Μια… αθόρυβη επέτειο μνημονεύει τη φετινή χρονιά η μονάδα του ΚΕΘΕΑ Κύτταρο-Οξυγόνο Μεσσηνίας, καθώς συμπληρώνει δεκαπέντε χρόνια συνεχούς παρουσίας στον τομέα της τοπικής απεξάρτησης. Μάλιστα, σε μια δύσκολη χρονική συγκυρία για τη χώρα, όπως ήταν το 2009, η μονάδα της Καλαμάτας λειτούργησε σαν «εστία» για τα εξαρτημένα άτομα, συνεχίζοντας το αθόρυβο και τόσο πολύτιμο έργο της το οποίο εξακολουθεί μέχρι και σήμερα.
Ωστόσο, όπως εξηγεί μιλώντας στο «Θάρρος» ο υπεύθυνος του θεραπευτικού προγράμματος του δικτύου υπηρεσιών Πελοποννήσου, Γιώργος Παπαμακάριος, το ΚΕΘΕΑ Κύτταρο-Οξυγόνο, αυτή την περίοδο, βρίσκεται σε μια πολύ δύσκολη καμπή της διαδρομής του, αφού το προσφάτως ψηφισθέν νομοσχέδιο για την ενοποίηση της απεξάρτησης, δε φαίνεται να δίνει τις απαραίτητες απαντήσεις για την ομαλή συνέχιση της λειτουργίας μονάδων όπως είναι το ΚΕΘΕΑ.
Για όλα τα παραπάνω, αλλά και για τις τάσεις που επικρατούν σε επίπεδο Μεσσηνίας όσον αφορά στις εξαρτήσεις, ο κ. Παπαμακάριος εξηγεί αναλυτικά τις υπηρεσίες που παρέχονται στα 150 και πλέον άτομα που συμμετέχουν στα προγράμματα απεξάρτησης στη Μεσσηνία, ενώ παραδέχεται ότι στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία «Η μεγάλη απομυθοποίηση γύρω από την έννοια της χρήσης παίρνει χαρακτηριστικά αξιακά κι αυτό είναι το πιο επικίνδυνο απ’ όλα».
Εν τω μεταξύ, σε μια προσπάθεια προσέγγισης αλλά και αποσαφήνισης της έννοιας των εξαρτήσεων, ο κ. Νίκος, όντας χρήστης ουσιών για περίπου σαράντα χρόνια και πλέον καθαρός απ’ αυτές για διάστημα τριών χρόνων, δέχθηκε να μιλήσει στο «Θάρρος» μεταφέροντας στους αναγνώστες την οπτική των εξαρτήσεων «εκ των έσω».
Ο λόγος λοιπόν στους ίδιους…
Γιώργος Παπαμακάριος
-Στα 15 χρόνια που δραστηριοποιείται το ΚΕΘΕΑ στη Μεσσηνία, και 21 χρόνια συνολικά στην Πελοπόννησο, θα λέγατε ότι το κομμάτι των εξαρτήσεων έχει διευρυνθεί, μιας και η κοινωνία τείνει να διαφοροποιείται μέσα στα χρόνια;
Επί της ουσίας, όταν ξεκίνησε το ΚΕΘΕΑ στην Πελοπόννησο και τη Μεσσηνία, υπήρχε ένα πολύ άγονο τοπίο συνολικά. Δηλαδή, όταν το 2009 ξεκίνησε τη λειτουργία του το ΚΕΘΕΑ ΚΥΤΤΑΡΟ-ΟΞΥΓΟΝΟ, ήταν η πρώτη ουσιαστική θεσμική και κρατική παρέμβαση στην περιοχή, μιας και οι προηγούμενες ιδιωτικές πρωτοβουλίες είχαν μεικτά αποτελέσματα. Eίχε αρχίσει και φαινόταν ήδη ότι το ζήτημα των εξαρτήσεων γινόταν όλο και πιο έντονο στην περιφέρεια, μιας και ο περισσότερος κόσμος έχει ταυτίσει τις εξαρτήσεις με συγκεκριμένες εικόνες και συμπεριφορές στα μεγάλα αστικά κέντρα. Φαινόταν δηλαδή ήδη, και στις αρχές της οικονομικής κρίσης του 2010, ότι το φαινόμενο των εξαρτήσεων θα πάρει νέες και μεγαλύτερες διαστάσεις. Τότε, ας πούμε, υπήρχε μόνο μια μονάδα του ΚΕΘΕΑ στην Πάτρα και τίποτε άλλο σε επίπεδο Πελοποννήσου, παρότι υπήρχαν διάφορα αιτήματα από τις τοπικές κοινωνίες.
Το ΚΕΘΕΑ ήρθε στη Μεσσηνία, και ξεκινώντας, αυτό που διαπιστώσαμε ήταν το κομμάτι που υπήρχε πολύ περισσότερο την προηγούμενη δεκαετία –και το οποίο δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει και τώρα- που είναι η κρυφή εξάρτηση και η χρήση ουσιών. Δηλαδή, δεν ίσχυαν οι συνθήκες που ισχύουν στα αστικά κέντρα με πιάτσες, ανοιχτές αγοραπωλησίες κ.λπ. αφού εδώ ήταν άλλο το δίκτυο που κυκλοφορούσαν οι ουσίες, και παρ’ όλα αυτά ήταν αρκετά έντονο. Η μόνη διαφοροποίηση τότε ήταν ότι δεν υπήρχε το κοινωνικό στίγμα τόσο πολύ γιατί ήταν κρυφό, επειδή οι περισσότεροι χρήστες εκείνη την εποχή δεν είχαν κοινωνικά προβλήματα, αφού η οικογένεια προσπαθούσε να κρύψει το πρόβλημα. Οπότε, συντηρούσε έναν άνθρωπο στην εξάρτηση, στην προσπάθειά της να τον βοηθήσει, ενώ στην πραγματικότητα δεν τον βοηθούσε.
Από τότε μέχρι σήμερα έχουν αλλάξει πολλά πράγματα και στο κομμάτι των υπηρεσιών, αλλά και στο κομμάτι των εξαρτήσεων. Καταρχάς, σταδιακά και σιγά σιγά από το 2009 μέχρι και σήμερα το ΚΕΘΕΑ ΚΥΤΤΑΡΟ-ΟΞΥΓΟΝΟ απέκτησε ένα ικανοποιητικό δίκτυο υπηρεσιών σ’ όλη την Πελοπόννησο, λειτουργώντας πλέον σαν ενιαίο δίκτυο. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν τέσσερις πόλεις στις οποίες υπάρχουν μονάδες που διαλειτουργούν και διαχειρίζονται σε τοπικό επίπεδο το πρόβλημα των εξαρτήσεων (από το στάδιο της έγκαιρης παρέμβασης μέχρι τα στάδια της θεραπείας και απεξάρτησης), ενώ ταυτόχρονα λειτουργεί δίκτυο παραπομπών, όταν κάποιοι άνθρωποι θέλουν πιο εντατική παρέμβαση. Υπάρχουν δηλαδή οι μονάδες μας στην Καλαμάτα, στην Πάτρα, στον Πύργο και στο Ναύπλιο, στις οποίες παρέχουμε ένα φάσμα υπηρεσιών τόσο στους ίδιους τους εξαρτημένους όσο και στις οικογένειές τους, ενώ ταυτόχρονα ασχολούμαστε και με το κομμάτι της ενημέρωσης-ευαισθητοποίησης και της δευτεροβάθμιας πρόληψης κυρίως στην εκπαιδευτική κοινότητα, ενώ παράλληλα παρεμβαίνουμε και στο σωφρονιστικό σύστημα.
Ωστόσο, η μεγάλη πρόκληση σήμερα είναι το κομμάτι τόσο των λεγόμενων «νόμιμων εξαρτήσεων», δηλαδή αλκοόλ, φυσικός και διαδικτυακός τζόγος, προβληματική χρήση διαδικτύου γενικότερα, αλλά και η νέα τάση στις παράνομες ουσίες, η οποία έχει ως κυρίαρχο κομμάτι τις διεγερτικές ουσίες.
Για να επιστρέψω στο αρχικό ερώτημα, όμως, οι εξαρτήσεις αυξάνονται παγκοσμίως αλλά και πανελλαδικά. Αυτό συμβαίνει γιατί δεν είναι κάτι που παθαίνει το άτομο, δεν πρόκειται για ασθένεια. Είναι ένα πολύ-παραγοντικό φαινόμενο με κύρια ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά, στο οποίο η αιτιολογία εντοπίζεται τόσο στο ίδιο το άτομο, όσο και στο περιβάλλον στο οποίο δρα και αναπτύσσεται, αλλά και στην ίδια την ψυχοδραστική ουσία ή συμπεριφορά. Δηλαδή, ένα άτομο για να αναπτύξει μια προβληματική σχέση με μια εξαρτητική συμπεριφορά ή μια ουσία δε φτάνει μόνο να τη δοκιμάσει. Δε φτάνει μόνο να είναι σε μια κατάσταση προσωπική η οποία θα τον φέρει σε μια πρώτη επαφή ή και μια δεύτερη με μια εξαρτησιογόνο ουσία. Το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνει, οι παραστάσεις που έχει, ο τρόπος με τον οποίο αναπτύσσει τις κοινωνικές του σχέσεις και τον εαυτό του, οι επιρροές ενός περιβάλλοντος, από το οικογενειακό ή το σχολικό μέχρι το κοινωνικό, το οποίο περιλαμβάνει τις σύγχρονες συνθήκες ζωής στην Ελλάδα (οικονομική κρίση, κοινωνική κρίση, κρίση αξιών, άγχος καθημερινότητας, ακρίβεια, γεωπολιτικές συνθήκες κ.ο.κ.), παίζουν ένα ρόλο. Οπότε, εάν βρεθεί μπροστά του μια, δύο ή τρεις φορές μια εξαρτησιογόνος ουσία η οποία έχει μια ειδική δράση, είτε κατασταλτική είτε διεγερτική, ή μια εξαρτησιογόνος συμπεριφορά η οποία τον βάζει στη διαδικασία να ανακουφιστεί από τα προβλήματα της καθημερινότητας, όπως είναι τα συναισθήματα και τα άγχη τα οποία έχει να διαχειριστεί, φτιάχνεται ένας μηχανισμός ο οποίος τον ωθεί στο να επαναλάβει αυτή τη συμπεριφορά. Και κάπως έτσι δημιουργείται μια εξαρτητική σχέση.
-Άρα, ουσιαστικά η προσέγγιση του ΚΕΘΕΑ απέναντι σ’ ένα άτομο που συμμετέχει στα προγράμματα απεξάρτησης είναι η διαφοροποίηση προσέγγισης του ατόμου απέναντι στα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον του;
Επί της ουσίας, η πρόταση του ΚΕΘΕΑ είναι καθαρά ψυχοκοινωνική. Δουλεύουμε πάνω στα αίτια τα οποία παράγουν την εξαρτητική συμπεριφορά. Δηλαδή, ένας άνθρωπος καλείται μέσα από θεραπευτικές διαδικασίες και όχι φαρμακευτική υποστήριξη, δουλεύοντας με τον εαυτό του μαζί και με άλλους που αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα, να εστιάσει στα αίτια εκείνα που τον οδηγούν στην εξάρτηση ή στη χρήση. Δουλεύοντας πάνω σ’ αυτά, το άτομο καταλαβαίνει και το λόγο για τον οποίο έχει μπει σ’ αυτή τη διαδικασία. Από τη μια πρέπει να αποδεχτεί κάποια πράγματα και να μπει σε μια διαδικασία να τα αφήσει πίσω του υιοθετώντας έναν άλλο τρόπο ζωής, παίρνοντας βοήθεια ψυχοκοινωνική, αλλά ταυτόχρονα αντικαθιστώντας τις παλιές προβληματικές συμπεριφορές με νέες υγιείς, παράλληλα με έναν αξιακό τρόπο ζωής που τον βάζει ουσιαστικά να παίρνει θέση απέναντι στα πράγματα που συμβαίνουν όχι μόνο στον ίδιο, αλλά και στην κοινωνία.
-Όσον αφορά στις δράσεις σας, σε τι επίπεδο υπάρχει η δυνατότητα το πρόγραμμα να παρέμβει στο οικογενειακό περιβάλλον ενός ατόμου που έχει ενταχθεί στο ΚΕΘΕΑ;
Καταρχάς η δική μας θεραπευτική πρόταση θεωρεί πολύ σημαντική την εμπλοκή πέραν του ίδιου του εξυπηρετούμενου και της οικογένειάς του. Όπως ήδη είπα, θεωρούμε ότι το κομμάτι της εξάρτησης δεν αφορά μόνο το άτομο. Όσο πιο μεγάλη η εμπλοκή της οικογένειας τόσο πιο πολλές οι πιθανότητες να επιτύχει η απεξάρτηση, εφόσον βέβαια υπάρχει οικογένεια και μπορεί να είναι λειτουργική. Παρέχουμε θεραπευτικές υπηρεσίες για τις οικογένειες των ανθρώπων που δέχονται υπηρεσίες, ακόμα όμως κι αυτών που δε θέλουν να τις δεχτούν, προηγούνται καμιά φορά οι οικογένειες δουλεύοντας πολύ εντατικά. τόσο σε επίπεδο θεραπείας, όσο και αλλαγής του τρόπου με τον οποίο σχετίζονται τα άτομα μεταξύ τους, με σκοπό να υπάρχουν υγιείς και ώριμες σχέσεις.
-Τι συνθέτει την έννοια της απεξάρτησης για το ΚΕΘΕΑ;
Για εμάς αυτή η έννοια είναι πολυσχιδής. Είναι ένα άτομο το οποίο προφανώς δεν κάνει πλέον χρήση ή δεν ακολουθεί εξαρτητική συμπεριφορά, είναι αυτόνομο, έχει αποκαταστήσει τις οικογενειακές-κοινωνικές του σχέσεις, δεν έχει παραβατική συμπεριφορά, ενδιαφέρεται για τον εαυτό του και τους γύρω του, παίρνοντας θέση στα πράγματα, τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Είναι μια προσπάθεια, συνήθως μακρόχρονη, αναλόγως και το επίπεδο επιβάρυνσης ενός ατόμου, και ταυτόχρονα, είναι μια διαδικασία η οποία είναι συμμετοχική. Και όταν λέω για συμμετοχική, δεν αναφέρομαι μόνο για το άτομο, αφού για εμάς η έννοια της απεξάρτησης ξεπερνά τα πλαίσια ενός φορέα και πάει στις τοπικές κοινωνίες. Δεν είναι τυχαίο ότι το ΚΕΘΕΑ αναπτύσσει συνεργασίες με τις τοπικές κοινωνίες, όχι μόνο με τους τοπικούς αυτοδιοίκητους φορείς, αλλά κυρίως βγαίνοντας έξω και προσπαθώντας να συζητά και να αντιμετωπίζει το κομμάτι της εξάρτησης σαν ένα κοινωνικό φαινόμενο.
-Αναφέρατε ότι η σύγχρονη κοινωνία χαρακτηρίζεται από τις προκλήσεις τις οποίες υπάρχουν για το άτομο. Μια από αυτές είναι και το διαδίκτυο, όπου σε συνδυασμό με την ταχύτατη ανάπτυξη της τεχνολογίας έχουν εισχωρήσει πια σε κάθε σπίτι. Θα λέγατε ότι σήμερα το ΚΕΘΕΑ έχει διευρύνει την αρωγή του και σε νεότερα άτομα; Ακόμα, ο διαδικτυακός τζόγος θα λέγατε ότι αποκτά ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις;
Υπάρχουν δύο κομμάτια: ο διαδικτυακός τζόγος αυτή τη στιγμή, ίσως, να είναι και το μεγαλύτερο ζήτημα εξάρτησης πανελλαδικά. Κι αυτό, γιατί για τους ενήλικες είναι νόμιμος, μέσα από τις πλατφόρμες που έχουν δημιουργηθεί, και είναι πάρα πολύ εύκολος, με τα αποτελέσματα να μην έχουν ακραία και άμεσα συμπτώματα. Δηλαδή, οι περισσότεροι αρχίζουν κι αντιλαμβάνονται το πρόβλημά τους εμμέσως, μέσω της οικονομικής απώλειας κι όχι μέσα από το κομμάτι των άλλων λειτουργικών χαρακτηριστικών που έχουν χάσει όσο επενδύουν στο τζόγο. Οπότε, αυτό στην αρχή είναι αρκετά αόρατο.
Η προβληματική χρήση του διαδικτύου, ωστόσο, δεν περιορίζεται στον τζόγο, αφού το υπόλοιπο κομμάτι αφορά σε άτομα μικρότερης ηλικίας, δηλαδή νεαρούς ενήλικες είτε έφηβους. Τα χαρακτηριστικά είναι, βέβαια, εντελώς διαφορετικά, αφού οι έφηβοι ασχολούνται κυρίως με τα κοινωνικά δίκτυα και το κομμάτι των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, ενώ οι πιο μεγάλοι καταφεύγουν εκεί λόγω έλλειψης κοινωνικότητας ή κοινωνικής φοβίας. Στα αστικά κέντρα παρατηρούνται πιο έντονα, όπως και η έξαρση της βίας των ανηλίκων.
Κυρίως, σ’ εμάς έρχονται μέσα από την παρότρυνση της οικογένειας, είτε μέσω δικαστικών συνδρομών, όπως παρατηρείται το τελευταίο διάστημα σε τοπικό επίπεδο, στην επαρχία δεν είναι τόσο συχνό φαινόμενο, κυρίως επειδή ισχύει ο φόβος της έκθεσης και η ανάγκη της οικογένειας να προσπαθήσει να λύσει εσωτερικά το πρόβλημα. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν και υπηρεσίες που μπορούν να λειτουργήσουν και ανώνυμα, μέσω τηλεφωνικών γραμμών.
-Αν κατηγοριοποιούσατε τις σύγχρονες τάσεις των εξαρτήσεων ποια θα λέγατε ότι είναι η κυρίαρχη;
Αυτή τη στιγμή, πανελλαδικά αλλά και σε τοπικό επίπεδο, φαίνεται ότι υπάρχει μια τάση μεταστροφής στις παράνομες ουσίες, αφού οι παραδοσιακοί χρήστες οπιοειδών εξαφανίζονται σιγά-σιγά. Κυριαρχούν οι διεγερτικές ουσίες, όπως η κοκαΐνη και διάφορες άλλες, κυρίως συνθετικές. Αυτό αλλάζει τελείως το προφίλ και τη συμπεριφορά ενός ατόμου στις εξαρτήσεις. Καταρχάς, επιβαρύνεται πολύ περισσότερο ψυχικά και σωματικά, παρότι δε δημιουργούν όλες οι ουσίες σωματική εξάρτηση. Ταυτόχρονα, ενοχοποιούνται για πάρα πολλά ψυχιατρικά θέματα. Το ίδιο ισχύει και για την κάνναβη, η οποία στην περιοχή μας εσφαλμένα δε θεωρείται ναρκωτικό από αρκετό πληθυσμό, αφού αποδεδειγμένα αποτελεί την εισαγωγική παράνομη ουσία για τις υπόλοιπες. Ταυτόχρονα, η μεγάλη απομυθοποίηση γύρω από την έννοια της χρήσης παίρνει χαρακτηριστικά αξιακά κι αυτό είναι το πιο επικίνδυνο απ’ όλα. Αξίζει να προσθέσουμε ότι σήμερα υπάρχει πολύ μεγάλη χρήση αλκοόλ, η οποία μάλιστα είναι και σχετικά επικίνδυνη, με την έννοια ότι το αλκοόλ σαν ουσία, σωματικά, είναι πολλές φορές πιο επικίνδυνη από αρκετές παράνομες ουσίες, αφού προκαλεί διάφορα συμπτώματα και πολλές φορές η διακοπή της απαιτεί ιατρική παρακολούθηση, τουλάχιστον, και νοσηλεία με ή χωρίς θεραπευτική αγωγή.
Όλα αυτά, συνθέτουν ένα τοπίο πολύ δύσκολο στις εξαρτήσεις. Το καλό είναι, ότι μέχρι σήμερα υπάρχει μια καλή ανάπτυξη δικτύων πανελλαδικά, τόσο από το ΚΕΘΕΑ, όσο και από άλλους φορείς, τα οποία μπορούν να διαχειριστούν ικανοποιητικά το όλο ζήτημα.
-Παρ’ όλα αυτά, το προηγούμενο διάστημα πέρασε από τη βουλή και ψηφίστηκε το νομοσχέδιο για τη δημιουργία ενός ενιαίου Οργανισμού ο οποίος αναμένεται να λειτουργήσει σαν «ομπρέλα» για δίκτυα και φορείς όπως το ΚΕΘΕΑ. Παρότι παρουσιάστηκε ως μια μεταρρύθμιση που έρχεται να λύσει προβλήματα, εντούτοις υπήρξαν και συνεχίζουν να υπάρχουν αντιδράσεις γύρω απ’ αυτό. Ποια είναι η θέση σας;
Στην Ελλάδα, αυτό που υπάρχει μέχρι στιγμής είναι ένας θεραπευτικός πλουραλισμός ο οποίος δίνει τη δυνατότητα στα άτομα να επιλέξουν έναν θεραπευτικό τρόπο, ο οποίος είναι πιο κοντά στις δυνατότητες ή τις ανάγκες τους. Κι αυτό, γιατί δεν είναι μόνο το τι νομίζεις ότι θα σε βοηθήσει, αλλά και το τι θα σε βοηθήσει πραγματικά
Αυτή η μεταρρύθμιση που περιγράφετε, ουσιαστικά, αφορά σε μια πρόκληση γύρω από το πεδίο των εξαρτήσεων. Μέχρι τον Ιούλιο, ό,τι υπήρχε στο πεδίο των εξαρτήσεων υλοποιούνταν από διαφορετικούς φορείς. Όλοι λειτουργούσαν υπό την εποπτεία και την κρατική χρηματοδότηση και κινούνταν σε τρεις άξονες: το ΚΕΘΕΑ, ο ΟΚΑΝΑ, και τα ψυχιατρικά νοσοκομεία που λειτουργούσαν σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Κέρκυρα. Αυτοί οι φορείς παρείχαν και συνεχίζουν να παρέχουν ένα μεγάλο εύρος υπηρεσιών, όπου τα άτομα μπορούσαν να απευθυνθούν για τις εξαρτήσεις. Αυτό σημαίνει ότι υπήρχε ένα πανελλαδικό δίκτυο, το οποίο ενδεχομένως να είχε κι ένα από τα καλύτερα αποτελέσματα –τουλάχιστον πανευρωπαϊκά- στο χώρο των εξαρτήσεων, τόσο στο κομμάτι της αντιμετώπισης, όσο και της αποτελεσματικότητας.
Όλο αυτό τώρα βρίσκεται σε μια πολύ κρίσιμη καμπή. Ψηφίστηκε ένας νόμος τον Ιούλιο για τη δημιουργία ενός ενιαίου φορέα, ο οποίος θα συμπεριλάβει όλους τους φορείς, αναλαμβάνοντας ταυτόχρονα και το κομμάτι της αδειοδότησης τυχουσών ιδιωτικών πρωτοβουλιών στο συγκεκριμένο χώρο. Ο συγκεκριμένος νόμος φτάνει μέχρι ενός σημείου για το πως θα αντιμετωπίσει τις εξαρτήσεις από την 1η Ιανουαρίου 2025, καθώς μεταξύ άλλων συγχωνεύει-καταργεί τους υπάρχοντες Οργανισμούς, μεταφέροντάς τους μαζί με το προσωπικό τους στο νέο Οργανισμό, υλοποιώντας ένα διοικητικό μοντέλο (και θεραπευτικό για το οποίο δε γνωρίζουμε ακόμη τον τρόπο), διαφορετικό απ’ αυτό που λειτουργεί μέχρι σήμερα.
Ο λόγος που υπάρχει ανησυχία είναι γιατί ένα τόσο μεγάλο πρότζεκτ, εκτός από τα όποια θετικά προσπαθεί να επιλύσει, προφανώς υπάρχει ο κίνδυνος να δημιουργήσει και προβλήματα στη λειτουργία του. Πόσω μάλλον, όταν πρόκειται για ένα κομμάτι το οποίο δεν έχει ακολουθήσει μια πορεία μεγάλης συζήτησης ή διαβούλευσης με τους εμπλεκόμενους φορείς, ώστε να βρεθεί μια φόρμα η οποία θα δώσει μια μεγάλη ασφάλεια για τη μελλοντική λειτουργία του.
Οπότε, υπάρχει αναμονή, με την όποια ανασφάλεια στο επίπεδο λειτουργίας αυτών των υπηρεσιών υπό ένα νέο διοικητικό μοντέλο. Διότι ένα βασικό πράγμα που αλλάζει είναι το κατά πόσο θα υπάρχει η απαραίτητη αυτονομία, ώστε να μπορούν να λειτουργούν στο πεδίο χωρίς γραφειοκρατικές αγκυλώσεις στην υλοποίηση ενός σχεδίου δράσης. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει και μια διαφαινόμενη γραφειοκρατική λειτουργία του Οργανισμού, η οποία δεν αφήνει πολύ μεγάλη ελευθερία-αυτονομία στο να λειτουργήσει ο φορέας με βάση τις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών. Πρόκειται για ερωτήματα για τα οποία, μέχρι στιγμής, δεν έχουμε καμία σαφή απάντηση και προφανώς μας κάνουν αρκετά επιφυλακτικούς στο εάν θα αποδώσει –αλλά κυρίως – στο πότε. Όταν μιλάμε για θεραπεία εξαρτήσεων, μιλάμε για μια συνεχιζόμενη και διαρκή παροχή υπηρεσιών. Εάν υπάρξουν, που συνήθως υπάρχουν όταν ξεκινάει κάτι καινούργιο, ενδεχομένως στην πορεία να χαθούν πολλά απ’ όσα μέχρι σήμερα έχουμε καταφέρει.
Σε πανελλαδικό δίκτυο φορέων απεξάρτησης υπάρχει μια κρίσιμη περίοδος η οποία ολοκληρώνεται στις 31 Δεκεμβρίου 2024, όπου ολοκληρώνεται ένα κομμάτι υπηρεσιών οι οποίες χρηματοδοτούνται μέσω των περιφερειών με ευρωπαϊκά εργαλεία. Είναι δεδομένο ότι μαζί με τις πράξεις αυτές που ολοκληρώνουν τη χρηματοδότησή τους, ολοκληρώνονται και οι συμβάσεις πάνω από 200 ατόμων πανελλαδικά, αλλά και συγκεκριμένα 35 και πλέον θέσεων για τις 5 μονάδες στην Πελοπόννησο, των οποίων οι εξυπηρετούμενοι εάν δε ληφθεί μέριμνα, μένουν ξεκρέμαστοι.
-Πώς θα περιγράφατε τις τάσεις στη Μεσσηνία μέσα στα χρόνια απέναντι στο κομμάτι των εξαρτήσεων;
Αναλογικά με τον πληθυσμό, το κομμάτι των εξαρτήσεων είναι ταυτόσημο με τις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας. Αυτό που αλλάζει είναι το προφίλ των ατόμων. Κυρίως στη Μεσσηνία, τουλάχιστον με τα στοιχεία του 2023, δείχνουν μια σαφή αλλαγή στην τάση των παράνομων ουσιών, με την κυριάρχηση διεγερτικών ουσιών και με την κάνναβη να αποτελεί την πρώτη παράνομη ουσία εξάρτησης. Ακολουθεί κατά πόδας, η εξάρτηση από τον διαδικτυακό τζόγο και στη συνέχεια το αλκοόλ.
Αυτή τη στιγμή, σαν δίκτυο υπηρεσιών σε όλη την Πελοπόννησο παρέχουμε υπηρεσίες σε πάνω από 1.500 άτομα ετησίως. Στη Μεσσηνία υπάρχει το Πολυδύναμο Κέντρο, που παρέχει υπηρεσίες συμβουλευτικής, αξιολόγησης, θεραπείας και παραπομπής για όλες τις εξαρτήσεις. Θεραπευτικά ασχολείται κυρίως με τις νόμιμες εξαρτήσεις (αλκοόλ, τζόγος, διαδίκτυο κ.λπ.), ενώ κάνει εξωτερική ήπια θεραπεία, παραπέμποντας όσους το χρειάζονται σε άλλες θεραπευτικές δομές του Προγράμματος, όπως στη Θεραπευτική Κοινότητα στη Σπερχογεία ή την Κοινωνική Επανένταξη, ή και σε άλλους φορείς, εάν αυτό κρίνεται απαραίτητο. Ταυτόχρονα, παρέχονται υπηρεσίες οικογενειακής υποστήριξης και γενικώς εξυπηρετούνται μηνιαία πάνω από 150 άτομα σε επίπεδο Μεσσηνίας.
-Τι αποκομίζετε έπειτα από την πολυετή ενασχόλησή σας με το αντικείμενο;
Τα πράγματα είναι αρκετά δύσκολα. Όσο οι κοινωνικές προκλήσεις αυξάνονται, τόσο οι εξαρτήσεις ακολουθούν. Υπάρχει μια αρκετά καλή κοινωνική αποδοχή σε τοπικό επίπεδο, σαν ΚΕΘΕΑ ΚΥΤΤΑΡΟ-ΟΞΥΓΟΝΟ, κι έχουμε αναπτύξει αρκετά καλές συνεργασίες με τοπικούς κοινωνικούς φορείς, αλλά και με την τοπική αυτοδιοίκηση. Το άσχημο είναι ότι εάν δε βοηθήσουν και οι αρμόδιοι φορείς ώστε να υπάρξει ομαλή συνέχεια όλων όσων επιτελούνται, θα υπάρξει ένας μεγάλος κίνδυνος κατάρρευσης όλων των υπηρεσιών και στη Μεσσηνία.
Νίκος
«Έκανα χρήση από το 1982, και για διάρκεια περίπου 40 χρόνων, δηλαδή, μέχρι και πριν από τρία χρόνια, οπότε απευθύνθηκα στο ΚΕΘΕΑ, θέλοντας να αλλάξω τρόπο ζωής», σημειώνει σήμερα ο 59χρονος Νίκος, ο οποίος επιστρέφοντας και πάλι στην κοινωνία μετά από την ένταξή του στα εντατικά προγράμματα του ΚΕΘΕΑ, δηλώνει ότι αισθάνεται πολύ καλύτερα.
Αναφερόμενος στην εμπειρία του όλα αυτά τα σαράντα χρόνια χρήσης ουσιών, αλλά και για το πώς ενεπλάκη για πρώτη φορά στις ουσίες, ο κ. Νίκος, αναφέρει χαρακτηριστικά ότι:
«Ξεκίνησα να κάνω χρήση μέσα από τις παρέες. Ξεκίνησα με κάνναβη, έτσι ξεκινάει κάποιος συνήθως, και προχώρησα στις επόμενες ουσίες που ήταν η κοκαΐνη, η ηρωίνη, χάπια και διάφορα άλλα.
Μεγάλωσα ζώντας σ’ ένα κανονικό σπίτι, οι γονείς μου ούτε με κακοποιούσαν, αλλά ούτε μου δημιουργούσαν προβλήματα. Από την άλλη πλευρά, υπήρχε απαγορευτικό απέναντι στις ουσίες, χωρίς όμως οι άνθρωποι να μπορέσουν να μου εξηγήσουν, λόγω έλλειψης γνώσης και μόρφωσης, γιατί δεν έπρεπε να κάνω ό,τι έκανα, γιατί καταλάβαιναν τι γινόταν. Τελοσπάντων, μπορώ να πω ότι δεν ήμουν σε μια κατάσταση όπου έμενα στο δρόμο, έκλεβα, παρ’ όλα αυτά συνεχίστηκε η χρήση. Παρότι λοιπόν μεγάλωσα, μπήκα στο στρατό, έκανα οικογένεια, απέκτησα παιδί, η χρήση συνεχιζόταν. Θεωρούσα ότι δεν υπήρχε πρόβλημα, διότι μπορούσα να δουλεύω, να έχω στο σπίτι μου φαγητό, και να είμαι σε θέση να πληρώνω τους λογαριασμούς μου.
Απέφευγα να δω την πραγματικότητα, να λέω τα πράγματα με το όνομά τους. Επειδή δε, ήμουν σε χρήση για πάρα πολλά χρόνια, βγήκαν και πολλά άλλα θέματα στην πορεία: η υποτίμηση, ο εγωισμός, αφού ένιωθα ότι τα ξέρω όλα, αισθανόμουν ότι στην πραγματικότητα δεν είχα κάποιο πρόβλημα. Μέχρι που έφτασα στην παραβατική συμπεριφορά για να μπορώ να ανταπεξέρχομαι. Επιπλέον, σε εκείνο τα στάδιο ένιωθα ότι έπρεπε από το πρωί που ξυπνάω να κάνω χρήση, γιατί αλλιώς δεν ένιωθα λειτουργικός.
Πέρασαν πάρα πολλά χρόνια ζώντας μ’ αυτό τον τρόπο, ώσπου έφτασε ο κόμπος στο χτένι, και κάποια στιγμή έφτασα να ζητήσω βοήθεια.
Θέλω να πω ότι το ΚΕΘΕΑ μου πρόσφερε και συνεχίζει να μου προσφέρει απλόχερα βοήθεια. Υπάρχει μια ομάδα ανθρώπων, με τους οποίους δεν ένιωσα ποτέ ότι πηγαίνω κάπου που θα συναντήσω έναν υπάλληλο που σχολάει στο ωράριό του και κάνει μια δουλειά διεκπεραιωτική. Αντίθετα, ένιωσα ότι συνάντησα ανθρώπους που θέλουν να με βοηθήσουν πραγματικά, που δεν με ξέρουν και δεν έχουν κανένα συμφέρον από μένα. Ίσα ίσα μπορεί να περίμεναν να δουν και αλλοπρόσαλλα πράγματα, μιας και συμβαίνουν και τέτοια. Έτσι, πριν από τρία χρόνια αποφάσισα να ξεκινήσω την απεξάρτηση. Κάλλιο αργά παρά ποτέ.
Γυρνώντας πίσω το χρόνο, θυμάμαι ότι ξεκινώντας, εντάχθηκα στη θεραπευτική κοινότητα στη Σπερχογεία, όπου εκεί μένεις έκπληκτος από το χώρο, την οργάνωση, το πόσοι άνθρωποι φτιάχναμε και οργανώναμε ξανά τη ζωή μας. Ουσιαστικά, κάνεις μια πρόβα για να βγεις και πάλι στην κοινωνία, αλλά κάτω από άλλες συνθήκες και με άλλο σκεπτικό. Ουσιαστικά, δουλεύεις τις συμπεριφορές σου και όλο αυτό που σου συμβαίνει παράλληλα με άλλους ανθρώπους, σ’ ένα πλαίσιο που σου καθορίζει το πρόγραμμα και παρακολουθείται πολύ στενά.
Στην αρχή μου φάνηκε ότι δεν είχα καμία δουλειά στη δομή που εντάχθηκα, όμως στη συνέχεια άρχισα σιγά σιγά να καταλαβαίνω ότι το κάθε τι που κάναμε εκεί είχε ένα νόημα, και παρότι μπορεί να φαινόταν παιδικό, ήταν ουσιαστικό και αργότερα αυτό φάνηκε, όπως φαίνεται και στην κοινωνική επανένταξη.
Εκεί, πραγματικά πέρασα στιγμές δύσκολες αλλά και πολύ καλές, αφού ένιωσα ότι περιβάλλομαι από ανθρώπους οικογένειας, τόσο από τους άλλους που ήταν σαν κι εμένα, όσο και από το προσωπικό. Ήταν το συναίσθημα ότι παλεύουμε όλοι για κάτι κοινό, για κάποιο πρόβλημα που έχουμε όλοι στον ίδιο ή σε διαφορετικό βαθμό. Εκεί βγήκαν όλα, μα το πιο βασικό μάθημα είναι διδαχθείς να αποδέχεσαι το ότι έχεις πρόβλημα. Το αποδέχεσαι, μαθαίνεις να ακούς αυτό που σου λένε οι άλλοι, και έτσι βλέπεις την πρόοδο μέρα με τη μέρα.
Τελειώνοντας την κοινότητα, πέρασα στην κοινωνική επανένταξη, ένα άλλο κομμάτι, πιο δύσκολο, με μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων, με άλλο πλαίσιο, όμως με τις ίδιες αρχές και αξίες. Στο πρόγραμμα προσπαθούσαν να μας δώσουν να καταλάβουμε ότι τόσο για μένα όσο και για τα υπόλοιπα παιδιά ο κίνδυνος ήταν ορατός. Όταν βρίσκεσαι εκτός της ασφάλειας της κοινότητας, ο κίνδυνος της χρήσης είναι μπροστά σου κι εκεί ξαφνικά αρχίζεις και ταρακουνιέσαι.
Σήμερα, νομίζω ότι είμαι σε μια φάση που βρίσκω τον εαυτό μου, αφού δεν έχω σχέση με τότε. Είμαι πολύ διαφορετικός. Έχω φτιάξει τη ζωή μου αλλιώς, έχω αποκαταστήσει τις σχέσεις μου με το γιό μου, γιατί παλιότερα δεν ήταν καλές. Παρεμπιπτόντως, έχω ένα γιο που σπουδάζει αρχιτέκτονας, έχει αντίληψη των πραγμάτων. Όταν έμαθε ότι μπήκα στην κοινότητα και κάνω προσπάθεια, άλλαξε και η συμπεριφορά του, έχουμε έρθει πλέον πολύ κοντά, μιλάμε ανοιχτά και ουσιαστικά και είμαι σε μια περίοδο που έχω βρει δουλειά, έχουν στρώσει τα πράγματα στη ζωή μου. Όταν δεν είμαι καλά, ξέρω ότι πάντα υπάρχει μια πόρτα ανοιχτή εδώ για να πω οτιδήποτε, ακόμη κι αν πρόκειται για κάτι μικρό και ανούσιο. Είναι οι άνθρωποι αυτοί που μπορούν να καταλάβουν καλύτερα από κάθε άλλον, αυτά που θα πω. Κι αυτό ισχύει για όλους τους θεραπευόμενους.
Μέσα από τη συμμετοχή μου, έχω δει ανθρώπους να μεταμορφώνονται θετικά. Εδώ το πρόγραμμα επιμένει, προσπαθεί, δίνει ευκαιρίες στους ανθρώπους, κάτι το οποίο είναι πάρα πολύ σημαντικό».
Κλείνοντας, σημειώνει πως «συνεχίζω την παρακολούθηση του προγράμματος, συνεχίζω να δουλεύω, ξέρουν ότι είμαι στο πρόγραμμα, δεν ντρέπομαι να το πω. Εξάλλου, το πως σε βλέπει η κοινωνία ή το πως θα σε κρίνουν οι άνθρωποι εξαρτάται από τη συμπεριφορά σου και από το πως λειτουργείς σαν άνθρωπος. Αυτό το έχουμε κερδίσει».
Της Χριστίνας Μανδρώνη
