«Πως είναι ο κόσμος», ένα οδοιπορικό περιπλάνησης στη γνώση, το νέο βιβλίο της Μεσσήνιας συγγραφέως παιδικής λογοτεχνίας
Η Κατερίνα Ζωντανού είναι καταξιωμένη και βραβευμένη συγγραφέας παιδικών βιβλίων, με μια δεκαετία στο χώρο. Φέτος δε, έκλεισε διψήφιο αριθμό εκδόσεων, ενώ έπεται και (άμεση) συνέχεια… Το «Πώς είναι ο κόσμος» είναι φρεσκοτυπωμένο και (όπως όλα τα έργα της) έχει ιδιαίτερα καλαίσθητη εικονογράφηση, σε κερδίζει με το πρώτο ξεφύλλισμα και σε αιχμαλωτίζει μέχρι την τελευταία σελίδα, είτε είσαι παιδί είτε είσαι μεγάλος… Από τον εκδότη συστήνεται ως «Ένα βιβλίο έργο τέχνης λέξεων και εικόνων για το αέναο ταξίδι του ανθρώπου προς τη γνώση», και αποτελεί μια αρκετά αντιπροσωπευτική περιγραφή.
Αυτό που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι ότι η έδρα έμπνευσης και δημιουργίας της Κατερίνας Ζωντανού είναι η Καλαμάτα, όμως αυτό δε στάθηκε εμπόδιο στην προσπάθεια να βρει το μονοπάτι για την ευρύτερη αναγνώριση.
Η σταθερή συνεργασία με το «Μεταίχμιο» είναι μέρος αυτής της επικύρωσης της δουλειάς της, η οποία όμως προφανώς αντικατοπτρίζει την αγάπη των μικρών αναγνωστών για τις ιστορίες και τον τρόπο που τις διηγείται η ίδια, που μάλιστα διαφέρει σε ύφος κάθε φορά. Είναι φανερό ότι η Κατερίνα έχει το χάρισμα να μιλά απευθείας στις καρδιές των παιδιών. Ίσως γιατί εξασκήθηκε πολύ σε αυτό, βιώνοντας το μεγάλωμα των παιδιών της, τα οποία έδωσαν και το αρχικό έναυσμα για να αρχίσει να γράφει.
Υποπτεύομαι, όμως, ότι το μυστικό βρίσκεται στο ότι δεν έχασε ποτέ την επαφή της με τη δική της παιδική ηλικία, κρατώντας ανοικτή γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσα στον (τωρινό) ώριμο ενήλικα και τις παιδικές ποιότητες, κι από αυτή επωφελούνται τόσο το αναγνωστικό της κοινό όσο και οι μαθητές της.
Μάθαμε κι εμείς περισσότερα μέσα από την παρακάτω συνέντευξη με την Κατερίνα Ζωντανού…
-Πες μας για το «Πώς είναι ο κόσμος»; Σε τι αναφέρεται και πού απευθύνεται;
Το «Πώς είναι ο κόσμος» είναι ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε στις αρχές Απριλίου από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο», με εικονογράφηση από την Κέλλυ Ματαθία Κόβο. Πρόκειται για ένα οδοιπορικό αναζήτησης. Ένα παιδί θέτει την κρίσιμη ερώτηση και προχωρά, από τα κοντινά στα μακρινά, από τα χαμηλά στα υψηλά, από τα γνωστά στα άγνωστα. Παίρνει απαντήσεις, αλλά συνεχίζει όλο και πιο πέρα, μέχρι που στο τέλος του βιβλίου τού δίνεται η μία και μάλλον τελεσίδικη απάντηση.
Θέλησα με αυτό το βιβλίο να θίξω θέματα που σκεφτόμουν, όπως την έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου να προχωρά, την αξία της αναζήτησης, της αμφισβήτησης, της επίγνωσης της άγνοιάς μας, η οποία είναι απαραίτητη για να βγούμε από το μικρόκοσμό μας και να ανοίξουμε τον ορίζοντά μας.
Όσο για το πού απευθύνεται, τα εικονογραφημένα βιβλία απευθύνονται πρωτίστως στα παιδιά, αλλά απευθύνονται και στους μεγάλους. Σε ένα πολυεπίπεδο βιβλίο, ο κάθε αναγνώστης, ανεξαρτήτως ηλικίας, βρίσκει μέσα στις λέξεις το δικό του επίπεδο ανάγνωσης.
-Πώς ήρθε το έναυσμα για το θέμα και γενικά πώς διαλέγεις τα θέματά σου;
Η ιδέα για αυτό το βιβλίο προέκυψε από τη Φυσική και τις σκέψεις που κάνω κατά καιρούς για όλα αυτά που έως σήμερα έχει καταφέρει να γνωρίζει ο άνθρωπος. Με γοητεύει ο τρόπος που εξελίσσεται η γνώση από γενιά σε γενιά, σαν μια σκυταλοδρομία χωρίς τέλος. Με αφορμή αυτό, λοιπόν, και δίνοντας μια ανοιχτή διάσταση στη λέξη «κόσμος», έφτασα στο βιβλίο με μια κάπως φιλοσοφική, ίσως και ποιητική, θα έλεγα, διάθεση.
Γενικότερα, τα θέματα προκύπτουν από αυτά που με απασχολούν, είτε σε προσωπικό είτε σε κοινωνικό επίπεδο, και δεν είναι άλλα από τα θέματα που απασχολούν τους περισσότερους από εμάς. Ωστόσο, το θέμα δε θα καταλήξει σε ένα βιβλίο αν δε βρεθεί η κατάλληλη ιδέα και ο τρόπος που θα μπορέσω να το προσεγγίσω.
-Ενώ η Φυσική (μοιάζει να) είναι για τους μεγάλους, εσύ γράφεις βιβλία για παιδιά… Πώς κι έτσι;
Δεν είναι καθόλου ασύμβατο. Εξάλλου, όλα τα επαγγέλματα για τους μεγάλους είναι. Καθένας, όμως, μπορεί να έχει ενδιαφέροντα που δεν άπτονται υποχρεωτικά των σπουδών του. Οι άνθρωποι δεν είμαστε μονοδιάστατοι, ευτυχώς. Εμένα με κεντρίζει το παιδικό βιβλίο, γιατί μου προσφέρει και ταυτόχρονα απαιτεί από εμένα έναν τρόπο σκέψης που μου αρέσει, που μου ταιριάζει και που θέλω να τον υπηρετώ. Είναι μια ελπίδα το παιδικό βιβλίο. Τα παιδιά μαθαίνουν τον κόσμο από την αρχή, για αυτό και σκέφτονται με έναν εκπληκτικά απλό, σχεδόν θεμελιώδη τρόπο. Μπαίνουν στην ουσία των πραγμάτων και έχουν απορίες βαθιές. Εκεί, στα θεμέλια, βρίσκεται η αλήθεια και εκεί πρέπει να την αναζητήσουμε όλοι μας, μικροί και μεγάλοι.
-Τα βιβλία που φέρνουν τα παιδιά σε επαφή με την επιστήμη μπορούν να τα βοηθήσουν να την αγαπήσουν; Γιατί βλέπουμε ότι στο σχολείο Φυσική, Χημεία, Βιολογία και Μαθηματικά είναι για τους μαθητές τα… τρομακτικά μαθήματα;
Νομίζω ότι αν κάποια παιδιά αγαπούν αυτές τις επιστήμες, το οφείλουν κυρίως σε μη σχολικά βιβλία. Τα σχολικά βιβλία και ο τρόπος που αυτά διδάσκονται, σε συνδυασμό με τη δομή και τον προσανατολισμό του εκπαιδευτικού μας συστήματος, μάλλον απομακρύνουν τα παιδιά από τη γοητεία αυτών των επιστημών. Ευτυχώς, όμως, υπάρχουν εκπαιδευτικοί με μεράκι και αγάπη για αυτό που διδάσκουν, που εμπνέουν τους μαθητές τους και τους εμφυσούν την αγάπη αυτή. Γενικότερα, άλλωστε, στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, το μεράκι κάποιων εκπαιδευτικών είναι που κάνει τη διαφορά.
-Σε ένα απολαυστικό μικρό βιογραφικό σου διάβασα ότι μερικές φορές τεμπελιάζεις και δεν κάνεις τίποτα. Είναι δικαίωμα η τεμπελιά ή χαμένος χρόνος, ιδιαίτερα για τα σύγχρονα παιδιά που είναι πολύ φορτωμένα με υποχρεώσεις και προσδοκίες;
Όχι δικαίωμα. Υποχρέωση. Όταν δεν κάνουμε τίποτα, τίποτα πρακτικό εννοώ, κάνουμε άλλα, καμιά φορά σπουδαιότερα. Σκεφτόμαστε, ας πούμε. Χαζεύουμε και σκεφτόμαστε. Τα παιδιά πρέπει να τεμπελιάζουν. Όχι, φυσικά, στο κινητό και στο τάμπλετ. Να τεμπελιάζουν χαζεύοντας, να σκέφτονται, να ονειρεύονται. Είναι πολύτιμος χρόνος αυτός. Εξίσου σημαντικός με τις δραστηριότητες και τις υποχρεώσεις. Είναι χρόνος ανασύνταξης, ενδοσκόπησης, χαλάρωσης και όλοι τον έχουμε ανάγκη.
-Τι αισθάνεσαι όταν ολοκληρώνεις ένα βιβλίο και για όλη αυτή την πλευρά της ζωής σου;
Κάθε βιβλίο είναι ένας ολόκληρος κόσμος και γράφοντάς το έχεις τον ιδιότυπο ρόλο να ζεις μέσα σε αυτόν και ταυτόχρονα να τον δημιουργείς. Είσαι μέλος του, αλλά και δημιουργός του. Με την ολοκλήρωση ενός βιβλίου, βγαίνω από αυτόν το ρόλο με μια πληρότητα θα έλεγα. Ίσως και με μια ανακούφιση, αν σκεφτώ όλα αυτά που παραμένουν ακόμα μισογραμμένα στις σελίδες μου. Είναι η στιγμή που μπορώ να το δώσω στον πρώτο μου αναγνώστη να το διαβάσει, κι αυτό είναι κάτι που μου προσφέρει μεγάλη ευχαρίστηση. Αν το βιβλίο πάρει το δρόμο του και καταφέρει να συγκινήσει και κάποιους άλλους ανθρώπους, τότε είμαι ευχαριστημένη διπλά.
-Ποιες είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζεις γράφοντας και, τελικά, ισχύει αυτό που λένε ότι το παιδικό κοινό είναι πιο δύσκολο να το κερδίσεις;
Η ιδέα, όπως ανέφερα πριν, αυτό είναι το πιο δύσκολο και αυτό θα κρίνει αν τελικά φτάσω στο σημείο να ξεκινήσω να γράφω κάτι. Αν καταφέρω να φτάσω ως εκεί, οι δυσκολίες πια είναι δυσκολίες της γραφής, που δε θα τις έλεγα δυσκολίες αλλά προκλήσεις και είναι αυτές που δίνουν όλη τη γοητεία στη διαδικασία της συγγραφής. Όσο για το «παιδικό κοινό», διαφωνώ γενικώς με τον όρο «κοινό», οι άνθρωποι δεν είναι ένα ενιαίο σώμα, τα παιδιά είναι μονάδες ξεχωριστές και κάποια από αυτά πιθανόν να τα αγγίξει ένα βιβλίο, κάποια άλλα όχι. Επίσης, δε συμμερίζομαι την άποψη που λέει ότι τα παιδιά είναι, τάχα, οι πιο αυστηροί κριτές. Ίσως αυτό έχει προκύψει από το σκεπτικό ότι αν σε ένα παιδί δεν αρέσει κάτι, θα σου το εκφράσει κατάμουτρα, δίχως περιστροφές και δίχως την ευγένεια και τη λεπτότητα με την οποία θα το έκανε ένας μεγάλος.
Αλλά λέγοντας αυστηρή κρίση, ασφαλώς δεν εννοούμε αυτό. Κάποια παιδιά είναι αυστηροί κριτές, κάποια άλλα όχι.
-Εκτός από όσα ενδιαφέροντα έχεις να πεις στα παιδιά, όλα τα βιβλία σου έχουν πολύ ωραίες εικονογραφήσεις. Πώς γίνονται αυτές οι επιλογές με διαφορετικές κάθε φορά συνεργασίες;
Το κάθε κείμενο έχει μια δική του ατμόσφαιρα και τις δικές του απαιτήσεις εικονογράφησης. Επίσης, κάθε εικονογράφος έχει ένα δικό του προσωπικό ύφος και στυλ. Αυτά τα δύο, λοιπόν, πρέπει να ταιριάξουν και αυτό είναι το κριτήριο επιλογής εικονογράφου σε κάθε δουλειά. Να σημειώσω εδώ ότι έχουμε εξαιρετικούς εικονογράφους στην Ελλάδα και τα τελευταία χρόνια έχουμε δει εικονογραφήσεις καταπληκτικές.
-Πώς είναι η επαφή με τα παιδιά όταν παρουσιάζεις τα βιβλία σου; Υπάρχει κάτι συγκεκριμένο που είπαν ή έκαναν και σε εξέπληξε;
Τα παιδιά τα συναντώ στα σχολεία, άλλοτε ζωντανά και άλλοτε διαδικτυακά, όπου έχουν δουλέψει με τους εκπαιδευτικούς πάνω σε κάποιο βιβλίο μου και θέλουν να με συναντήσουν. Με αυτόν τον τρόπο, η επαφή και η επικοινωνία μας είναι ουσιαστική, υπάρχουν πράγματα να μου πουν και να τους πω, δεν πρόκειται για μια παρουσίαση. Οι απορίες, οι ερωτήσεις, οι σκέψεις των παιδιών είναι πολλές φορές ρηξικέλευθες και, επομένως, ελπιδοφόρες. Μπαίνουν στις ιστορίες και βγαίνουν πιο πλούσια, το βλέπεις στα μάτια τους, στα λόγια τους, στον αποχαιρετισμό τους. Όλα είναι μια έκπληξη, τα email ή τα γράμματα με το ταχυδρομείο με τις εντυπώσεις τους μετά τη γνωριμία μας, οι θεατρικές αποδόσεις των βιβλίων που διάβασαν, οι ιδέες τους για το επόμενο βιβλίο μου, οι προσκλήσεις για τσικουδιές στην Κρήτη. Κάποτε μια απελπισμένη μαμά μού έστειλε ένα μήνυμα, με τον τρίχρονο γιο της να μου απευθύνει μια ερώτηση που του δημιουργήθηκε κατά το διάβασμα ενός βιβλίου μου και που έπρεπε να του απαντηθεί. Αυτά παθαίνεις αν διαβάζεις στο παιδί σου βιβλία…
-Πόσα και ποια βιβλία έχεις γράψει μέχρι τώρα; Πότε ξεκίνησε αυτή η ενασχόληση;
Η αρχή έγινε με το «Ομιλείτε πλουτωνικά;», που εκδόθηκε από το «Μεταίχμιο» το 2015, έχοντας αποσπάσει ως χειρόγραφο τον Έπαινο της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς, ενώ ως βιβλίο κέρδισε το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου τη χρονιά εκείνη. Κάπως έτσι έγινε η αρχή και ακολούθησαν κι άλλα, όλα από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο»: Το «Human Νet», ένα βιβλίο με θέμα δυστυχώς πολύ επίκαιρο, το όλο και πιο τρομακτικό φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού, ιδωμένο από τη σκοπιά του παρατηρητή. «Ο Ασίμ και ο δράκος του βασιλιά», ένα παραμύθι για την καταλυτική δύναμη των παραμυθιών. «Τα μαγικά της Κυριακής», μια ιστορία που αναφέρεται στη σχέση παππού-εγγονού και με υπαινιγμό στην απώλεια. Στη σειρά «διαβάζω ιστορίες» περιλαμβάνεται «Ο πύργος της Λίζας» με την εκρηκτική σχέση ζήλειας της Λίζας για το νεογέννητο αδελφό της, καθώς και η «Σημαία στον ορίζοντα», μια ιστορία με θέμα το προσφυγικό. Στη σειρά «Μικρές Καληνύχτες» εντάσσεται «Η κόρης της μάγισσας», ένα παραμύθι για τη δύναμη της καλοσύνης. Τα «Γράμματα από τον Αϊ Βασίλη», είναι το πρώτο παιδικό που έγραψα ποτέ. Κέρδισε ως χειρόγραφο το Γ΄ Βραβείο από την Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών, αλλά ως έκδοση ήρθε πολύ αργότερα. Είναι ένα τρυφερό παραμύθι για το ενδιαφέρον και το νοιάξιμο, με ή χωρίς υλικά δώρα από τον Αϊ Βασίλη. Επίσης, έχω κάνει μια διασκευή του Μαρκ Τουέιν, το «Πρίγκιπας και φτωχός», για τη σειρά «Η πρώτη μου λογοτεχνία».
Κάποια από αυτά είχα τη χαρά να τα δω να έχουν σημαντικές διακρίσεις, όπως τη συμμετοχή τους στις Βραχείες Λίστες των Κρατικών Βραβείων, του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου κ.ά. Επίσης, είχα τη χαρά να συνεργαστώ με εικονογράφους όπως η Ναταλία Καπατσούλια, η Σάντρα Ελευθερίου, ο Βασίλης Γρίβας, η Αιμιλία Κονταίου, ο Γιάννης Σκουλούδης, ο Γιώργος Δημητρίου, η Θέντα Μιμηλάκη, η Γεωργία Στύλου και εσχάτως η Κέλλυ Ματαθία Κόβο.
-Τι άλλο μας ετοιμάζεις;
Πάντοτε υπάρχει κάτι που ετοιμάζεται, άλλοτε με αργούς άλλοτε με γρήγορους ρυθμούς. Το πιο κοντινό είναι ένα βιβλίο που πρόκειται να κυκλοφορήσει μάλλον το φθινόπωρο. Έχει τίτλο «Περπατώντας στο δάσος» και μιλά για τη χαρά του δοσίματος, για τον πλούτο που προσφέρει και στις δυο πλευρές η βοήθεια και η αλληλεγγύη.
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα
Όπως αναφέρεται στο βιογραφικό της, «η Κατερίνα Ζωντανού γεννήθηκε το 1972 στην Κουκουνάρα Μεσσηνίας. Σπούδασε Φυσική στο ΑΠΘ. Ζει στην Καλαμάτα και εργάζεται σε φροντιστήριο. Είναι παντρεμένη και μητέρα δύο παιδιών».
Ή καλύτερα με το δικό της ύφος: «Η Κατερίνα Ζωντανού γεννήθηκε σε ένα μικρό χωριό και σπούδασε σε μια μεγάλη πόλη. Τώρα ζει σε μια πολιτεία ούτε πολύ μεγάλη ούτε πολύ μικρή, μεσαία. Απ’ το σπίτι της βλέπει ένα βουνό που το λένε Καλάθι, μοιάζει λίγο με καλάθι, αλλά αναποδογυρισμένο. Κοντά έχει και θάλασσα (μισή ώρα με τα πόδια και εφτάμισι λεπτά με το ποδήλατο – με το διαστημόπλοιο δεν ξέρει, γιατί δεν προλαβαίνει να χρονομετρήσει). Της αρέσουν το σπανακόρυζο, το περπάτημα και οι σοκολάτες. Τρώει τα νύχια της, την ευχαριστεί να ζωγραφίζει και να λύνει μαθηματικούς γρίφους. Τη θυμώνει ο πόλεμος (και άλλα τερατώδη που κάνουν οι άνθρωποι), αλλά παρηγορείται όταν σκέφτεται ότι, αφού αυτός στενοχωρεί και όλα μα όλα τα παιδιά του κόσμου, κανένα παιδί όταν μεγαλώσει δε θα πηγαίνει να πολεμήσει, και τότε –χα!– την πάτησε ο πόλεμος».
Κατά τα άλλα, κάθε μέρα κάνει ό,τι και οι περισσότεροι από εσάς – μαθήματα, διάβασμα, γράψιμο. Μερικές φορές, όμως, τεμπελιάζει και δεν κάνει τίποτα.
Από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» κυκλοφορούν τα βιβλία της: Ομιλείτε πλουτωνικά; (Βραβείο Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, Έπαινος Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς), Human Net (Βραχεία λίστα Κρατικών Βραβείων, Βραχεία λίστα Βραβείων Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου), Γράμματα από τον Αϊ-Βασίλη (Γ΄ Βραβείο Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών), Ο πύργος της Λίζας, Σημαία στον ορίζοντα, Τα μαγικά της Κυριακής, Ο Ασίμ και ο δράκος του βασιλιά.
Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί της στο e-mail: katerinazontanou@hotmail.com».
Της Χριστίνας Ελευθεράκη
