«Οι μελέτες διαβούλευσης ήταν αλλιώς, οι μελέτες ανάρτησης ήταν αλλιώς, αυτό που φαίνεται στην πινακίδα είναι αλλιώς και αυτό που παραλαμβάνεται είναι αλλιώς»
Η αρχιτέκτων Τόνια Κουζή ήταν μέλος της ομάδας που κέρδισε το 2016 τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που είχε προκηρύξει η τότε Δημοτική Αρχή Καλαμάτας για την ανάπλαση της πλατείας 23ης Μαρτίου. Επίσης, ήταν μέλος του προηγούμενου Δημοτικού Συμβουλίου Καλαμάτας ως επικεφαλής του συνδυασμού «Καλαμάτα-Τόπος Ζωής». Οπότε είναι μια γυναίκα που σίγουρα έχει καλή γνώση του εν λόγω σημείου, ενώ μπορεί να εκφέρει άποψη για τη μελέτη που υλοποιείται, αλλά και τις μέχρι στιγμής εργασίες. Εργασίες που έχουν επιφέρει φωνές και αντιδράσεις, με τη νυν Δημοτική Αρχή να δηλώνει με σιγουριά ότι το έργο δεν έχει προβλήματα, ενώ εφόσον υπάρξουν ζητήματα, θα λυθούν στην πορεία.
Το «Θάρρος», λοιπόν, συνάντησε την κα Κουζή και μιλήσαμε για τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό του τότε, για την πρόταση που κατέθεσε η ομάδα της, αλλά και για τη μελέτη που επιλέχθηκε και υλοποιείται, με την ίδια να έχει πολλές ενστάσεις και να δηλώνει απογοητευμένη με το αποτέλεσμα.
Ο λόγος σε αυτήν:
«Θέλω από καιρό να μιλήσω για αυτόν τον τόπο, ωστόσο περίμενα να ωριμάσουν οι σκέψεις μου, να έχω λάβει επαρκείς αποστάσεις από την αντιπολιτευτική μου ιδιότητα, να έχει φτάσει το έργο σε μια φάση ωρίμανσης, μήπως δω κάτι καλό που μου είχε διαφύγει.
Ανατρέχοντας στο αρχείο μου βρήκα φωτογραφική και τοπογραφική αποτύπωση όλων των όψεων περιμετρικά της οδού που αποφασίσαμε τότε να μελετήσουμε. Σχεδιάσαμε όλα τα κτηριακά κελύφη και έτσι παράχθηκε ο κενός χώρος, και επ’ αυτού του tabula rasa καμβά τοποθετούσαμε προσεκτικά τα σημαντικά για εμάς στοιχεία, που θα καθόριζαν και θα καθοδηγούσαν την πρότασή μας. Για καιρό ο καμβάς παρέμεινε πραγματικά rasa, γιατί η άποψη και των τριών μας είναι ότι συνθέτουμε εφόσον αναλύσουμε.
Συνοπτικά, την πρότασή μας καθόρισαν οι λέξεις ρωγμή και εγγραφή. Η μεν ρωγμή μάς επέτρεψε να αφαιρέσουμε την επιδερμίδα και να αναζητήσουμε την περιβόητη ιστορικότητα σε πολλαπλά layers, μια και είχαμε την πεποίθηση ότι ένας δημόσιος χώρος δε σημαίνεται από μία και μόνο ιστορική του φάση, όσο σημαντική και αν υπήρξε αυτή.
Η δε εγγραφή αποτέλεσε το εργαλείο επικοινωνίας με το χρήστη των όσων ως μελετητές ανακαλύψαμε. Προτείναμε μια εγγραφή πληροφοριών σε μια σειρά στοιχείων διαφορετικών μορφολογικά, αλλά με ένα κοινό υλικό (corten λαμαρίνα), ώστε στην κίνηση ή τη στάση του χρήστη απρόσκοπτα να αποκαλύπτονται ιστορικά δεδομένα του τόπου. Στόχος οι παρεμβάσεις να είναι παράλληλα διακριτές και διακριτικές.
Η λέξη που, επίσης, αναζητούσαμε σε όλη την πορεία ήταν η συρραφή, ο τρόπος δηλαδή που ενώνω όσα βρίσκω και υπάρχουν από το παρελθόν με όσα προτείνω να γίνουν.
Εδώ θα σταθώ σε κάτι που εξαρχής θεωρώ καθοριστικό στην όλη ιστορία και δεν περιορίζεται στην εν λόγω περίπτωση. Η διευθέτηση των κυκλοφοριακών ροών, σε απλά ελληνικά η πεζοδρόμηση ή όχι υφιστάμενων δρόμων, δεν είναι απόφαση που λαμβάνει μια μελετητική ομάδα κατά τη διενέργεια ενός διαγωνισμού. Αντίθετα, είναι ένα από τα δεδομένα που οι μελετητές αρχιτέκτονες παίρνουν από μια προκήρυξη, επιλυμένο και συγκοινωνιολογικά από την αντίστοιχη επιστημονική ομάδα. Οι συγκοινωνιολόγοι επιλύουν τα ζητήματα ροών και οι αρχιτέκτονες επιλύουν τα μορφολογικά ζητήματα, προσδίδοντας στο χώρο αφήγημα και ποιότητα.
Η απόφαση αυτή εκπορεύεται, κυρίως, από την κοινωνική ανάγκη. Σε εκείνη τη φάση έχει μεγάλη σημασία η επικοινωνία με τους χρήστες για να αποκρυσταλλωθεί το ζητούμενο. Συνειδητά δε χρησιμοποιώ τον όρο διαβούλευση, γιατί τελευταία έχει χάσει τη σημασία του. Όταν η κοινωνική ανάγκη προκύψει, τότε έρχεται η πολιτική βούληση για την πιθανή διατάραξη της ισχύουσας παγιωμένης κατάστασης. Η βούληση πρέπει να είναι ισχυρή και να έχει μοναδικό κριτήριο την ανάδειξη των δημόσιων χώρων αισθητικά & λειτουργικά, ακόμη και αν σημαίνει σύγκρουση με οποιαδήποτε συμφέροντα. Η διαχειριστική διοικούσα ομάδα πρέπει να δείχνει προς τα πού θα πάει με σαφήνεια και προς αυτή την κατεύθυνση να μην αρκείται στο λίγο, να επιδιώκει το πολύ.
Ο διαγωνισμός προκηρύχτηκε από την τότε Δημοτική Αρχή στις αρχές του 2016, με στόχο κυρίως τη δημιουργία μιας τράπεζας ιδεών από μελετητές αρχιτέκτονες, εξ ου και η επιλογή του είδους του διαγωνισμού (ιδεών).
Η απόφαση διενέργειας ενός αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, σε μια ομολογουμένως συντηρητική έως διεκπεραιωτική έως τότε διαχείριση του δημόσιου χώρου, ήταν από κάθε άποψη ένα εξελεγκτικό βήμα.
Προκηρύχτηκε, διενεργήθηκε, βραβεύτηκε και κατέληξε στα σκουπίδια. 12 μελετητικές ομάδες αρχιτεκτόνων μελέτησαν και διαμόρφωσαν το χώρο, αναπτύσσοντας η κάθε ομάδα τη δική της κεντρική αρχιτεκτονική ιδέα.
Τα χρόνια που πέρασαν ακολουθήθηκε μια αξιοπερίεργη διαδικασία διαχείρισης του εν λόγω χώρου, μέχρι να φτάσει στη σημερινή φάση υλοποίησης.
Αυτή την πορεία αξίζει να παρακολουθήσει κανείς αναδρομικά, μήπως εντοπίσει τα λάθη που σήμερα αποτελούν προβλήματα προς θεραπεία, τη στιγμή που στα προηγούμενα στάδια δόθηκαν ευκαιρίες πρόληψης, που κανείς δε φάνηκε να αντιλαμβάνεται, ή σχεδόν κανείς, μια και εγώ, τουλάχιστον, έχω αρθρογραφήσει σχετικά όλα αυτά τα χρόνια, διαβλέποντας σε έναν τόπο που σχεδίασα με τους συναδέλφους με πολλή αφοσίωση και αγάπη όλα όσα έρχονταν.
Αποκορύφωση του εμπαιγμού του διαγωνισμού σε αυτή την πορεία, ήταν όταν από τύχη, ούσα μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου Καλαμάτας, κλήθηκα να τοποθετηθώ και να ψηφίσω ένα έργο μιας απευθείας ανάθεσης σε μια εταιρεία, με κυρίαρχο προτέρημα της λύσης την εξαιρετική διαχείριση της διέλευσης των οχημάτων – συγκοινωνιολογική μελέτη, κάτι που οι 12 αρχιτεκτονικές ομάδες δουλεύοντας χωρίς οικονομικό όφελος δεν κατάφεραν να επιλύσουν, κατά τα λεγόμενα πάντοτε των δημοτικών αρχόντων.
Δοθείσας της ευκαιρίας, ανατρέχω στο τεύχος του έργου που σήμερα υλοποιείται και προκαλεί ποικίλες αντιδράσεις, που ωστόσο πέρασε όλες τις φάσεις ελέγχων και γνωμοδοτήσεων. Εντοπίζω τη συνημμένη τεχνική έκθεση και φτάνω σε ένα σημείο που μου είναι αδύνατο να μη σχολιάσω, και το παραθέτω στην κρίση όλων σας, δεδομένου του αποτελέσματος που παραλαμβάνουμε τελικά ως πολίτες:
«Η σημερινή μελέτη… λαμβάνει υπόψη τις εφαρμόσιμες ιδέες που αναδείχθηκαν στο διαγωνισμό, τις αναδεικνύει, και τις συμπληρώνει στοχεύοντας:
1. Επίτευξη περιβαλλοντικής αναβάθμισης
2. Αύξηση περιοχής κίνησης ευάλωτων χρηστών
3. Αισθητική αναβάθμιση
4. Βελτίωση άνεσης κυκλοφορίας πεζών».
Θέλω να καταστήσω σαφές μετά λόγου γνώσεως, 8 χρόνια μετά τη βράβευση της πρότασής μας με το Α΄ Βραβείο (ΜΑΡΛΑΝΤΗ, ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΚΟΥΖΗ), ότι η εν λόγω μελέτη δεν έλαβε σε κανένα επίπεδο υπόψη της όσα θέσαμε ως μελετητές. Δεν κληθήκαμε ποτέ να συνομιλήσουμε – συνδράμουμε με την όποια γνώση μας στο παραγόμενο αποτέλεσμα, και δεν αισθάνθηκα, σε κανένα επίπεδο, ότι αυτή η μελέτη αναδεικνύει ή συμπληρώνει τόσο τη δική μας όσο και τις άλλες υποβληθείσες προτάσεις στο διαγωνισμό.
Αντίθετα, εξ αρχής θεώρησα ότι πήραμε ένα πολύ κατώτερο των προσδοκιών μας, αναντίστοιχο της σημασίας του εν λόγω χώρου έργο, υποτιμητικά στοιχειώδες και εξόφθαλμα ήδη από τις φάσεις σχεδιασμού λαθεμένο.
Νομίζω δε ότι είναι ώρα να τεθούν κάποια ερωτήματα σχετικά με τις βασικές πολεοδομικές επιλογές που έγιναν στην εν λόγω μελέτη, που δυστυχώς μορφοποιήθηκαν πια ως τεχνικά έργα και δε δύναται να διορθωθούν, όπως πρόσφατα άκουσα σε δηλώσεις από εκπροσώπους της Δημοτικής Αρχής.
Το πρώτο βασικό πρόβλημα της μελέτης είναι η ανυπαρξία κεντρικής συνθετικής αρχιτεκτονικής ιδέας.
Δείτε το σχεδιάγραμμα και παρατηρήστε αυτή την αναίτια πάχυνση της πλατείας, που δεν προέκυψε από κάποια ανάγκη εξεύρεσης ζωτικού χώρου, μια και η πλατεία ήταν επαρκής και γι’ αυτό ποτέ δεν τέθηκε θέμα μεγέθυνσής της στην προκήρυξη του διαγωνισμού. Αντίθετα, στη μελέτη αυτή διαφάνηκε εξ αρχής μια μετεώριση των μελετητών ανάμεσα στα όσα τους πετούσαν στο τραπέζι. Άτολμα κατ’ εμέ παραδόθηκε μια μελέτη με κύριο στόχο να είναι όλοι χαρούμενοι. Να ικανοποιηθεί το λαϊκό αίσθημα περί ιστορικότητας – έστω κι αν αυτό περιορίστηκε τραγελαφικά σε μια παράθεση προτομών που κάτι αντικρίζουν, με το παραγόμενο αποτέλεσμα να προκαλεί απορία, αν όχι γέλια. Και η ατολμία συνεχίζεται με το στρίμωγμα στη νοτιανατολική γωνιά και ενός κόμβου, στραγγαλίζοντας τη γύρω περιοχή.
Αρνούμαι να πιστέψω ότι οι μελετητές δεν είδαν ήδη από το σχέδιο ότι ο κόμβος με το δεδομένο διέλευσης λεωφορείων δεν είναι δυνατό να λειτουργήσει, και φτάνουμε τώρα, μετά την υλοποίηση, οι πολίτες καθημερινά να καταδεικνύουν τα λάθη στην πράξη.
Δυστυχώς, δε διαβλέπω, ή ίσως να μη γνωρίζω, κάποια μέθοδο παρεμβάσεων εκ των υστέρων που θα βελτιστοποιήσουν τα όσα έχουν ήδη γίνει.
Ελπίζω ο αστικός εξοπλισμός, φωτισμός ανάδειξης, παγκάκια, στοιχεία νερού και περιοχές φύτευσης, να επενδύσουν αυτό που τώρα βλέπουμε και να μας διαψεύσουν όλους. Να έχει επιλυθεί το ζήτημα των κινήσεων με κάτι που πάλι δε μας είναι αντιληπτό, καθώς επίσης να έχουν ληφθεί όλα τα απαραίτητα για τη διαχείριση υδάτων από μια διαφαινόμενη υψομετρική διαφορά, αλλά και την εξασφάλιση κίνησης όλων των ομάδων, μια και υπήρξε και κυρίαρχο ζητούμενο.
Σήμερα σε αυτό το έργο δεν μπορούν να γίνουν πολλά, είμαι σχεδόν βέβαιη.
Ωστόσο, όλες οι παρεμβάσεις, συμπεριλαμβανομένης και της δικής μου, έχουν να κάνουν με τον τρόπο που φτάσαμε ως εδώ, ώστε να αποφευχθούν τα ίδια λάθη σε επόμενα έργα.
Οι άνθρωποι στο Δήμο (υπηρεσιακά στελέχη και πολιτικοί προϊστάμενοι) έχουν πλήρη γνώση όσων λέμε και είμαι σίγουρη ότι δε διαφωνούν, όντας μελετητές οι περισσότεροι εξ αυτών με μεγάλη εμπειρία.
Πρέπει ίσως να ανεβάσουμε τον πήχη του τι ζητάμε από όσους διαχειρίζονται το δημόσιο χώρο, να διεκδικήσουμε όλοι ποιοτικότερους τόπους, όπως όλοι μας συναντάμε στα ταξίδια μας, καλές πρακτικές, να εμποδίζουμε το πρόχειρο έργο, έστω να αξιώνουμε να μας εξηγούν, να μας φροντίζουν και να σχεδιάζουν για όλους εμάς.
Η δουλειά μας δεν είναι η κριτική εκ των υστέρων. Η δουλειά όσων αντιλαμβάνονται το σχεδιαστικό κομμάτι είναι ο έλεγχος πριν».
Μια τελευταία βόλτα…
Με την κα Κουζή κάναμε μια βόλτα στο συγκεκριμένο σημείο, με την ίδια αρχικά να κοιτά τη νέα ταμπέλα που έχει τοποθετηθεί στη νησίδα στο ύψος του Επιμελητηρίου. Μάλιστα, στη συγκεκριμένη ταμπέλα υπάρχει και μακέτα του έργου, παρατηρώντας ότι όσα δείχνει δε φαίνονται να έχουν γίνει, και αυτά που αποτυπώνονται, απέχουν κατά πολύ από τη μελέτη υλοποίησης του έργου.
Περπατώντας και κοιτάζοντας στο έδαφος, σχολίασε ότι τα υλικά που έχουν τοποθετηθεί δεν έχουν καμία συνάφεια και ουσιαστικά κάνουν τα τρία ξεχωριστά έργα που έχουν γίνει στην πλατεία να φαίνονται ξεκάθαρα.
Επανέλαβε δε, ότι στη μελέτη που πέρασε από διαβούλευση και έγινε αποδεκτή τότε, έχουν γίνει τροποποιήσεις και στους χώρους πρασίνου, και στα υδάτινα στοιχεία (που θεωρητικά θα υπήρχαν αλλά δε φαίνονται), αλλά και στα αγάλματα (που είναι ατάκτως ερριμμένα).
Στεκόμενη δε στο κέντρο της νέας πλατείας, αναρωτήθηκε ποια βελτίωση μπορεί να δει κάποιος για να πειστεί ότι άξιζε όλο αυτό το έργο. Βιοκλιματική πλατεία, είπε, δεν είναι, αφού δεν έχουν γίνει έξτρα φυτεύσεις, ούτε τα υλικά, αφού τα περισσότερα είναι τα παλιά, ενώ έξω έχει γίνει απλή δαπεδόστρωση.
Επίσης, αναρωτήθηκε γιατί χρειαζόταν όλη αυτή η ακτίνα στην πλατεία:
«Είμαστε ενάντια στη χάραξη των δρόμων, δηλαδή μπήκαμε στους δρόμους, δεν πήραμε την απόφαση να τον κάνουμε πεζόδρομο, αλλά πετάξαμε ένα τεράστιο μάγουλο, με αποτέλεσμα η κίνηση να είναι δυσχερέστερη.
Η βασική αρχή της Πολεοδομίας είναι ή πεζοδρομούμε ή τηρούμε τις οδούς, τις διελεύσεις, τις θεάσεις, όλα αυτά δηλαδή που έχει ο άξονας».
Συμπλήρωσε, μάλιστα, ότι δεν άκουσε από κανέναν από τους μελετητές «μια αιτιολόγηση ουσιαστική, μια κεντρική ιδέα που να αναφέρει ότι μεγαλώνουμε την πλατεία για να κάνουμε τι; Γιατί προέκυψε, πώς;». Αιτιολόγηση την οποία είπε πως θα σεβαστεί, αφού θα είναι μια αρχιτεκτονική πρόταση, όμως το «πατάω στο διαγωνισμό, αλλά το αποτέλεσμα δεν έχει καμία σχέση με το διαγωνισμό και απλά προκύπτει», δεν μπορεί να το δεχθεί.
Ούτε οι άνθρωποι της γειτονιάς τότε είπαν ότι χρειάζονται διεύρυνση, κι αν τελικά όλα αυτά γίνονται για μια μέρα και μια εκδήλωση, η κα Κουζή δεν μπορεί να τα καταλάβει, αφού δεν αποτελεί αρχή σχεδιασμού μια εκδήλωση μια μέρα του χρόνου.
Επίσης, παρατήρησε ότι νερό, φύτευση και σκιά δεν υπάρχουν πουθενά, υπάρχουν και κυριαρχούν προτομές, δεν υπάρχουν παγκάκια που ο κόσμος θα μπορεί να χρησιμοποιεί στα βιοκλιματικά πρότυπα, και γενικότερα επανέλαβε ότι δεν μπορεί να καταλάβει αν τελικά υπάρχει κάποια χρήση προς όφελος του κόσμου ή αν είναι μια παράθεση προτομών, μπαίνοντας μάλιστα μέσα στο δρόμο.
Επανερχόμενη στα παγκάκια που θα τοποθετηθούν, αναρωτήθηκε αν θα είναι ειδικά σχεδιασμένα, αφού είναι μια πλατεία που είναι αρχαιολογικά αναγνωρισμένη, συνδεμένη με το ιστορικό γεγονός της 23ης Μαρτίου 1821, ή θα είναι τα έτοιμα ξύλινα που υπάρχουν στην αποθήκη.
Για δε το πράσινο, σημείωσε πως αυτά που έχουν τοποθετηθεί δεν είναι νησίδες φύτευσης, «είναι απλά ένα παρτέρι πολύ μικρό, δίπλα από κάθε άγαλμα. Αυτό δεν προβλεπόταν και δεν ήταν έτσι στη μελέτη».
Τόσο καιρό, σχολίασε η κα Κουζή, δε μιλούσε γιατί περίμενε να δει μήπως γίνει κάτι που η ίδια δεν έβλεπε, αλλά πλέον η πλατεία έχει αποπερατωθεί, ενώ λείπουν οι στύλοι του φωτισμού, με την ίδια να λέει ότι είναι σε άσχετη θέση.
Η συνάντηση στο σημείο έκλεισε λέγοντάς μας πως «οι μελέτες διαβούλευσης ήταν αλλιώς, οι μελέτες ανάρτησης ήταν αλλιώς, αυτό που φαίνεται στην πινακίδα στη νησίδα είναι αλλιώς και αυτό που παραλαμβάνεται είναι αλλιώς».
Του Παναγιώτη Μπαμπαρούτση
