Μια ανάσα, σχεδόν, από την Καλαμάτα αποκαλύπτεται σταδιακά το «θαύμα» της Αρχαίας Θουρίας, καθώς σε κάθε νέα ανασκαφική περίοδο έρχεται στο φως και κάτι καινούργιο, άξιο να προσδώσει ξανά την αίγλη που διέθετε κατά την περίοδο της κατοίκησής της η αρχαία πόλη.
Η δε ανακάλυψη του αρχαίου θεάτρου, πιστοποιώντας ότι η Αρχαία Θουρία ήταν μια πόλη με ιδιαίτερη πολιτική, διοικητική και οικονομική ισχύ, αποτελεί ένα δείγμα για όσα αναμένεται να αποκαλυφθούν το επόμενο διάστημα.
Φιλοξενούμενη στο «Θάρρος» η αρχαιολόγος Ξένη Αραπογιάννη, μιας και ήταν αυτή που αποφάσισε να «φέρει στο φως» όλο αυτόν τον πολιτιστικό θησαυρό της περιοχής, μιλά για το παρελθόν, το παρόν και, κυρίως, το μέλλον της Αρχαίας Θουρίας, θεωρώντας πως κρύβει ακόμα πολλές εκπλήξεις. Κάνοντας, μάλιστα, λόγο για την ανακάλυψη του αρχαίου θεάτρου της περιοχής το 2016, εξηγεί ότι ήταν ένα εύρημα το οποίο αναζητούσε για είκοσι ολόκληρα χρόνια!
Ο λόγος στην ίδια:
-Πώς ξεκινά η ανασκαφική δραστηριότητα στην Αρχαία Θουρία επί των ημερών σας και τι ήταν αυτό που σας οδήγησε προς τα εκεί;
Η Αρχαία Θουρία ήταν πάντα ένας αρχαιολογικός χώρος που συγκέντρωνε το ενδιαφέρον μου. Από όταν ήμουν προϊσταμένη στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ολυμπίας και είχα υπό την εποπτεία μου τους Νομούς Ηλείας, Μεσσηνίας και Ζακύνθου, ερχόμουν στη Μεσσηνία πολύ συχνά και αυτός ήταν ένας χώρος που από τότε με συγκινούσε και με ενδιέφερε πάρα πολύ. Απλά δεν είχε δοθεί η ευκαιρία να ξεκινήσουμε μια ανασκαφική έρευνα.
Η ευκαιρία δόθηκε, όταν το 2006 μετατέθηκα στη Μεσσηνία, ίδρυσα την ΛΗ’ Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας και ήμουν πλέον πάρα πολύ κοντά στο στόχο μου. Δηλαδή, ήμουν πολύ κοντά στην Αρχαία Θουρία. Αυτό ήταν κάτι που μου έδωσε μεγάλη χαρά, και ήδη από το 2007 ξεκίνησα με ανασκαφικές έρευνες.
Εδώ, πρέπει να πω ότι από όταν ήμουν προϊσταμένη στην Ολυμπία είχα ανασκάψει κάποιους από τους θαλαμωτούς μυκηναϊκούς τάφους στη θέση «Ελληνικά» της Αρχαίας Θουρίας. Δηλαδή, η δραστηριότητά μου είχε ήδη ξεκινήσει στη Θουρία, αλλά όταν πια ήμουν εδώ στη Μεσσηνία, είχα την ευκαιρία να ξεκινήσω με τις έρευνες, οπότε το 2007 ξεκίνησα με την έρευνα στο Ασκληπιείο.
Φυσικά, τότε δεν ήταν γνωστό τι θα συναντούσαμε, αφού περνώντας κανείς από το σημείο έβλεπε έναν ατελείωτο και πυκνόφυτο ελαιώνα, σε βαθμό που δεν ήταν εύκολη η διέλευση. Εκεί, ο φύλακας που είχα τότε και συνεχίζει ακόμη, παρότι συνταξιούχος, που ενδιαφέρεται όμως για την περιοχή, ο Αντώνης Τσαγκλής, μου υπέδειξε ένα σημείο όπου φαίνονταν κάποιες πέτρες στη σειρά.
Όταν είδα αυτό, κατάλαβα ότι κάτι σημαντικό υπάρχει κι έτσι αποφάσισα να ξεκινήσω με δοκιμαστικές ανασκαφικές τομές, ήδη, από το 2007.
Είχαμε κάποια μικροευρήματα, κάποιες ενδείξεις ότι πραγματικά κάτι υπήρχε εκεί, ενώ η δραστηριότητα συνεχίστηκε και το 2008, οπότε πραγματικά εμφανίστηκαν αρχαία τείχη και το 2009 η ανασκαφή της Θουρίας τέθηκε υπό την αιγίδα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας κι έγινε συστηματική ανασκαφή.
Από το 2009 και μετά η ανασκαφική μας δραστηριότητα συνεχίζεται στην Αρχαία Θουρία ανελλιπώς.
-Πριν από μερικά χρόνια οι ανασκαφές έφεραν στο φως το αρχαίο θέατρο που υπήρχε στην περιοχή. Περίπου μια δεκαετία αργότερα τι εικόνα έχετε αποκομίσει από τα μέχρι στιγμής ευρήματα; Σε τι ποσοστό επί του συνόλου εκτιμάτε ότι βρίσκεστε;
Το 2016 ξεκίνησε η ανασκαφή του θεάτρου. Αλλά πρέπει να πω ότι το θέατρο το αναζητούσα γύρω στα είκοσι χρόνια! Ήταν ένας στόχος μου. Ήθελα πάρα πολύ να βρω το αρχαίο θέατρο. Παρότι για το Ασκληπιείο δεν είχαμε καμία πληροφορία όταν το εντοπίσαμε, για το θέατρο είχαμε πληροφορίες από Γάλλους περιηγητές που είχαν περάσει από την περιοχή τον 19ο αιώνα. Αυτό ήταν που με έβαλε σε όλη αυτή την αγωνία να βρω πού είναι αυτό το αρχαίο θέατρο.
Η αλήθεια είναι ότι από το σημείο που είναι το αρχαίο θέατρο είχα περάσει πάρα πολλές φορές, χωρίς να μπορέσω να το εντοπίσω. Ωστόσο, ξεκινώντας έκανα πολλές δοκιμαστικές ανασκαφικές τομές σε διάφορα σημεία της Θουρίας, όπου περίμενα ότι ίσως να είναι το αρχαίο θέατρο, χωρίς αποτέλεσμα. Το 2015, όμως, συνεργάστηκα με έναν πολύ σημαντικό τοπογράφο, τον Λάζαρο Πολυμενάκο, και ξεκινήσαμε μαζί, καθώς ο ίδιος ανέλαβε τη γεωφυσική-γεωλογική έρευνα, ενώ εγώ του υπέδειξα κάποιες περιοχές στις οποίες θεωρούσα ότι μπορεί να βρίσκεται το αρχαίο θέατρο.
Έτσι, αποκλείσαμε δύο-τρεις, και καταλήξαμε σε ένα σημείο, όπου θεωρήσαμε ότι κάτι γίνεται, αφού υπήρχαν πολύ ισχυρές ενδείξεις.
Και πραγματικά, αυτό έγινε το 2015. Στη συνέχεια, το 2016, ξεκίνησα με τις δοκιμαστικές ανασκαφικές τομές στο χώρο αυτό, όπου δε φαινόταν τίποτα που να μαρτυρά ότι εκεί μπορεί να βρίσκεται το αρχαίο θέατρο. Φαινόταν μόνο η άκρη κάποιων λίθων, και ξεκινώντας από εκεί, αυτή η τομή απέδωσε το βόρειο αναλληματικό τοίχο του θεάτρου. Λίγο πιο πέρα, με μια δεύτερη τομή, ήρθε στο φως τμήμα της ορχήστρας του θεάτρου. Από εκεί και πέρα, άρχισε η συστηματική ανασκαφική έρευνα, η οποία ήταν πάρα πολύ δύσκολη, γιατί είχε πολλές απαιτήσεις ανασκαφικής και αρχαιολογικής φύσης.
Από την άλλη πλευρά, όμως, ήταν πάρα πολύ ενδιαφέρουσα ανασκαφή, η οποία μας συγκλόνιζε σε κάθε ανασκαφική περίοδο. Φυσικά, είχα την τύχη να έχω πολύ καλούς συνεργάτες, κι έτσι όλη η ομάδα ήταν και συνεχίζει να είναι πολύ δεμένη και με έναν πάρα πολύ συγκεκριμένο στόχο: να έρθει στο φως ολόκληρο το αρχαίο θέατρο.
Για να επιστρέψω στο αρχικό ερώτημα, το αρχαίο θέατρο έχει αποκαλυφθεί σχεδόν ολόκληρο, δηλαδή αυτό που ήταν το δυσκολότερο εγχείρημα ήταν η αποκάλυψη του κοίλου, στο οποίο είχαμε μια εικόνα τεράστιας καταστροφής, γιατί στους μεταγενέστερους χρόνους είχε δημιουργηθεί εκεί ένας χώρος λατόμευσης, όπου κατ’ ουσία γκρέμιζαν τα καθίσματα του θεάτρου, τα κατακομμάτιαζαν και τα χρησιμοποιούσαν για οικοδομικό υλικό σε κτήρια.
Παρόλο που η εικόνα είναι συγκλονιστική της καταστροφής, έχουμε πάρα πολλά αρχιτεκτονικά μέλη. Νομίζω ότι με την ενδελεχή μελέτη αποκατάστασης και αναστήλωσης θα μπορέσουμε να έχουμε ένα αποτέλεσμα αποκατάστασης του μνημείου. Αλλά αυτό θα συμβεί σε βάθος χρόνου.
Καταρχάς πρέπει να ολοκληρωθεί η ανασκαφή: αυτή τη στιγμή μάς έχει μείνει ένα πολύ μικρό μέρος. Μια εργασία ενός μηνός ακόμη για να ολοκληρώσουμε την έρευνα του κοίλου, και ουσιαστικά το θέατρο έχει τελειώσει. Βεβαίως, θα συνεχίσουμε και με κάποιες έρευνες σε άλλα σημεία του θεάτρου, γιατί ποτέ δε λες ότι το μνημείο έχει πλήρως αποκαλυφθεί και μας τα έχει δώσει όλα. Πάντοτε υπάρχουν εκπλήξεις, αλλά νομίζω ότι το 90% το έχουμε ολοκληρώσει.
-Έχει γίνει γνωστό ότι σε αντίστοιχες περιπτώσεις ανασκαφών χρειάζονται απαλλοτριώσεις εκτάσεων για να μπορέσει να συνεχιστεί το ανασκαφικό έργο. Στην περίπτωση της Αρχαίας Θουρίας πόσο βοηθητικοί ήταν οι παρακείμενοι ιδιοκτήτες, αλλά και πόσο βοηθητική στάθηκε η Πολιτεία σε αυτή την κατεύθυνση;
Αυτό είναι ένα άλλο κεφάλαιο, καθώς είναι το πρακτικό μέρος της ανασκαφικής διαδικασίας, γιατί οπωσδήποτε, όταν θέλεις να κάνεις μια συστηματική ανασκαφή, το οικόπεδο ή αγρόκτημα πρέπει να είναι απαλλοτριωμένο.
Προσωπικά, συνάντησα πάρα πολύ θετική στάση από τους κατοίκους. Καταρχάς στο Ασκληπιείο δεν είχα κανένα πρόβλημα για την απαλλοτρίωση: ο ιδιοκτήτης ήταν εξαιρετικά βοηθητικός, ήταν ένας άνθρωπος ο οποίος μου είπε «να φέρεις στο φως τα αρχαία και δε με νοιάζει η ιδιοκτησία μου». Προχωρήσαμε, λοιπόν, στην απαλλοτρίωση, και το ίδιο συνεργάσιμος ήταν και ο ιδιοκτήτης του αγροκτήματος που είναι το αρχαίο θέατρο, ο οποίος ήταν και εργατοτεχνίτης στην ανασκαφή μας. Αξίζει να αναφερθεί ότι αυτές οι δύο απαλλοτριώσεις έχουν γίνει με δαπάνες της «Εταιρείας Φίλων Αρχαίας Θουρίας» και είναι απευθείας εξαγορά υπέρ του ελληνικού Δημοσίου.
Τώρα, η Εταιρεία πρόκειται να προβεί στην απαλλοτρίωση δύο ακόμη αγροτεμαχίων, τα οποία είναι δίπλα στο αρχαίο θέατρο, και είναι αναγκαίο να γίνουν αυτές οι απαλλοτριώσεις.
Βεβαίως, υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις που οι ιδιοκτήτες δεν είναι τόσο βοηθητικοί και τόσο θετικοί, οπότε στην περίπτωση αυτή γίνεται αναγκαστική απαλλοτρίωση υπέρ του ελληνικού Δημοσίου από το ίδιο το Δημόσιο και το υπουργείο Πολιτισμού.
Αξίζει να σημειωθεί ότι εκτός από την αιγίδα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας για τη συνέχιση της ανασκαφικής διαδικασίας, έχουμε και την απεριόριστη στήριξη του ΥΠΠΟ, γιατί το υπουργείο είναι εκείνο το οποίο αποφασίζει για τη διενέργεια και τη συνέχεια της ανασκαφής.
Επομένως, η συνεργασία μας με το ΥΠΠΟ είναι πολύ στενή, όπως αντίστοιχα και με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας, που είναι η εποπτεύουσα Αρχή των ανασκαφών, έχουμε μια εξαιρετική συνεργασία.
-Αναφερόμενος στον πολιτιστικό πλούτο που διαθέτει η Μεσσηνία, ο καθηγητής Πέτρος Θέμελης είχε κάνει λόγο για μια ενιαία διαδρομή του Παυσανία, που θα ένωνε τόσο την Αρχαία Θουρία με την Αρχαία Μεσσήνη όσο και με αντίστοιχα άλλα αρχαία μνημεία, έτσι ώστε (εκτός των άλλων) να αποτελέσει ένα δίκτυο για επισκέπτες. Σήμερα, πόσο εφικτό θεωρείτε ότι είναι κάτι τέτοιο, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα νέα δεδομένα των ανασκαφών;
Σε επίπεδο Μεσσηνίας αυτό δε θα ήταν δύσκολο, γιατί γνωρίζουμε τη διαδρομή του Παυσανία, γνωρίζουμε από πού πέρασε σε ολόκληρη τη Μεσσηνία (από τη δυτική Μάνη ως τη Μεσσήνη). Οπότε δεν είναι δύσκολο, αλλά δεν είναι κι εύκολο, γιατί χρειάζεται ένας πολύ σαφής σχεδιασμός, ο οποίος δεν μπορεί να είναι μόνο θεωρητικός: θα πρέπει να είναι και πρακτικός επί του εδάφους, αφού πρέπει να υπάρχει μια καθορισμένη διαδρομή, η οποία απαιτεί τη συνεργασία πολλών φορέων –δε φτάνουν μόνο οι αρχαιολόγοι ή οι ανασκαφείς. Χρειάζονται πολλοί φορείς που να συνεργαστούν και να κάνουν ένα σοβαρό πρόγραμμα. Βεβαίως, αυτή είναι μια πάρα πολύ ωραία ιδέα και εφικτή, αλλά χρειάζεται οργάνωση, συνεργασία, για να έχουμε και αποτελεσματικότητα.
-Όπως αναφέρατε νωρίτερα, τα τελευταία χρόνια έχει δημιουργηθεί η «Εταιρεία Φίλων της Αρχαίας Θουρίας». Τι υπόσταση έχει και πόσο έχει συνδεθεί με το έργο που γίνεται στην περιοχή, πέραν των απαλλοτριώσεων;
Η «Εταιρεία Φίλων Αρχαίας Θουρίας» έχει ιδρυθεί από το 2013, κι έκτοτε τελεί υπό την προεδρία μου. Πρόκειται για ένα σύλλογο ο οποίος αριθμεί 160 μέλη, και ο κύριος στόχος του είναι η στήριξη των ανασκαφών της Αρχαίας Θουρίας. Ό,τι δραστηριότητα και ό,τι στόχο έχει αυτός ο σύλλογος είναι γύρω από τη συνέχιση των ανασκαφών. Ταυτόχρονα, είναι ο δέκτης των χορηγιών, και αυτές τις διαχειρίζεται προς όφελος της Αρχαίας Θουρίας, αλλά και των ανασκαφών.
Κι αυτό που πρέπει, βέβαια, να τονίσω, μιας και το θεωρώ τεράστια υποχρέωσή μου, είναι ότι χωρίς τους χορηγούς δε θα υπήρχε έργο στην Αρχαία Θουρία. Γιατί το ανασκαφικό έργο της Αρχαίας Θουρίας στηρίζεται στους χορηγούς: δεν έχουμε χρηματοδότηση από το υπουργείο Πολιτισμού, γιατί δεν το προβλέπει αυτό ο αρχαιολογικός νόμος, και οι χρηματοδοτήσεις μας είναι κυρίως και πρωταρχικά από το μεγάλο χορηγό μας, το Ίδρυμα Βικτωρίας Γ. Καρέλια, που από την πρώτη ανασκαφή το 2009 είναι στο πλάι μας και μας στηρίζει ηθικά και κυρίως οικονομικά, πάρα πολύ.
Ακόμα, είναι το ίδρυμα Καπετάν Βασίλη και Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου, το οποίο επίσης μας στηρίζει.
Τώρα, έχουμε και μια προγραμματική σύμβαση με το Δήμο Καλαμάτας, που και αυτή είναι τριετής και είναι ένα στήριγμα για εμάς. Είχαμε, δε, μια χρηματοδότηση από την Περιφέρεια Πελοποννήσου, η οποία τελείωσε και δεν έχει ανανεωθεί, η οποία επίσης μας βοήθησε σε θέματα διαχείρισης και οικονομικά, ώστε να καλύπτουμε ανασκαφικές ανάγκες.
-Θα λέγατε ότι υπάρχει μια θετική και μια όχι και τόσο θετική έκβαση όσον αφορά στο μέλλον των ανασκαφών του θεάτρου, και εν γένει της Αρχαίας Θουρίας;
Στόχος είναι η ανάδειξη του συνόλου, όμως οι δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίσουμε ως τότε θα ήταν μια λεγόμενη «όχι και τόσο θετική έκβαση». Αυτές είναι, καταρχάς, να πραγματοποιηθούν μελέτες αποκατάστασης του θεάτρου, η οποία έχει ήδη ξεκινήσει. Ταυτόχρονα, απαιτείται μελέτη συντήρησης του δομικού υλικού, η οποία έχει ήδη ξεκινήσει και χρηματοδοτείται από τη «Φάρις» μέσω προγραμματικής σύμβασης.
Ακολουθεί μια μελέτη αναστήλωσης, η οποία είναι μελέτη που απαιτεί πολύ χρόνο και πολλά χρήματα. Όμως, για να πούμε ότι προχωρούμε στην αναστήλωση, σημαίνει ότι αυτή η μελέτη αναστήλωσης εγκρίνεται από το υπουργείο Πολιτισμού και τις αρμόδιες υπηρεσίες του, και εξασφαλίζονται τα χρήματα, τα οποία είναι πάρα πολλά, για να προχωρήσει.
-Πότε εκτιμάτε ότι ο χώρος της Αρχαίας Θουρίας θα καταστεί επισκέψιμος για το ευρύ κοινό;
Προς το παρόν δεν είναι επισκέψιμο το αρχαίο θέατρο, γιατί οι ανασκαφές βρίσκονται σε εξέλιξη και είναι επικίνδυνο για τους επισκέπτες. Ξεναγήσεις, όμως, έχουν γίνει πάρα πολλές σε πολλές ομάδες ενδιαφερομένων από τη Μεσσηνία, αλλά και επιστημονικών φορέων και συλλόγων.
Σε ό,τι αφορά την επισκεψιμότητα, αυτό είναι κάτι πολύ συζητήσιμο. Δηλαδή, θα μπορούσε να είναι επισκέψιμος ο χώρος, εάν είχαν εξασφαλιστεί οι συνθήκες ασφάλειας, ώστε να μπορεί να βλέπει κανείς το αρχαίο θέατρο και στην κατάσταση που είναι τώρα.
Όχι, όμως, να παραχωρείται για εκδηλώσεις –εννοείται. Για να πούμε, όμως, ότι έχουμε ένα αναστηλωμένο θέατρο, όπως είναι αυτό της Αρχαίας Μεσσήνης, απαιτείται πάρα πολύς χρόνος, που δεν μπορεί να προσδιοριστεί ακριβώς.
-Πόσο συχνά στην επαγγελματική σας διαδρομή ως σήμερα καλείστε να διαχειριστείτε ρίσκα πάνω σε τι θα προχωρήσετε και τι θα αφήσετε πίσω σας γύρω από μια ανασκαφή;
Αυτή είναι μια πολύ σημαντική ερώτηση. Εδώ θα ήθελα να πω ότι εκτός από τις μεγάλες ανασκαφές που έχουν γίνει (στο Ασκληπιείο και στο Αρχαίο Θέατρο), ταυτόχρονα, κατά την ίδια ανασκαφική περίοδο, κάνουμε και άλλες έρευνες σε όλη την έκταση της αρχαίας πόλης, γιατί σκοπός μας είναι να εντοπίσουμε την έκταση και τη δομή αυτής της πόλης. Αυτές, λοιπόν, οι δοκιμαστικές τομές που έχουμε κάνει σε πολύ μεγάλη έκταση και συνεχίζουμε να κάνουμε, μας αποκαλύπτουν πολλά κτήρια, τόσο δημόσια όσο και ιδιωτικά, και μας δίνουν μια εικόνα της αρχαίας πόλης. Αλλά το ότι φτάνουμε στο σημείο να έχουμε ανασκάψει και να έχουμε φέρει στο φως όλη αυτή την αρχαία πόλη, δεν είμαι εγώ σε θέση να το πω, αφού τα χρονικά μου όρια δε φτάνουν μέχρι εκεί.
Αν φανταστεί κανείς ότι η ανασκαφή της Αρχαίας Μεσσήνης είχε ξεκινήσει ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα και συνεχίστηκε ανελλιπώς μέχρι τώρα που χάθηκε ο αείμνηστος Πέτρος Θέμελης, φαντάζεστε πόσος χρόνος θα χρειαστεί για τη Θουρία, όπου ουσιαστικά οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 2009. Επομένως, εάν δει κανείς αυτά τα χρονικά μεγέθη, καταλαβαίνει πόσο χρόνο χρειαζόμαστε ακόμα!
-Μένοντας σε αυτό και συγκρίνοντας τις δύο πόλεις, Αρχαία Θουρία και Αρχαία Μεσσήνη, θα λέγατε ότι η πρώτη μπορεί να κρύβει μεγαλύτερες εκπλήξεις από την Αρχαία Μεσσήνη, δεδομένου ότι η Θουρία διαθέτει μεγαλύτερο παρελθόν από ό,τι η Μεσσήνη;
Φυσικά! Καταρχάς είναι μια πόλη με διαφορετική γεωγραφική τοποθέτηση. Η Αρχαία Μεσσήνη είναι μια πόλη η οποία ιδρύθηκε από τον Επαμεινώνδα το 369 π.Χ., από το πουθενά βρέθηκε αυτός ο καταπληκτικός χώρος, τον οποίο αποφάσισε ο Επαμεινώνδας να τειχίσει και να φτιάξει την πόλη. Η Θουρία, από την άλλη, είχε μιαν άλλη εξέλιξη. Είναι μια πόλη η οποία αναπτύχθηκε σε λόφο και σε τεχνητά επίπεδα, τα οποία είχαν κατασκευάσει οι αρχαίοι. Διαθέτει μια ιστορία από την 3η χιλιετία π.Χ., και για όλα αυτά έχουμε ευρήματα και ενδείξεις, ακόμη και για τη συνεχιζόμενη κατοίκηση μέχρι τους Ύστερους Βυζαντινούς Χρόνους, για τα οποία συνεχώς βγαίνουν καινούργια πράγματα.
Και φυσικά, η έρευνα των μυκηναϊκών δεν έχει ούτε καν αρχίσει, γιατί η αρχαία Άνθεια -η ομηρική Άνθεια- ήταν ένα πάρα πολύ σημαντικό μυκηναϊκό πόλισμα, που ανήκε στην επικράτεια του Νέστορα. Επομένως, έχουμε να περιμένουμε εκπλήξεις σε όλους τους τομείς: καταρχάς δεν έχουμε ανασκάψει το νεκροταφείο της Αρχαίας Θουρίας. Έχουμε εντοπίσει θέσεις, έχουν εμφανιστεί σποραδικά κάποιοι τάφοι και έχουν ερευνηθεί σωστικές ανασκαφές. Όμως, το εκτεταμένο νεκροταφείο δεν έχει ακόμα εντοπιστεί. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε πάρα πολλά να περιμένουμε τόσο από κτήρια, δημόσια και ιδιωτικά, όσο και από υποδομές που πρέπει να είχε η αρχαία πόλη. Είναι γνωστή η τεράστια δεξαμενή νερού που υπάρχει στη Θουρία. Σαφώς υπάρχουν πάρα πολλά που μπορεί να περιμένει κανείς από αυτή την αρχαία πόλη και από τις ανασκαφές. Εμείς εκπλησσόμαστε κάθε φορά!
Της Χριστίνας Μανδρώνη
