Με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα κατά του Αλτσχάιμερ, ο Ψυχίατρος Κώστας Σιάρκος μιλά στο «Θ» για τη νόσο αλλά και τη συσχέτισή της με την άνοια.
“Άμεση η ανάγκη έγκαιρης διάγνωσης κι ενημέρωσης γύρω από την άνοια – Τα επόμενα χρόνια θα δούμε τρομακτικά πράγματα, λόγω της καλπάζουσας αύξησης του γερασμένου πληθυσμού έναντι του νεανικού“
Κοιτώντας κανείς τη σημερινή ημερομηνία στις σελίδες ενός ημερολογίου, μπορεί το βλέμμα του να πέσει επιπόλαια πάνω στα ψιλά γράμματα που αναγράφονται συνήθως κάτω από την 21η Σεπτεμβρίου, αναφέροντας ότι πρόκειται για την Παγκόσμια Ημέρα Αλτσχάιμερ.
Πόσοι, όμως, γνωρίζουν ότι πρόκειται για τη νόσο η οποία –στις περισσότερες περιπτώσεις- οδηγεί στην άνοια;
Σε έναν πληθυσμό που χαρακτηρίζεται από την ολοένα αυξανόμενη γήρανσή του, η άνοια χαρακτηρίζεται πια ως η επιδημία του 21ου αιώνα, με τη γεροντική και προγεροντική άνοια να αποκτούν όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις, καθιστώντας τη «βαρύ φορτίο» τόσο για τον παθόντα όσο και για τους φροντιστές του.
Τα θετικά νέα είναι ότι τα τελευταία χρόνια σε επίπεδο Πελοποννήσου έχει ξεκινήσει τη λειτουργία του το Κέντρο Ημέρας για τη Μνήμη και την Άνοια, το οποίο με έδρα την Καλαμάτα παρέχει δωρεάν υπηρεσίες γύρω από την άνοια, όπως ιατρική διάγνωση, συμβουλευτική και θεραπεία σε όλες τις μορφές της.
Αυτός, άλλωστε, είναι και ο λόγος που σε τοπικό επίπεδο τα άτομα έχουν ξεκινήσει σιγά σιγά να ενημερώνονται γύρω από όσα αφορούν στην άνοια, με αποτέλεσμα τη δυνατότητα έγκαιρης παρέμβασης σε αρκετά πρώιμα στάδια.
Με αφορμή τη σημερινή μέρα, ο επιστημονικά υπεύθυνος του Κέντρου, ψυχίατρος Κώστας Σιάρκος, μιλά στο «Θ» για τους παράγοντες που προκαλούν την άνοια, με το Αλτσχάιμερ να είναι ο πιο συνηθισμένος. Ξεκαθάρισε, παράλληλα, ότι στις αιτίες της άνοιας συγκαταλέγονται η γήρανση του πληθυσμού και ο τρόπος ζωής του ατόμου, ενώ υπογράμμισε ότι οι γενετικοί παράγοντες παίζουν μικρότερο ρόλο στην εκδήλωση της άνοιας.
-Ποιες θα λέγατε ότι είναι οι διαφορές μεταξύ του Αλτσχάιμερ και της άνοιας;
Κοιτάξτε, η άνοια είναι μια γενική κατάσταση της υγείας που μπορεί να οφείλεται σε πολλά αίτια. Το βασικότερο αίτιο της άνοιας είναι η νόσος του Αλτσχάιμερ. Υπάρχουν και άλλες αιτίες άνοιας, που έχουν να κάνουν με μεταβολικά νοσήματα, με το αλκοόλ, με άλλες νευρολογικές παθήσεις, με αγγειακά προβλήματα. Δηλαδή, ασθενείς οι οποίοι μπορεί να έχουν αγγειοπάθεια του εγκεφάλου ή έχουν περάσει πολλά εγκεφαλικά. Όμως, η βασικότερη αιτία της άνοιας είναι η νόσος του Αλτσχάιμερ, και βασικότερος παράγοντας για την εκδήλωση κλινικά του συνδρόμου της άνοιας είναι η πρόοδος της ηλικίας.
-Άρα ένας από τους παράγοντες είναι και ο τρόπος ζωής ενός ανθρώπου ο οποίος μπορεί να οδηγήσει στην άνοια ή εμπλέκονται και γενετικοί παράγοντες;
Ο τρόπος ζωής είναι ο δεύτερος κατά σειρά παράγοντας εκδήλωσης της άνοιας, μετά την πρόοδο της ηλικίας. Όταν λέμε τρόπος ζωής, εδώ συμπεριλαμβάνονται πολλές καταστάσεις, όπως είναι, για παράδειγμα, το εάν καπνίζουμε ή όχι, το εάν κοιμόμαστε καλά, το εάν έχουμε παχυσαρκία, το εάν έχουμε υπέρταση, το εάν έχουμε κατάθλιψη, το εάν ασκούμαστε σωματικά και νοητικά, το εάν έχουμε σχέσεις και κοινωνικοποιούμαστε. Όλα αυτά περικλείονται σε αυτό που λέτε τρόπος ζωής.
Από εκεί κι έπειτα, ο γενετικός παράγοντας αφορά μια πολύ, πολύ μικρή μειοψηφία παθολογικών καταστάσεων που μπορούν να οδηγήσουν στη συνέχεια στην εκδήλωση κλινικά της άνοιας. Αφορά δε, κατά βάση περιπτώσεις άνοιας που εκδηλώνονται σε μικρότερες ηλικίες ή /και έχουν έναν οικογενή χαρακτήρα.
Ωστόσο, επαναλαμβάνω ότι αυτό αφορά μια πολύ μικρή μειοψηφία ανοιών και όχι τη νόσο του Αλτσχάιμερ.
-Από τις διάφορες μορφές της άνοιας θα λέγατε ότι υπάρχουν ορισμένες που παρατηρούνται πιο συχνά;
Φυσικά είναι η νόσος του Αλτσχάιμερ. Όπως προείπα, είναι υπεύθυνη για το 65-70% περίπου των ανοιών που παρατηρούνται παγκοσμίως. Πέραν αυτού, υπάρχουν μεικτές παθολογίες που οδηγούν στην άνοια, όπως, για παράδειγμα, μια αγγειακή παθολογία ή παθολογία παρκινσονικού τύπου.
-Υπάρχουν κάποια πρώιμα συμπτώματα τα οποία να «κρούουν τον κώδωνα» του κινδύνου για το γενικό πληθυσμό;
Στις μέρες μας δεν υπάρχει –ακόμα- ένα παθογνωμονικό εύρημα για τη διάγνωση. Αυτό σημαίνει ότι η διάγνωση της άνοιας είναι κλινική και σήμερα. Υπάρχουν, δηλαδή, διαγνωστικά κλινικά κριτήρια, τα οποία έχουν να κάνουν με μια αλλαγή στις ανώτερες νοητικές λειτουργίες του ατόμου. Σε καθημερινό επίπεδο, εάν ο άνθρωπος παρουσιάσει μια αλλαγή σε σχέση με την προηγούμενη λειτουργικότητά του, η οποία συνίσταται κατά βάση σε διαταραχή της πρόσφατης μνήμης και της ανάμνησης πρόσφατων γεγονότων, αλλά με έναν επαναλαμβανόμενο τρόπο για πρόσφατα γεγονότα. Στο πλαίσιο αυτής της διαταραχής ο ασθενής μπορεί να επαναλαμβάνεται, να ρωτά συχνά το ίδιο πράγμα, είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό-κλινικό εύρημα.
Βέβαια, στην πρώιμη φάση μπορεί να μην υπάρχουν συμπτώματα από τη μνήμη, αλλά μπορεί να υπάρχουν από τη συμπεριφορά. Έτσι, λοιπόν, με έναν συστηματικό τρόπο αλλάζει ο ασθενής και αλλάζει η συμπεριφορά του: γίνεται, για παράδειγμα, ευερέθιστος, δεν ανέχεται πολλά πράγματα, μπορεί να είναι απαθής, αδιάφορος και χωρίς πρωτοβουλίες.
Όλα αυτά, λοιπόν, μπορούν να εντοπιστούν ως πρώιμα συμπτώματα στην προοδευτικά εξελισσόμενη νευροεκφυλιστική διαδικασία της άνοιας.
-Η γενική τάση δείχνει ότι πρόκειται για μια νοητική διαταραχή η οποία συνεχίζει να πλήττει κυρίως τις μεγαλύτερες ηλικίες ή τείνει να αφορά και νεότερες γενιές;
Κοιτάξτε, αυτή είναι μια πολύ δύσκολη ερώτηση να απαντηθεί, και θα ήταν επιπόλαιο να απαντηθεί με ένα «ναι» ή ένα «όχι». Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι η συχνότητα της εμφάνισης της άνοιας στον πληθυσμό αυξάνεται συνολικά, κι αυτό έχει να κάνει με το γεγονός ότι ζούμε περισσότερα χρόνια, οπότε υπάρχει μεγαλύτερο χρονικό περιθώριο για να εκδηλωθεί, αλλά έχει να κάνει και με τον τρόπο ζωής, και με το ότι περισσότερες κοινωνίες πηγαίνουν προς το δυτικό τρόπο ζωής. Είναι μια συνάρτηση από παράγοντες.
-Μιας και δραστηριοποιείστε τα τελευταία χρόνια μέσω του Κέντρου Ημέρας, τι εικόνα θα δίνατε σε τοπικό επίπεδο για τους πάσχοντες ή εν δυνάμει πάσχοντες από άνοια;
Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για τη συχνότητα εμφάνισης και την εξάπλωση της άνοιας σε τοπικό επίπεδο. Σε κάθε περίπτωση, από τα δεδομένα που συλλέγουμε όλο αυτό το διάστημα από το Κέντρο Ημέρας, κατ’ εκτίμηση, ένα ποσοστό 5-7% φαίνεται να υφίσταται άνοια. Παρ’ όλα αυτά, αξίζει να τονιστεί ότι δεν είναι μόνο οι ανοϊκοί ασθενείς που μας ενδιαφέρουν, αφού υπάρχουν καταστάσεις εκτός της άνοιας που συνδέονται πάρα πολύ με την άνοια και πρέπει κανείς να επιληφθεί ιατρικά αυτών των καταστάσεων.
Αυτό σημαίνει ότι το Κέντρο εργάζεται πάνω σε μια ευρύτερη προσέγγιση της άνοιας, ώστε ακόμη κι εάν κάποιος διαγνωστεί με πρόδρομα συμπτώματα (ψυχολογικά, μερική απώλεια μνήμης κ.λπ.), να λάβει την κατάλληλη παρακολούθηση κι ενδεχομένως θεραπεία, ώστε να προληφθεί η μετέπειτα άνοια.
Αυτός είναι και ο λόγος της έγκαιρης παρέμβασης, της πρόληψης, και το να εντοπιστεί νωρίς η άνοια.
-Συνεπώς η δραστηριότητα του Κέντρου Ημέρας και ο προληπτικός έλεγχος δεν απευθύνονται μόνο στις μεγαλύτερες ηλικίες, όπως στερεοτυπικά θεωρούμε;
Απολύτως. Και με αυτή την αφορμή θα πρέπει να σας πω ότι υπάρχει ο σχεδιασμός της λεγόμενης διαγενεακής προσέγγισης της άνοιας. Δηλαδή, να εμπλέξουμε και τα παιδιά στην άνοια με έναν τρόπο που θα κατανοούν τη διαταραχή, και εκεί μπορούμε να κάνουμε πολύ σημαντικές παρεμβάσεις, γιατί οι ανοϊκοί ασθενείς ωφελούνται πάρα πολύ από τις νέες ηλικίες.
-Η άνοια αφορά σε μια διαταραχή της μνήμης της οποίας η εξέλιξη μπορεί να σταματήσει με τη χρήση φαρμάκων;
Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει φάρμακο για την άνοια. Υπάρχουν, κατά βάση, δύο κατηγορίες φαρμάκων τα οποία ενδείκνυνται σε περιπτώσεις που εμφανίζουν συμπτώματα άνοιας. Αυτά χορηγούνται σε πρώιμο και προχωρημένο στάδιο αντίστοιχα. Στην πραγματικότητα, δεν καθυστερούν την εξέλιξη της άνοιας, αλλά κάνουν την πορεία πιο ήπια, βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής του ατόμου.
Εντέλει, αυτό που δικαιολογεί και αιτιολογεί την ύπαρξη του Κέντρου Ημέρας στην περιοχή είναι η αξία των μη φαρμακευτικών θεραπειών.
Από όσα είναι γνωστά μέχρι στιγμής, υπάρχουν αρκετές θεραπείες που κατέχουν την πρώτη θέση. Αυτές κατά βάση αφορούν σε νοητική ενδυνάμωση ασθενούς, εργοθεραπεία, κινητική θεραπεία, και διαρκώς διευρύνουμε τον κύκλο των θεραπευτικών παρεμβάσεων.
Ταυτόχρονα, το Κέντρο διαθέτει ένα μεγάλο κέντρο παρεμβάσεων στους φροντιστές των ατόμων με άνοια, μιας και δεν πάσχει μόνο ο ασθενής, πάσχουν και οι φροντιστές του. Κι αυτό είναι ένα τεράστιο κομμάτι, γιατί τα άτομα που περιβάλλουν και φροντίζουν τον ασθενή έχουν πολλαπλές συνέπειες: ψυχικές, ενεργειακές, χρονικές, επαγγελματικές, σχεσιακές, οικονομικές, επαγγελματικές. Περίπου ένα άτομο με άνοια απασχολεί 3-4 άλλα άτομα.
-Ο προηγούμενος υπουργός Υγείας χαρακτήρισε την περσινή χρονιά την άνοια ως μια «αναμενόμενη εθνική πανδημία». Από την ενασχόλησή σας, θεωρείτε ότι η Πολιτεία τείνει να σκύψει λίγο περισσότερο πάνω στα προβλήματα που προκαλούν διαταραχές όπως η άνοια;
Οι βασικές πρωτοβουλίες πάνω σε αυτό το πλαίσιο αποτελούν για τη χώρα το εθνικό σχέδιο δράσης για την άνοια, με σκοπό την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου εθνικού σχεδίου δράσης για το Αλτσχάιμερ και την άνοια.
Γύρω από αυτό προτείνεται η δημιουργία εξειδικευμένων δομών, υπηρεσιών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και ιατρείων μνήμης (σε υφιστάμενες δομές και δημιουργία κέντρων ημερήσιας φροντίδας στην κοινότητα). Αντίστοιχα, υπάρχει το «Εθνικό Παρατηρητήριο για την Άνοια – Νόσο Αλτσχάιμερ», το οποίο έχει περισσότερο γνωμοδοτική υπόσταση, εκπροσωπώντας τη χώρα διεθνώς.
Επίσης, το 2022 εκπονήθηκε το σχέδιο δράσης για τη μεταρρύθμιση της ψυχικής υγείας, η οποία προβλέπει ένταξη και άλλων παρεμβάσεων στην άνοια, όπως η τηλεϊατρική κ.ά.
Κοιτάξτε, ότι υπάρχει ένα ενδιαφέρον, υπάρχει. Αλλά το ενδιαφέρον αυτό είναι αναπόφευκτο, γιατί η ίδια η δημόσια υγεία το επιβάλλει, και τα επόμενα χρόνια θα δούμε τρομακτικά πράγματα, κάτι το οποίο επισημαίνεται από την καλπάζουσα αύξηση του γερασμένου πληθυσμού έναντι του νεανικού. Οπότε αυτό δίνει ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις στο πρόβλημα.
Οι αριθμοί
- Παγκοσμίως στις μέρες μας υπάρχουν 50 εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν με άνοια, αριθμός που θα αυξηθεί δραματικά στο μέλλον λόγω της αύξησης του προσδόκιμου ζωής τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες.
- Σύμφωνα με πρόσφατα στατιστικά στοιχεία, στη χώρα μας 250.000 άτομα πάσχουν από άνοια και 350.000 άτομα από ήπια νοητική διαταραχή, που είναι πρώιμο στάδιο της άνοιας.
- Αν συνυπολογίσουμε ότι για κάθε ασθενή με άνοια επηρεάζεται σημαντικά η ζωή 3-4 φροντιστών-μελών της οικογένειας, η πάθηση αφορά άμεσα σε 1,5 εκατομμύριο Έλληνες πολίτες.
(Στοιχεία της Εταιρείας Αλτσχάιμερ Αθηνών)
Αξίζει να σημειωθεί ότι στο δυναμικό του Κέντρου Ημέρας για την Άνοια Καλαμάτας δραστηριοποιείται ενεργά και η κοινωνική λειτουργός Παναγιώτα Αναγνωστοπούλου, που σε συνεργασία με το υπόλοιπο προσωπικό και τον κ. Σιάρκο παρέχουν σταδιακά και την απαιτούμενη ψυχοκοινωνική φροντίδα αυτών των ατόμων.
Της Χριστίνας Μανδρώνη
