Ο φωτορεπόρτερ του οποίου τα πορτρέτα εκτίθενται στο Μέγαρο Χορού Καλαμάτας μιλά στο «Θ» για την ευρωπαϊκή δράση ευαισθητοποίησης γύρω από την παιδική κακοποίηση
Εκατό πορτρέτα, εκατό ενήλικες, ένα κοινό συναίσθημα: ο φόβος που αποτυπώνεται στο βλέμμα και παραμένει βαθιά χαραγμένος στο παρελθόν των πρωταγωνιστών, οι οποίοι σε νεαρή ηλικία βίωσαν κάποια μορφή κακοποίησης, είναι το περιεχόμενο της έκθεσης «Ντροπή-Ευρωπαϊκές Ιστορίες», η οποία φιλοξενείται αυτές τις μέρες στο Μέγαρο Χορού Καλαμάτας.
Ο Ιταλός φωτορεπόρτερ και δημιουργός της έκθεσης, Σιμόν Παντοβάνι, ξεκινώντας το συγκεκριμένο έργο το 2016, σε συνεργασία με την Πρωτοβουλία για τη Δικαιοσύνη και το Συμβούλιο της Ευρώπης, επιχειρεί να αναδείξει τις μορφές παιδικής κακοποίησης σε όλη την Ευρώπη, δίνοντας το βήμα, αφενός, στα θύματα να μιλήσουν και, αφετέρου, να βρεθούν λύσεις αντιστροφής αυτής της πραγματικότητας.
Μιλώντας στο «Θ» ο Σιμόν Παντοβάνι αναφέρεται στη συγκεκριμένη έκθεση και την παιδική κακοποίηση, ενώ σημειώνει ότι αυτό που τον έχει συγκινήσει περισσότερο είναι «η συνειδητοποίηση της πόσης αδιαφορίας υπάρχει γενικά στην κοινωνία απέναντι σε αυτές τις περιπτώσεις».
Ο καλλιτέχνης
Ο Σιμόν Παντοβάνι είναι βραβευμένος Ιταλός φωτορεπόρτερ, ο οποίος ξεκίνησε να ασχολείται με τη φωτογραφία πριν από αρκετά χρόνια, όντας τελειόφοιτος της Σχολής Ψυχολογίας στη Βενετία, εκεί που γεννήθηκε και ζει μέχρι σήμερα.
Μέρος των φωτογραφιών του επιλέγονται για να πλαισιώσουν ρεπορτάζ του περιοδικού National Geographic, ενώ είναι μόνιμος συνεργάτης του πρακτορείου Getty Images.
Το φωτογραφικό ταξίδι του Παντοβάνι σε διεθνές επίπεδο δε σταματά όμως εκεί, αφού συνεργάζεται σταθερά με το Συμβούλιο της Ευρώπης και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα ως φωτογράφος και ψυχολόγος, χρησιμοποιώντας την τεχνική της φωτοφωνίας.
Ο λόγος στον ίδιο…
-Πώς αποφασίσατε να αναδείξετε αυτή την ιδιαίτερη θεματική μέσω των φωτογραφιών που τραβήξατε;
Ήταν ένα ταξίδι που ξεκίνησε το 2016, όταν αποφάσισα, ως φωτορεπόρτερ και ψυχολόγος, να επικεντρωθώ σε περιπτώσεις παιδεραστίας στην Ιταλία και σε όλο τον κόσμο, έπειτα από μεγάλα διεθνή κινήματα στην Ιρλανδία, τις ΗΠΑ, τη Γαλλία και τη Γερμανία.
Στην Ιταλία, το θέμα ήταν ακόμα «αόρατο» και αποφάσισα να ξεκινήσω την έρευνα. Με τον καιρό, καθώς γνώριζα όλο και περισσότερα θύματα και επιζώντες κακοποίησης, όχι μόνο στον καθολικό αλλά και στον ορθόδοξο κόσμο, ένιωσα ότι η έρευνα έπρεπε να επεκταθεί.
Χάρις στο Ίδρυμα Guido Fluri και το έργο «Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία για τη Δικαιοσύνη» διαμορφώθηκε το ρεπορτάζ «Ντροπή – Ευρωπαϊκές ιστορίες». Ήταν το αποτέλεσμα πολλών μηνών έρευνας, προετοιμασίας και κατανόησης του καλύτερου τρόπου επικοινωνίας, ειδικά για την εύρεση μιας προσέγγισης που θα ήταν χρήσιμη για τα ίδια τα θύματα και λειτουργική για την εμφάνιση των προσώπων και, επομένως, για να δώσει συγκεκριμένη παρουσία στις ιστορίες. Πάνω απ’ όλα, στο τι μπορούμε να κάνουμε ως κοινωνία για να διορθώσουμε το παρελθόν και να αποτρέψουμε τις μελλοντικές γενιές από τέτοια φαινόμενα. Πρόκειται για ένα έργο που δημιουργήθηκε στο πλευρό των θυμάτων, οι οποίοι άκουσαν την εσωτερική τους φωνή και με αυτόν τον τρόπο έβγαλαν εν μέρει τις βαθιές πληγές τους, κι εμείς οι υπόλοιποι πρέπει να βοηθήσουμε να επουλωθούν και να απαλυνθούν.
-Πόσο χρονικό διάστημα χρειαστήκατε για την ολοκλήρωση της συγκεκριμένης έκθεσης;
Αν θεωρήσουμε ότι η διαδικασία προετοιμασίας και οργάνωσης, καθώς και η συνεργασία με τα θύματα, έχουν μια αποτελεσματική και σεβαστή προσέγγιση, πρόκειται για ένα έργο που ξεκίνησε το 2016 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
-Ποιες μορφές παιδικής κακοποίησης αναδεικνύονται στα εκατό πορτρέτα ενήλικων –πια- θυμάτων;
Δυστυχώς, η κατάσταση διαφέρει από χώρα σε χώρα, με βάση επίσης ιστορικά γεγονότα και άλλους παράγοντες, όπως συγκρούσεις ή συμφωνίες με θρησκευτικές οντότητες, όπως τα Σύμφωνα του Λατερανού στην Ιταλία. Πιστεύω, όμως, ότι είναι πιο σημαντικό να τονίσουμε ότι ο πιο επιβαρυντικός παράγοντας είναι η σχέση «εξουσίας» που έχει δημιουργηθεί μεταξύ του θύματος και του θύτη. Αυτού του είδους οι καταχρήσεις διαπράττονται από κάποιον που, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, έχει εξουσία επί του ανηλίκου: πατέρες ή μέλη της οικογένειας, κηδεμόνες ή εκπαιδευτές σε ιδρύματα, δάσκαλοι, προπονητές αθλημάτων, γονείς ή θετοί γονείς.
Ως εκ τούτου, είναι κυρίως κατανοητό ότι η κακοποίηση συμβαίνει σε καταστάσεις όπου το παιδί βρίσκεται κατά κάποιον τρόπο σε θέση εξάρτησης/βοήθειας/υποταγής στο θύτη. Το θεσμικό ή κοινωνικό πλαίσιο μπορεί να προστατεύει, να αποκρύπτει ή να διευκολύνει αυτές τις καταχρήσεις, γι’ αυτό είναι απαραίτητο να αντιστραφούν οι κοινωνικές και θεσμικές τάσεις.
Δεν μπορούμε ποτέ να μπούμε στο μυαλό ενός κακοποιού για να καταλάβουμε πότε ή αν σκοπεύει να διαπράξει κακοποίηση. Έτσι, είναι απαραίτητο για την κοινωνία να αλλάξει την προσέγγιση και τη στάση της, να ανοίξει και να αγκαλιάσει αυτές τις ιστορίες και να λάβει τα απαραίτητα μέτρα για την πρόληψη, την αναγνώριση και, στη χειρότερη περίπτωση, τη φροντίδα των θυμάτων.
-Ανάμεσα στα εκατό άτομα, θύματα βίας, που απεικονίζονται στα πορτρέτα σας, υπάρχει κάποια ιστορία που σας συγκίνησε περισσότερο και θα θέλατε να μοιραστείτε;
Μπορώ να πω με σιγουριά ότι, δυστυχώς, όλες οι ιστορίες με συγκίνησαν βαθιά, με διαφορετικούς τρόπους και για διαφορετικούς λόγους. Αυτό, όμως, που με συγκίνησε περισσότερο είναι η συνειδητοποίηση του «πόση αδιαφορία» υπάρχει γενικά στην κοινωνία απέναντι σε αυτές τις περιπτώσεις.
Επίσημα στοιχεία κάνουν λόγο πως 1 στους 5 ανθρώπους στην Ευρώπη έχει υποστεί κακοποίηση ως παιδί. Αυτό σημαίνει ότι σε μια ομάδα δέκα ατόμων, δύο πιθανότατα έχουν κακοποιηθεί ως παιδιά. Σημαίνει ότι στην καθημερινότητά μας συγχρωτιζόμαστε με ανθρώπους που δεν ξέρουμε ότι έχουν υποστεί ανείπωτες δυσκολίες στα παιδικά τους χρόνια και στη ζωή τους και φοβόμαστε να ρωτήσουμε. Βάζουμε ετικέτες στις συμπεριφορές των ανθρώπων, χωρίς να σκεφτόμαστε ότι αυτό που βλέπουμε είναι απλώς η κορυφή του παγόβουνου, κρύβοντας ένα παρελθόν τεράστιας ταλαιπωρίας, που προφανώς έχει επηρεάσει το ορατό μέρος που βλέπουν όλοι.
Θα πρέπει να είμαστε φιλόξενοι και ικανοί να ακούμε και να βοηθάμε τους γύρω μας. Αντίθετα, θεωρούμε πάρα πολλά ως δεδομένα.
Η ιστορία που με έχει εντυπωσιάσει περισσότερο συναισθηματικά και ανθρώπινα είναι ότι αυτοί που συχνά βοηθούν θύματα κακοποίησης είναι και οι ίδιοι θύματα. Αφού κατάφεραν, έστω και εν μέρει, να επεξεργαστούν το τραύμα, αφιερώνουν τη ζωή τους για να βοηθήσουν άλλα θύματα, ενώ θα έπρεπε να είναι ευθύνη της κοινωνίας. Αυτό με έχει γεμίσει με βαθιά θλίψη, αλλά τα ίδια τα θύματα είναι που με βοήθησαν να το επεξεργαστώ. Γι’ αυτό τους λέω πάντα ότι είναι πραγματικά οι ήρωές μου, επειδή φροντίζουν στην αντιστροφή αυτής της εικόνας, παρόλο που έχουν υποφέρει και δεν έχουν λάβει υποστήριξη ή δικαιοσύνη από την πολιτεία, για τα παιδιά του μέλλοντος και των επόμενων γενεών.
Και πάντα μου αρέσει να θυμάμαι ότι προστατεύουν και εμάς και τις οικογένειές μας, αλλά ταυτόχρονα, αναρωτιέμαι: δε θα έπρεπε να είμαστε εμείς αυτοί οι ήρωες που είχαμε την τύχη να μη ζήσουμε αυτές τις τραγωδίες;
-Θεωρείτε ότι η Ευρώπη «τείνει χέρι» να βοηθήσει τα εν λόγω θύματα ή το πλαίσιο είναι τόσο γενικό που παραμένουν πολλοί από αυτούς αβοήθητοι μέχρι και σήμερα;
Η κατάσταση αλλάζει παγκοσμίως, χάρις στους αγώνες της δεκαετίας του 1990 στην Ιρλανδία, στη συνέχεια στις περιπτώσεις που εμφανίστηκαν στις ΗΠΑ και, τέλος, χάρις στην επιμονή των ακτιβιστών, σχεδόν αποκλειστικά θυμάτων, που τα τελευταία 30 χρόνια έχουν μιλήσει και συγκινήσει τον κόσμο με τις ιστορίες τους. Δεν είναι ακόμα αρκετό. Υπάρχει πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει, ειδικά όσον αφορά στην πολιτισμική αλλαγή.
Με τον όρο «πολιτισμική αλλαγή», εννοώ να μιλάμε περισσότερο για την κακοποίηση μεταξύ των ανθρώπων, καθιστώντας τη δέσμευση της κοινωνίας για πρόληψη, αναγνώριση και φροντίδα των θυμάτων.
Πρέπει να ανακτήσουμε αυτό που θεωρητικά είναι σχεδόν έμφυτο χαρακτηριστικό των ανθρώπων: να είμαστε κοινωνικά όντα, όχι μόνο κοινωνικοί για να μοιραζόμαστε στιγμές διασκέδασης, αλλά και να αντιμετωπίζουμε τις δυσκολίες και τα γεγονότα της ζωής. Είμαστε κοινωνικά όντα και, πρώτα και κύρια, πρέπει να φροντίζουμε τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, όχι απλώς να απολαμβάνουμε καλές στιγμές μαζί, αλλά να ακούμε και να φροντίζουμε ο ένας τον άλλον.
Οι θεσμοί από την πλευρά τους κάνουν μικρά βήματα, τα οποία αυτή τη στιγμή θεωρώ πολύ μικρά, για να αλλάξουν την κατάσταση. Όμως, όπως σε κάθε Δημοκρατία, παραμένει ευθύνη της κοινωνίας των πολιτών να διασφαλίσει και να ωθήσει τους θεσμούς, που υπηρετούν τους πολίτες, να αλλάξουν και να προστατεύσουν τους νέους και τις μελλοντικές γενιές πιο αποτελεσματικά.
-Η έκθεση «Ντροπή-Ευρωπαϊκές Ιστορίες» πραγματοποιήθηκε από εσάς μέσω της Πρωτοβουλίας Δικαιοσύνης. Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια για τη δράση της;
Η Πρωτοβουλία για τη Δικαιοσύνη είναι το πρώτο ευρωπαϊκό κίνημα που επιδιώκει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα σε διάφορα επίπεδα, συγκεντρώνοντας ενώσεις που αγωνίζονται εδώ και χρόνια ή δεκαετίες. Είναι ένα θεμελιώδες έργο που, χάρις στον ιδρυτή Guido Fluri και το προσωπικό του ιδρύματος, κατάφερε να κάνει θεμελιώδη πράγματα στην ιστορία αυτής της διαδικασίας αλλαγής της τρέχουσας κατάστασης.
Η Πρωτοβουλία για τη Δικαιοσύνη ενσωματώνει τη δυναμική που τόνισε ο φιλόσοφος και γλωσσολόγος Noam Chomsky στο κίνημα για τα δικαιώματα των γυναικών διεθνώς: αρχικά υπήρχαν μικρές απομονωμένες ομάδες ακτιβιστών που εργάζονταν τοπικά, συνεχίζοντας παρά την κοινωνική απροθυμία μέχρι το σημείο που αυτές οι μικρές πραγματικότητες άρχισαν να επεκτείνονται, να έρχονται σε επαφή με άλλες πραγματικότητες που δίνουν τις ίδιες μάχες, και ενώνοντας τις δυνάμεις τους, δημιουργήθηκε ένα παγκόσμιο κίνημα που μπορεί πραγματικά να επιφέρει αλλαγές.
Η Πρωτοβουλία για τη Δικαιοσύνη είναι ακριβώς αυτό το βήμα, που ενώνει όλες τις πραγματικότητες που έχουν λειτουργήσει τοπικά και μετατρέπει τα πάντα σε ένα διεθνές κίνημα.
Γι’ αυτό πιστεύω ότι το έργο που επιτελέστηκε στην Πρωτοβουλία Δικαιοσύνης από το Ίδρυμα Guido Fluri και όλες τους εταίρους στην Ευρώπη αποτελεί ορόσημο για τη δημιουργία πραγματικής αλλαγής, τη συγκέντρωση τεχνογνωσίας, διαφορετικών προσεγγίσεων και, πάνω απ’ όλα, τη φωνή των θυμάτων, ώστε να διεκδικήσουν τα ιερά τους δικαιώματα.
-Η έκθεση έχει ήδη παρουσιαστεί σε αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις, μεταξύ των οποίων και στην Αθήνα τον περασμένο Οκτώβριο. Εκτιμάτε ότι έχει καταφέρει να ευαισθητοποιήσει γύρω από την εξάλειψη σ’ ένα βαθμό της παιδικής κακοποίησης;
Ναι, είμαι πεπεισμένος, αλλά όχι μόνο λόγω της έκθεσης. Είναι χάρις στο συνδυασμό πολλαπλών προσεγγίσεων. Επιτρέψτε μου να σας δώσω ένα γρήγορο παράδειγμα: εάν παράλληλα με την έκθεση που δίνει φωνή και πρόσωπο στα θύματα, παρουσιάσουμε και δεδομένα επιστημονικής έρευνας που δείχνουν ότι 1 στους 5 ανθρώπους στην Ευρώπη υποφέρει ή έχει υποφέρει από παιδική κακοποίηση, τότε ο αντίκτυπος στο κοινό γίνεται ακόμη πιο αποτελεσματικός.
Η απεικόνιση, η συζήτηση και η τεκμηρίωση δεδομένων και ιστοριών οδηγούν στην εσωτερίκευση όλων και στην επίτευξη μιας αλλαγής που ξεκινά ως ατομική, στη συνέχεια γίνεται κοινωνική και τελικά θεσμική.
Η έκθεση στοχεύει να επηρεάσει συναισθηματικά τους ανθρώπους, έτσι ώστε η επακόλουθη «γροθιά» να οδηγήσει σε μια αλλαγή σε κοινωνικό επίπεδο. Επομένως, πιστεύω ότι είναι απλώς μια μικρή σταγόνα που συμβάλλει στην αλλαγή, και η συσσώρευση αυτών των σταγόνων είναι που θα δημιουργήσει πραγματική αλλαγή. Αλλά προσωπικά, δεν ξεχνώ ποτέ ότι αν δεν υπήρχε το θάρρος των ίδιων των θυμάτων, τίποτα από αυτά δε θα μπορούσε να συμβεί σήμερα.
Της Χριστίνας Μανδρώνη
