής χλωρίδας. Ξένα. Άλλες οι ανάγκες σκίασης από αυτά. Οι ήρωες σκιάζονταν κάτω από πλατάνια, ξυλοκερατιές, δρύες και πολλά άλλα φυλλοβόλα. Βίωναν την ομορφιά του ελληνικού φωτός, των χρωμάτων, τον ήλιο μέσα από το πέρασμα των κλώνων τους. Με ορατά τα πουλιά πάνω στα κλαδιά. Σήμερα, οι τεράστιες ασύνθετες χρωματικές κηλίδες των φίκων, εμποδίζουν τη λειτουργία του φωτός, των χρωμάτων, της ενόρασης για να βιώσεις την ομορφιά.
Η μόνη σεβαστή υπηρεσία που παρέχουν είναι ότι αποτελούν ασφαλές καταφύγιο πουλιών.
Φυτεύτηκαν κι άλλα τροπικά δέντρα δίπλα από τις προτομές των ηρώων. Εδώ θα ζητήσω τη βοήθεια του ποιητή απ’ το “προφητικόν” και θα προσθέσω: “Εξόριστε ποιητή, στον αιώνα σου λέγε τι βλέπεις;”. “Βλέπω τις προτομές των ηρώων κάτω απ’ τους φίκους κι άλλα δέντρα, διάστικτες από περιττώματα πουλιών”.
Η αισθητική ποιότητα του δημόσιου χώρου παράγει πολιτισμό, παράγει παιδεία, συνθέτει, διαμορφώνει, μετουσιώνει από τους πρώτους χρόνους της ζωής μας. Αν σε κάποιο σπίτι υπάρχει πιάνο ή άλλο μουσικό όργανο, βιβλία λογοτεχνίας, βάσιμες οι ελπίδες κάποιο παιδί να αγαπήσει τις τέχνες. Έτσι δημιουργούνται παιδιά με καλλιέργεια, νέοι άνθρωποι τους οποίους έχουμε ανάγκη δίπλα μας. Αν στο σπίτι υπάρχουν τραπουλόχαρτα, ορατός ο κίνδυνος κάποιο παιδί να αγαπήσει τα χαρτοπαίγνια και τον τζόγο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Αν ζούμε σε χώρους κακής αισθητικής, δεν μπορούμε να ελπίζουμε στην ομορφιά ως αρωγό που μας απαλλάσσει από τις ανθρώπινες αδυναμίες.
Ως προς την πλαστική αξία δύο εκ των προτομών, είναι πρόκληση για την όποια σιωπή. Η ορειχάλκινη προτομή του Μητροπέτροβα, δύσοσμη σβουνιά επάνω σε ψυγείο τύπου «ΙΖΟΛΑ», με καλύτερες αναλογικές διστάσεις απ’ αυτές της «προτομής». Ο Νικηταράς κακό αντίγραφο της προτομής του Γρ. Ζευγώλη, έργο του 1936 στο Πεδίο του Άρεως, όπου και είναι τοποθετημένη. Τέτοιες λύσεις είναι ντροπή να τοποθετούνται σε δημόσιους χώρους. Με τέτοιες «σβουνιές» διάστικτη η πόλη μας.
Χάριν της ομορφιάς και της Παιδείας χρέος μου για τους νέους κάποια στιγμή να τις σταχυολογήσω μία προς μία. Τις σβουνιές. Η Πολιτεία έχει προβλέψει σχετικό νόμο προστασίας του δημόσιου χώρου από «γλυπτά» κακής πλαστικής αξίας. Ό,τι δεν ακολουθεί τη διαδικασία πανελλήνιου καλλιτεχνικού διαγωνισμού, αλλά γίνεται με απευθείας ανάθεση ή δωρεά, τότε προβλέπεται να τυγχάνει αισθητικής αξιολόγησης από επιτροπή επαϊόντων (σε αυτή την επιτροπή εκπροσωπώ το Ε.Ε.Τ.Ε. ως μέλος που ήθελε να κρίνει ένα έργο). Δυστυχώς, εξακολουθούν να τοποθετούνται σε δημόσιους χώρους, δια της πλαγίας, τέτοια έργα, με θλιβερά αποτελέσματα. Τραγικό!
Για πολλοστή φορά επίκαιροι οι στίχοι του ποιητή: Βαρέθηκα τις βαρκαρόλες…
Όπου και να ταξιδέψω Η Ελλάδα με πληγώνει…
Χ.Ρ.».
Της Χριστίνας Ελευθεράκη
