Σειρά μαρτυριών σχετικά με τη μεταχείριση μεταναστών από τις ελληνικές αρχές στη Μεσόγειο, επικαλείται σε δημοσίευμά του το BBC.
Ειδικότερα, όπως αναφέρει το βρετανικό μέσο, περισσότεροι από 40 άνθρωποι φέρονται να έχασαν τη ζωή τους μετά την αναγκαστική τους απομάκρυνση (pushbacks) από ελληνικά χωρικά ύδατα ή μετά από τη μεταφορά τους πίσω στη θάλασσα αφού είχαν φτάσει σε ελληνικά νησιά.
Από την πλευρά της, η ελληνική ακτοφυλακή δήλωσε ότι απορρίπτει κατηγορηματικά όλες τις κατηγορίες για παράνομες δραστηριότητες. «Η Ελλάδα είναι ένα συντεταγμένο κράτος, κάθε καταγγελία ελέγχεται και υπάρχουν σε όλες τις περιπτώσεις πορίσματα», ανέφερε από την πλευρά του ο Παύλος Μαρινάκης, κληθείς κατά την ενημέρωση των πολιτικών συντακτών το μεσημέρι της Δευτέρας να σχολιάσει το δημοσίευμα. «Τα όσα αναφέρονται στη δημοσίευμα δεν αποδεικνύονται, οι γυναίκες και οι άνδρες του λιμενικού σώζουν καθημερινά δεκάδες και σε κάποιες περιπτώσεις εκατοντάδες ανθρώπινες ζωές» σημείωσε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος.
Επιπλέον, πηγές του Λιμενικού Σώματος δήλωσαν τα εξής:
«Αναφορικά με δημοσίευμα του BBC, δέον να σημειωθούν τα ακόλουθα: Τα Στελέχη του Λιμενικού Σώματος-Ελληνικής Ακτοφυλακής, ως υπεύθυνα για τη φύλαξη των θαλασσίων συνόρων της Ελλάδος και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιχειρούν ολόκληρο το εικοσιτετράωρο με αποτελεσματικότητα, υψηλό αίσθημα ευθύνης, επαγγελματισμό αλλά και απόλυτο σεβασμό στην ανθρώπινη ζωή και τα ανθρώπινα δικαιώματα, σύμφωνα με το διεθνές και το ενωσιακό δίκαιο.
Οι ενέργειές τους στο θαλάσσιο πεδίο είναι σύμφωνες με τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας, ιδίως με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της θάλασσας (UNCLOS), τη Διεθνή Σύμβαση για την Ασφάλεια της Ζωής στη Θάλασσα (SOLAS Convention) και τη Διεθνή Σύμβαση για την Έρευνα και Διάσωση στη Θάλασσα (SAR Convention).
Καθ’ όλη τη διάρκεια της προσφυγικής/μεταναστευτικής κρίσης, εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες έχουν διασωθεί από το Λιμενικό Σώμα Ελληνική Ακτοφυλακή (Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ.). Συγκεκριμένα, από το έτος 2015 έως το έτος 2024 έχουν διασωθεί από το Λιμενικό Σώμα -Ελληνική Ακτοφυλακή 251.543 υπήκοοι τρίτων χωρών που βρέθηκαν σε κίνδυνο στο θαλάσσιο πεδίο, σε σύνολο 6.185 περιστατικών. Η άψογη εκτέλεση αυτής της ευγενούς αποστολής έχει αναγνωριστεί από τη διεθνή κοινότητα.
Όσον αφορά ισχυρισμούς για παράνομες πράξεις (που περιλαμβάνουν φερόμενες επαναπροωθήσεις, βίαιη συμπεριφορά ή/και οδηγίες προς αυτή την κατεύθυνση), πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι οι επιχειρησιακές πρακτικές του Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ. συμμορφώνονται πλήρως με το ισχύον διεθνές και εθνικό νομικό πλαίσιο καθώς και με το ύψιστο ηθικό καθήκον της διάσωσης της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα. Ως εκ τούτου, το Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ. απορρίπτει κατηγορηματικά τις κατηγορίες για παράνομες δραστηριότητες οποιασδήποτε μορφής.
Σε περίπτωση φερόμενων αποκλίσεων από την ενδεδειγμένη συμπεριφορά, ενεργοποιούνται οι μηχανισμοί εσωτερικής έρευνας και πειθαρχικού ελέγχου, ανεξάρτητα ή παράλληλα με τις δικαστικές διαδικασίες ή έρευνες που διεξάγονται από άλλες αρμόδιες Αρχές. Το Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ. συνεργάζεται πλήρως με τις Αρχές αυτές, παρέχοντας όλα τα διαθέσιμα στοιχεία και πληροφορίες. Σε κάθε περίπτωση, όλες οι ληφθείσες καταγγελίες έχουν αξιολογηθεί ως προς την επάρκεια των στοιχείων τους, αναφορικά με την εκτίμηση για περαιτέρω εσωτερική διερεύνηση ή μη της υπόθεσης.
Αναφορές, δηλώσεις ή «μαρτυρίες» που έχουν ληφθεί εκτός του πλαισίου των ανωτέρω θεσμικών διαδικασιών, στερούνται της αναγκαίας αμεροληψίας και των εγγυήσεων των επίσημων διαδικασιών.
Επιπρόσθετα θα πρέπει να τονιστεί ότι, η εξομοίωση του αποτελεσματικού συνοριακού ελέγχου με “pushbacks”, αποτελεί ένα αφήγημα που τροφοδοτεί τα εγκληματικά δίκτυα που εκμεταλλεύονται τους μετανάστες, με τον χειρότερο δυνατό τρόπο. Τα δίκτυα αυτά εφαρμόζουν εγκληματικές πρακτικές, επιβιβάζοντας τους μετανάστες σε υπερφορτωμένα και μη αξιόπλοα πλοία, στις περισσότερες περιπτώσεις χωρίς σωσίβια, κατά τις νυχτερινές ώρες και κάτω από άσχημες καιρικές συνθήκες, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή τους από την πρώτη κιόλας στιγμή της επιβίβασης και καθ’ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού τους προς την Ευρώπη. Από αυτή την άποψη, η δημοσιογραφική ανάδειξη και καταδίκη τέτοιων εγκληματικών πρακτικών μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση στις χώρες προέλευσης καθώς και των μεταναστών σχετικά με τους κινδύνους αυτών των ταξιδιών, που μπορεί να οδηγήσουν σε τραγικά περιστατικά».
Οι μαρτυρίες που επικαλείται το BBC
Στο δημοσίευμα του βρετανικού μέσου σημειώνεται ότι η ελληνική κυβέρνηση δέχεται εδώ και καιρό επικρίσεις για αναγκαστικές επιστροφές μεταναστών προς την Τουρκία. Είναι όμως η πρώτη φορά που το BBC υποστηρίζει πως υπολόγισε τον αριθμό των περιστατικών, στα οποία φέρεται να καταγράφηκαν θάνατοι ως αποτέλεσμα των ενεργειών των ελληνικών αρχών.
Τα 15 περιστατικά που αναλύθηκαν – και φέρονται να έλαβαν χώρα από το 2020 έως το 2023 – υποστηρίζεται στο ρεπορτάζ ότι οδήγησαν σε 43 θανάτους. Οι αρχικές πηγές ήταν κυρίως τοπικά ΜΜΕ, ΜΚΟ και η τουρκική ακτοφυλακή, αναφέρει το BBC.
Η επαλήθευση τέτοιου είδους πληροφοριών είναι εξαιρετικά δύσκολη, καθώς οι μάρτυρες συχνά εξαφανίζονται ή φοβούνται να μιλήσουν. Αλλά σε τέσσερις από αυτές τις περιπτώσεις, το βρετανικό μέσο ισχυρίζεται ότι κατάφερε να επιβεβαιώσει τις πληροφορίες, μιλώντας με αυτόπτες μάρτυρες.
Σε πέντε από τα περιστατικά, μετανάστες ισχυρίζονται ότι οι ελληνικές αρχές τους πέταξαν κατευθείαν στη θάλασσα. Σε τέσσερις περιπτώσεις ότι είχαν φτάσει σε ελληνικά νησιά αλλά τους καταδίωξαν, ενώ σε αρκετές άλλες, μετανάστες υποστήριξαν ότι τους έβαλαν σε φουσκωτές βάρκες χωρίς μηχανές, οι οποίες στη συνέχεια ξεφούσκωσαν ή φαίνονταν να είναι τρυπημένες.
Σύμφωνα με το BBC, μία από τις αναφορές έγινε από έναν άνδρα που ήρθε από το Καμερούν, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι τον καταδίωξαν οι ελληνικές Αρχές αφού έφτασε στη Σάμο τον Σεπτέμβριο του 2021.
Το βρετανικό μέσο αναφέρει ότι, όπως και όλοι οι άνθρωποι με τους οποίους μίλησε, έτσι και ο εν λόγω άνδρας σχεδίαζε να καταγραφεί ως αιτών άσυλο σε ελληνικό έδαφος. «Μόλις είχαμε φτάσει και οι αστυνομικοί ήρθαν από πίσω μας», αναφέρει. «Υπήρχαν δύο αστυνομικοί ντυμένοι στα μαύρα, και άλλοι τρεις με πολιτικά. Φορούσαν μάσκες, μπορούσες να δεις μόνο τα μάτια τους».
Ο ίδιος άντρας μαζί με άλλους δύο – ο ένας από το Καμερούν και ο άλλος από την Ακτή Ελεφαντοστού – είπε στο BBC ότι μεταφέρθηκαν σε ένα σκάφος του ελληνικού Λιμενικού και ύστερα περιέγραψε όσα υποστηρίζει πως ακολούθησαν. «Ξεκίνησαν με τον [άλλον] άντρα από το Καμερούν. Τον πέταξαν στο νερό. Εκείνος από την Ακτή Ελεφαντοστού είπε: “Βοηθήστε με, δεν θέλω να πεθάνω…” και ύστερα από κάποια στιγμή μόνο το ένα του χέρι ήταν πάνω από το νερό, και το υπόλοιπο σώμα από κάτω. Σιγά σιγά βυθίστηκε κι αυτό».
Ο συνεντευξιαζόμενος του BBC ισχυρίζεται ότι οι αστυνομικοί τον χτύπησαν. «Γροθιές έπεφταν σαν βροχή στο κεφάλι μου». Και στη συνέχεια, όπως λέει ο ίδιος, τον έσπρωξαν κι εκείνον στο νερό – χωρίς σωσίβιο. Ο άνδρας κατάφερε να κολυμπήσει μέχρι την ακτή, αλλά τα άψυχα σώματα των άλλων δύο, εντοπίστηκαν στις ακτές της Τουρκίας. Οι δικηγόροι του επιζώντος απαιτούν από τις ελληνικές αρχές να ανοίξει υπόθεση διπλής δολοφονίας.
Ενας άλλος άνδρας από τη Σομαλία, δήλωσε στο BBC ότι τον Μάρτιο του 2021 τον συνέλαβε ο ελληνικός στρατός με το που έφτασε στη Χίο, και ύστερα τον παρέδωσε στην ελληνική ακτοφυλακή. Υποστήριξε ότι του έδεσαν τα χέρια πίσω από την πλάτη και μετά τον πέταξαν στο νερό. Είπε μάλιστα ότι κατάφερε να επιβιώσει επιπλέοντας με την πλάτη, μέχρι που κατάφερε να απελευθερώσει το ένα του χέρι. Στη συνέχεια, αναφέρει ότι κατάφερε να φτάσει στη στεριά, όπου τον εντόπισε η τουρκική ακτοφυλακή.
Επιπλέον, το BBC κάνει αναφορά και σε περιστατικό που έλαβε χώρα τον Σεπτέμβριο του 2022, όταν μια βάρκα στην οποία επέβαιναν 85 μετανάστες αντιμετώπισε προβλήματα κοντά στη Ρόδο, καθώς η μηχανή της σταμάτησε να λειτουργεί.
Ο Μοχάμεντ από τη Συρία είπε στο BBC ότι ζήτησαν βοήθεια από την ελληνική ακτοφυλακή – η οποία τους φόρτωσε σε ένα σκάφος, τους επέστρεψε σε τουρκικά ύδατα και τους έβαλε σε σωσίβιες λέμβους. Ο ίδιος αναφέρει ότι η βαλβίδα της λέμβου που δόθηκε στον ίδιο και στην οικογένειά του, δεν είχε κλείσει καλά. «Αρχίσαμε αμέσως να βουλιάζουμε, το έβλεπαν αυτό… Μας άκουγαν όλους να ουρλιάζουμε, αλλά παρ’ όλα αυτά μας άφησαν», υποστήριξε ο ίδιος.
Οπως επισημαίνει το βρετανικό δίκτυο, η ελληνική νομοθεσία επιτρέπει σε όλους τους μετανάστες που ζητούν άσυλο, να κατοχυρώσουν το αίτημά τους σε συγκεκριμένα κέντρα που υπάρχουν σε αρκετά νησιά. Ωστόσο, όπως σημειώνεται στο ίδιο δημοσίευμα, οι συνεντευξιαζόμενοι ανέφεραν ότι οι αρχές τους συνέλαβαν πριν μπορέσουν να μεταβούν σε αυτά τα κέντρα. Οπως υποστήριξαν οι ίδιοι, οι άνδρες αυτοί έμοιαζαν να δρουν μυστικά, χωρίς στολές και σε αρκετές περιπτώσεις φορώντας μάσκες.
Οι ομάδες προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ισχυρίζονται ότι χιλιάδες άνθρωποι που αναζητούν άσυλο στην Ευρώπη, έχουν αναγκαστεί παράνομα να επιστρέψουν από την Ελλάδα στην Τουρκία, ενώ τους έχει στερηθεί το δικαίωμα στο να αιτηθούν άσυλο, το οποίο κατοχυρώνεται από το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο. Ο Αυστριακός ακτιβιστής, Φαγιάντ Μουλά, δήλωσε στο BBC ότι ανακάλυψε μόνος του πέρυσι τον Φεβρουάριο στη Λέσβο, τη «μυστικότητα» με την οποία διεξάγονται αυτές οι επιχειρήσεις.
Οδηγώντας προς την κατεύθυνση ενός σημείου όπου φέρεται να γίνονταν αναγκαστικές επιστροφές μεταναστών, τον σταμάτησε ένας άντρας με κουκούλα, που αργότερα αποκαλύφθηκε ότι εργαζόταν για την Αστυνομία. Ο Μουλά ισχυρίστηκε ότι, στη συνέχεια, η αστυνομία προσπάθησε να διαγράψει τα πλάνα από την κάμερα του αυτοκινήτου του και να του απαγγείλει κατηγορίες για αντίσταση κατά της Αρχής. Εν τέλει, ωστόσο, δεν υπήρξε καμία περαιτέρω ενέργεια.
Δύο μήνες αργότερα, σε ένα παρόμοιο μέρος, ο Μούλα κατάφερε να βιντεοσκοπήσει ενα φερόμενο push back, το οποίο και δόθηκε στη δημοσιότητα από τους New York Times.
Μια ομάδα ανθρώπων, στην οποία υπήρχαν γυναίκες και παιδιά, οδηγήθηκαν από ένα βανάκι χωρίς πινακίδες προς μια μικρή βάρκα. Στη συνέχεια μεταφέρθηκαν σε ένα σκάφος της ελληνικής ακτοφυλακής μακριά από την ακτή και στη συνέχεια οδηγήθηκαν στα ανοιχτά, όπου τους άφησαν να πλέουν μόνοι τους πάνω σε μια λέμβο. Οπως τονίζεται στο δημοσίευμα, οι άνθρωποι αυτοί διασώθηκαν στη συνέχεια από την τουρκική ακτοφυλακή.
Η απάντηση της ελληνικής ακτοφυλακής
Το BBC έδειξε αυτά τα πλάνα, τα οποία υποστηρίζει ότι επαλήθευσε, στον πρώην επικεφαλής των ειδικών επιχειρήσεων της ελληνικής ακτοφυλακής. Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, ο ίδιος αρνήθηκε να προβεί σε εικασίες σχετικά με το τι δείχνουν τα πλάνα, έχοντας αρνηθεί νωρίτερα ότι υπήρχε περίπτωση να ζητηθεί από τις ελληνικές αρχές να κάνουν κάτι παράνομο.
Οπως τονίζεται όμως στο δημοσίευμα, καταγράφηκε να λέει σε κάποιον στα ελληνικά εκτός πλάνου: «Δεν τους είπα πολλά, σωστά; Είναι πολύ σαφές, δεν είναι; Δεν είναι πυρηνική φυσική. Δεν ξέρω γιατί το έκαναν στο φως της ημέρας… Είναι… είναι ξεκάθαρα παράνομο. Είναι έγκλημα [με βάση το] διεθνές δίκαιο».
Το Υπουργείο Ναυτιλίας είπε στο BBC ότι βρίσκεται σε εξέλιξη έρευνα για το εν λόγω βίντεο από την ανεξάρτητη Εθνική Αρχή Διαφάνειας.
Μια ερευνητική δημοσιογράφος στο νησί της Σάμου, με την οποία μίλησε το BBC, λέει ότι άρχισε να συνομιλεί με ένα μέλος των ελληνικών ειδικών δυνάμεων μέσω της εφαρμογής γνωριμιών Tinder. Οταν εκείνος της τηλεφώνησε από αυτό που περιέγραψε ως «πολεμικό πλοίο», η Ρόμι βαν Μπάαρσεν τον ρώτησε περισσότερα σχετικά με τη δουλειά του – και για το τι συνέβη όταν οι δυνάμεις του εντόπισαν μια βάρκα με πρόσφυγες.
Ο ίδιος απάντησε ότι «τους στέλνουν πίσω», και είπε ότι τέτοιες εντολές έρχονται «από τον υπουργό», προσθέτοντας ότι θα υπήρχαν ποινές εάν δεν κατάφερναν να σταματήσουν κάποια βάρκα.
Η ελληνική πλευρά, ωστόσο, αρνείται ότι λαμβάνουν χώρα τα λεγόμενα «pushbacks».
Η Ελλάδα αποτελεί χώρα εισόδου στην Ευρώπη για πολλούς μετανάστες και το περασμένο έτος, υπήρξαν 263.048 αφίξεις μέσω θαλάσσης στη Γηραιά Ηπειρο, με την Ελλάδα να δέχεται 41.561 εξ αυτών, δηλαδή το 16%. Η Τουρκία υπέγραψε συμφωνία με την Ε.Ε. το 2016 προκειμένου να σταματήσει τις εισροές προσφύγων και μεταναστών προς την Ελλάδα, αλλά το 2020 ανέφερε ότι δεν μπορεί να συνεχίσει να την εφαρμόζει.
Το BBC αναφέρει ότι έδειξε τα ευρήματα της έρευνάς του στην ελληνική ακτοφυλακή, η οποία απάντησε ότι το προσωπικό της «εργάζεται ακούραστα με τον μεγαλύτερο δυνατό επαγγελματισμό, με μια ισχυρή αίσθηση ευθύνης και με σεβασμό για την ανθρώπινη ζωή και τα θεμελιώδη δικαιώματα», προσθέτοντας ότι λειτουργεί «με πλήρη συμμόρφωση προς τις διεθνείς δεσμεύσεις της χώρας».
Τόνισε μάλιστα ότι από το 2015 έως το 2024, έχει διασώσει 250.834 πρόσφυγες και μετανάστες σε 6.161 διαφορετικά περιστατικά στη θάλασσα. Πρόσθεσε, τέλος, ότι «η άψογη εκτέλεση αυτής της σημαντικής αποστολής έχει λάβει θετική αναγνώριση από τη διεθνή κοινότητα».
Στο ίδιο δημοσίευμα του BBC, σημειώνεται ότι η ελληνική ακτοφυλακή έχει δεχθεί επικρίσεις για τον ρόλο της στο μεγαλύτερο ναυάγιο με μετανάστες στη Μεσόγειο εδώ και μία δεκαετία, αυτό της Πύλου. Υπάρχουν μάλιστα φόβοι ότι περισσότεροι από 600 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στο περιστατικό αυτό.
Το βρετανικό δίκτυο παραθέτει τη θέση Ελλήνων αξιωματούχων πως το πλοίο δεν αντιμετώπιζε κάποιο πρόβλημα και κατευθυνόταν με ασφάλεια προ την Ιταλία και για τον λόγο αυτό η ελληνική ακτοφυλακή δεν προέβη σε ενέργειες διάσωσης.
Η δήλωση της Κομισιόν
Σχετικά με το δημοσίευμα τοποθετήθηκε και εκπρόσωπος της Κομισιόν, αναφέροντας ότι προτρέπει τις ελληνικές αρχές να σέβονται τις υποχρεώσεις στη βάση του διεθνούς δικαίου και του δικαίου υποδοχής και ασύλου.
«Σε ό,τι αφορά τα εν λόγω δημοσιεύματα αποτελεί ευθύνη των κρατών μελών να διερευνήσουν κάθε ισχυρισμό περί αδικημάτων» ανέφερε νωρίτερα ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κατά την ενημέρωση των ανταποκριτών στις Βρυξέλλες.
«Οι ελληνικές αρχές, όπως οι αρχές σε όλα τα κράτη μέλη πρέπει να σεβαστούν πλήρως τις υποχρεώσεις στη βάση του διεθνούς δικαίου και του δικαίου για παροχή ασύλου καθώς και την πρόσβαση στην σχετική διαδικασία» είπε χαρακτηριστικά.
Ο εκπρόσωπος επισήμανε παράλληλα ότι «η Κομισιόν είναι σε τακτική επικοινωνία με τις εθνικές αρχές των κρατών μελών σχετικά με τη διαχείριση του μεταναστευτικού γενικά και ειδικότερα σε σχέση με τη διαχείριση των συνόρων», ενώ υπενθύμισε ότι στελέχη της Επιτροπής ήταν σε επαφή με τις ελληνικές αρχές, μετά από σχετικό δημοσίευμα των New York Times, πριν από λίγο καιρό, αναφορικά με τη μεταχείριση μεταναστών από μέλη του Λιμενικού.
Διευκρίνισε, πάντως, ότι «οι αποφάσεις μας σε σχέση με την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση δεν βασίζονται σε δημοσιεύματα, αλλά στη βάση του εφαρμοσμένου νομικού πλαισίου» και προσέθεσε ότι η Κομισιόν δεν διστάζει να θίγει τέτοια ζητήματα, αλλά επανέλαβε πως οι ελληνικές αρχές θα πρέπει να διεξάγουν τις σχετικές έρευνες και ότι δεν αποτελεί ευθύνη της Επιτροπής.
