Παράκτια προστασία ανατολικής πλευράς Μεσσηνιακού Κόλπου
Με αφορμή την ημερίδα για την «Προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή» που έγινε πρόσφατα στην Καλαμάτα από την Περιφέρεια Πελοποννήσου και σχετικά με όσα ειπώθηκαν για την παράκτια προστασία της ανατολικής πλευράς του Μεσσηνιακού κόλπου από Μ. Μαντίνεια έως Κιτριές, θα προσπαθήσω να επισημάνω ορισμένες αλήθειες για το εκτελεσθέν έργο από την Περιφέρεια Πελοποννήσου από το 2012 έως 2018 περίπου.
Απλουστεύοντας βασικές θεωρίες της Ακτομηχανικής, θα προσπαθήσω να απαντήσω στο εύλογο ερώτημα: Γιατί η «Ζωή» ενός θαυμάσιου τοπίου είχε πλήρως εξαρτηθεί κατά τρόπο βασανιστικό από τις διαθέσεις της τρίαινας του Ποσειδώνα; Και επειδή τα διαβρωτικά προβλήματα είναι ανάλογα, θα περιοριστώ στην παραλία του Συνοικισμού Ακρογιάλι της τέως Κοινότητας Αβίας.
Α. ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΑΚΤΩΝ ΜΑΝΗΣ
Τα παράλια των Δήμων Καλαμάτας και Δυτικής Μάνης ευρίσκονται στην ανατολική πλευρά του μυχού του Μεσσηνιακού Κόλπου, από τον οποίον ξεκινά η χερσόνησος της Μάνης. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα ανεμολογικά στοιχεία, οι άνεμοι με τη μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης και ένταση είναι οι βόρειοι, νότιοι και νοτιοδυτικοί και δρουν στο μεγαλύτερο τομέα πελάγους της Μεσογείου, δίδοντας τα μεγαλύτερα σε ύψος κύματα της Μεσογείου. Έτσι δημιουργούνται έντονοι νοτιοι- νοτιοδυτικοί κυματισμοί σχεδόν παράλληλοι της ακτογραμμής των παράλιων οικισμών της Μάνης.
Σε τέτοιες μορφές ακτών, όπου η επικρατούσα διεύθυνση των κυματισμών σχηματίζει μικρή (οξεία) γωνία με την προσβαλλόμενη επιφάνεια ξηράς, η μορφή διάβρωσής των είναι ο σχηματισμός περίπου τριγωνικών προεξοχών ξηράς (μικρών κάβων) προς τη θάλασσα σε κλιμακωτή διάταξη.
Η μορφολογία της ακτής της Μάνης αποδεικνύει το ανωτέρω σε ολόκληρο το μήκος της, που είναι μία συνεχής διάταξη φυσικών προβόλων.
Β. ΑΒΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ… ΒΙΑ
Ο ρυθμός διάβρωσης ή αποθέσεων υλικών σε μια παραλία δεν είναι σταθερός, άλλοτε επιταχύνεται ή επιβραδύνεται και άλλοτε σχεδόν σταματά. Αυτό συμβαίνει, διότι είτε αποκαθίσταται η ισορροπία μεταξύ των δυο διεργασιών, είτε μεταβλήθηκε κάποιος εξωγενής παράγοντας πλησίον ή στην ευρύτερη περιοχή.
Τις τελευταίες δεκαετίες η ισορροπία στο ανάγλυφο της παραλίας των Δήμων Καλαμάτας και Δυτικής Μάνης έχει διαταραχθεί από ανθρώπινες παρεμβάσεις υπό μορφή τεχνικών έργων, με αποτέλεσμα να έχουμε απώλεια ξηράς κυμαινομένη κατά θέσεις από 3 μ. έως 15 μ.
Κατά τη γνώμη μου, δύο ήταν οι βασικότεροι παράγοντες που επηρέασαν την ισορροπία της παραλίας του Ακρογιαλιού στη συγκεκριμένη περιοχή.
α) Ο χείμαρρος Σάνταβας: Η κοίτη του χειμάρρου είναι η «φλέβα» και το μεταφερόμενο στερεό υλικό (αμμοχάλικο – ύλης κ.τ.λ.) της χειμέριας ροής του είναι το «αίμα» που τροφοδοτεί και θρέφει τα ευρύτερα παράλια της ακτής. Η τεράστια απόληψη υλικού που έγινε για την κατασκευή του αεροδρομίου Καλαμάτας – το κακότεχνο γεφυρίδιο με τους εν σειρά σωληνωτούς οχετούς στην εκβολή του που καθαιρέθηκε το 1996 – και η μη διευθέτηση της κοίτης του σύμφωνα με το άνοιγμα της νέας γέφυρας, είχαν ως αποτέλεσμα ο χείμαρρος να «πλατειάζει» (μικραίνει η ταχύτητα και, συνεπώς, η δυνατότητα στερεομεταφοράς) και έτσι να εναποτίθεται ο μεγαλύτερος όγκος των φερτών υλικών στην τεράστια κοίτη των εκβολών και να μην εμπλουτίζει την παραλία.
β) Ο παραλιακός δρόμος: Η χάραξη του δρόμου προς Κιτριές πάνω στη ζώνη αιγιαλού (ζωτικός χώρος αποτόνωσης της χειμέριας κυματικής ενέργειας) και, προπαντός, η προστασία με τοίχους από μπετόν εντός των παραλιακών οικισμών Ακρογιαλίου – Μ. Μαντινείας- Αρχοντικού κ.τ.λ., υπήρξαν μοιραία τεχνική επιλογή για τη δίαιτα των ακτών (συμβολή των κυμάτων πάνω στο κατακόρυφο μέτωπο του μπετόν, διπλασιασμός του ύψους και δράση ως υδάτινο σφυρί στον πόδα του τοίχου, υποσκαφές και με τις ανακλώμενες υδάτινες μάζες απομάκρυνση του αμμοχάλικου προς την κατεύθυνσή των).
Σημειώτεον ότι υπήρξε συντελεσθείσα απαλλοτρίωση ζώνης 10 μ. πίσω από τον οικισμό Ακρογιάλι, και συνέχιζε και στην παραλία της Σάνταβας, στην ευθυγραμμία της γέφυρας, για την κατασκευή δρόμου που σε καμία θέση δε θα καταλάμβανε τη ζώνη αιγιαλού.
Η μικροπολιτική, όμως, της εξυπηρέτησης των ολίγων εις βάρος του δημόσιου συμφέροντος οδήγησε στην άρση (!) της απαλλοτριούμενης έκτασης. Η Ελλάδα δε θα “δει” την ανάπτυξη” που της αξίζει, εάν οι αποφάσεις δεν απαγκιστρωθούν από προσωρινή “δύναμη” της ψήφου.
Να, λοιπόν, γιατί εξαφανίσθηκαν τα δαντελωτά, βοτσαλόσπαρτα και πεντακάθαρα ακρογιάλια της Ομηρικής Αβίας (η Ίρις, μία από τις επτά πόλεις που έδιδε ο Αγαμέμνονας στον Αχιλλέα για να επιστρέψει στις μάχες της Τροίας), που φιλοξένησαν σε αλλοτινούς χρόνους βασιλόπουλα και βασιλοπούλες. Αλλά και σήμερα, ευτυχώς, μετά τα πρόσφατα έργα, αποτελούν σπουδαία τουριστικά θέρετρα του νομού μας.
Γ. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΚΤΩΝ ΜΕ ΠΡΟΒΟΛΟΥΣ Ή ΚΥΜΑΤΟΘΡΑΣΤΕΣ;
Το κύμα δε μεταφέρει ύλη, παρά ενέργεια από μόριο σε μόριο νερού. Όταν πλησιάζει, όμως, στην ακτή και το βάθος γίνει περίπου ίσο με το 1,5 του ύψους του κύματος, τότε συντελείται η θραύση του κύματος και οι κυλινδρούμενες υδάτινες μάζες αποκτούν τη δυνατότητα στερεομεταφοράς του ιζήματος με αιώρηση, μεταπήδηση και σύρσιμο. Συνεπώς, από τη ζώνη θραύσης των κυμάτων αρχίζει η διάβρωση ή η απόθεση υλικών στο βυθό και την παραλία.
Σε ακτές όπως της Μάνης, όπου οι δεσπόζοντες κυματισμοί, προσβάλλουν υπό οξεία γωνία (μεγάλο ημίτονο) την ακτή, δίδουν ισχυρή συνιστώσα κυματικής ενέργειας παράλληλη προς την ακτογραμμή. Συνεπώς, ο πρόβολος (η κατασκευή που έχει έναρξη από την ξηρά και εκτείνεται μέχρι τη ζώνη θραύσης των κυμάτων) ανακόπτει την παράλληλη προς την ακτή μεταφορά των υλικών (αμμοχάλικα – ύλης κ.τ.λ.).
Αντιθέτως, σε περίπτωση μετωπικής προσβολής όπως είναι στο μυχό του Μεσσηνιακού Κόλπου από τους Ν- ΝΔ κυματισμούς, η προστασία της ακτής από διαβρώσεις γίνεται κυρίως από κυματοθραύστες (δεν έχουν επαφή με την ξηρά υπό μορφή νησίδων). Στην επιφάνεια της «σκιάς» του κυματοθραύστη επάνω στην ακτή δημιουργείται μια ζώνη σχετικής ηρεμίας που ευνοεί τη δημιουργία εναποθέσεων. Αυτή είναι η λειτουργία του κυματοθαύστη.
Και στις δύο περιπτώσεις και επειδή τα κύματα και θαλάσσια ρεύματα δεν έχουν σταθερή διεύθυνση, απαραίτητος είναι ο συνδυασμός συστήματος Προβόλων και Κυματοθραυστών, σε αναλογία όμως ως προκύπτει από τους υπολογισμούς.
Σίγουρα, όμως, απαιτούνται περισσότεροι πρόβολοι στις πλάγιες δράσεις των κυματισμών και αντίστοιχα περισσότεροι κυματοθραύστες στις μετωπικές δράσεις των κυματισμών σε αναπεπταμένες ακτογραμμές.
Όλα αυτά προκύπτουν από τις αναλυτικές μελέτες, είτε γίνονται σε ομοιώματα υπό κλίμακα σε δεξαμενές είτε με μαθηματικά ομοιώματα. Αναμφισβήτητα στην ακτογραμμή της Μάνης το σύστημα με περισσότερους προβόλους είναι η βέλτιστη επιλογή.
Δ. ΤΑ ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΑ ΕΡΓΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΝΤΕΧΟΥΝ ΣΤΙΣ ΜΕΡΟΛΗΠΤΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ
Η μελέτη ανατέθηκε και συντάχθηκε τη δεκαετία του 2010 από ιδιωτικό μελετητικό γραφείο υπό την επίβλεψη της Τ.Υ.Δ.Κ και την εποπτεία των Δήμων Καλαμάτας και πρώην Αβίας. Το έργο εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ από την Περιφέρεια Πελοποννήσου και κατασκευάσθηκε σε δύο φάσεις υπό την επίβλεψη των Τεχνικών Υπηρεσιών της, με συνολικό προϋπολογισμό 14 εκατ. ευρώ περίπου μαζί με τα συμπληρωματικά έργα, τη χρονική περίοδο 2012 έως το 2018.
Έγιναν παρεμβάσεις (όχι αποσπασματικές) σε μήκος 7 χλμ. ακτογραμμής και απετέλεσε την πλέον ολοκληρωμένη αντιδιαβρωτική προστασία ακτών, όχι μόνο σε επίπεδο Περιφέρειας Πελοποννήσου, αλλά και Ελλάδος.
Τα αποτελέσματα κρίνονται ικανοποιητικά και οι μικρές τοπικές βελτιώσεις που απαιτούνται σε Μ. Μαντίνεια, Παλαιόχωρα και νότια της Σάνταβας κ.τ.λ., σε ένα τόσο μεγάλο μήκος ακτής, είναι μέσα στο πλαίσιο των αοριστιών που έχουν οι πολύπλοκες και μη μονοσήμαντες λύσεις των ομοιωμάτων.
Επειδή από το 1984 έως το 2023 υπηρέτησα τις Τεχνικές Υπηρεσίες του νομού, γνωρίζω καλύτερα από τον καθένα την αγωνία και τους κινδύνους που αντιμετώπισαν οι παράλιοι ιδιοκτήτες και οι ιδιοκτησίες τους κατά τις χειμερινές περιόδους. Τις προσπάθειες της Δ.Τ.Ε. να θωρακίσει, υπό την πίεση του φαινομένου, με φυσικούς ογκόλιθους τις διαβρώσεις για την ασφάλειά τους και να διατηρήσει την οδική σύνδεση των παραλιακών οικισμών.
Μετά την ολοκλήρωση των έργων από το 2018, έχουν σχεδόν μηδενισθεί οι κίνδυνοι. Οι παραλίες έγιναν πάλι ζηλευτές από τους λουόμενους. Το έργο εκτελέσθηκε από τεχνική εταιρεία, έπειτα από δημόσιο μειοδοτικό διαγωνισμό. Κανείς (πολιτικός ή υπάλληλος ) δεν τη γνώριζε. Για πρώτη φορά εκτελούσε έργο στο νομό και η έδρα της ήταν στη Στερεά Ελλάδα.
Το έργο, επίσης, κατασκευάσθηκε από πλωτά μέσα (κανείς δεν απαίτησε ούτε επέτρεψε να γίνουν χωρίς αυτά). Μάλιστα, η εξωτερική θωράκιση των προβόλων στο Ακρογιάλι έγινε με λίθους εξ αλιεύσεως από το νησί Βενέτικο (ανοικτά της Κορώνης), με πλήρη νομιμότητα εγκρίσεων. Στη συνέχεια, με πλωτά μέσα, μεταφέρθηκαν αρκετά ναυτικά μίλια στο Ακρογιάλι και ενσωματώθηκαν στο έργο με ιδιαίτερη επιμέλεια.
Το θαλάσσιο έργο είναι επιτυχημένο και, συνεπώς, επωφελές, όταν επιτελεί το σκοπό της κατασκευής του, ήτοι προστατεύει από τις διαβρώσεις, παρέχει ασφάλεια, υποβοηθάει τις φυσικές διεργασίες για τη συμπλήρωση της παραλίας και προσφέρει άνετη προσπέλασή του από τον οποιοδήποτε. Κι αυτό δεν «κρύβεται» από τον καλοπροαίρετο πολίτη.
Έτσι κανείς ειδικός ή μη ειδικός δεν μπορεί αξιόπιστα να χαρακτηρίζει το έργο αποτυχημένο! Διότι έχει ήδη διαψευσθεί από την αλάθητη πραγματικότητα, η οποία δε διακατέχεται από ανθρώπινες αδυναμίες.
Του Παναγιώτη Αντ. Γιαννακέα
Πολιτικού μηχανικού ΕΜΠ, πρώην διευθυντή Διεύθυνσης Τεχνικών Έργων Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας
