Η 26η Νοεμβρίου, Παγκόσμια Ημέρα Ελιάς, τιμά το ιερό δέντρο που συνδέεται άρρηκτα με την ιστορία, τον πολιτισμό, την υγεία και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, η ελιά αποτελεί παγκόσμιο σύμβολο ειρήνης, σοφίας και ευημερίας, ενώ παραμένει πυλώνας της ελληνικής γεωργίας και οικονομίας.
Ιστορία και Πολιτιστική Κληρονομιά
Η καλλιέργεια της ελιάς ξεκίνησε πριν από περίπου 8.000 χρόνια στην Ανατολική Μεσόγειο. Στην αρχαία Ελλάδα, το δέντρο της ελιάς θεωρούνταν ιερό, αφιερωμένο στη θεά Αθηνά. Το κλαδί ελιάς, ο κότινος, αποτελούσε το ύψιστο έπαθλο για τους νικητές των Ολυμπιακών Αγώνων, συμβολίζοντας την ειρήνη, την αρετή και την ευγενή άμιλλα.
Σήμερα, το κλαδί ελιάς παραμένει διεθνές σύμβολο ειρήνης, ενώ το ελαιόλαδο, ο «πράσινος χρυσός», αποτελεί βασικό στοιχείο της Μεσογειακής Διατροφής, η οποία έχει αναγνωριστεί από την UNESCO ως Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά.
Ελλάδα: Ένας Παγκόσμιος Πρωταγωνιστής
Η Ελλάδα είναι μία από τις μεγαλύτερες ελαιοπαραγωγούς χώρες παγκοσμίως, με περίπου 120 εκατομμύρια ελαιόδεντρα να καλύπτουν το 15% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων της χώρας. Παράγει περίπου το 12% του παγκόσμιου ελαιολάδου, ενώ το 80% αυτής της παραγωγής είναι εξαιρετικό παρθένο, κατατάσσοντάς την στην κορυφή της ποιότητας.
Η ελληνική γη φιλοξενεί περίπου 30 ΠΟΠ (Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης) και ΠΓΕ (Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης) προϊόντα ελιάς, με πιο γνωστές ποικιλίες τις ελιές Καλαμών, τις ελιές Χαλκιδικής και το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο της Σητείας, της Καλαμάτας και των Χανίων. Ωστόσο, η πλήρης αξιοποίηση αυτών των προϊόντων απαιτεί μεγαλύτερη προτεραιότητα τόσο από το κράτος όσο και από τον τομέα μεταποίησης, τυποποίησης και εξαγωγών.
Η Ελλάδα είναι, επίσης, ηγέτιδα στην κατανάλωση ελαιολάδου, με περίπου 12 κιλά ανά άτομο ετησίως, την υψηλότερη παγκοσμίως. Παράλληλα, η κατανάλωση επιτραπέζιων ελιών αυξάνεται τόσο στην εγχώρια αγορά όσο και διεθνώς, με εξαγωγές που φτάνουν σε περισσότερες από 100 χώρες.
Η Ελιά ως σύμμαχος της Βιωσιμότητας
Η καλλιέργεια της ελιάς δεν είναι μόνο ένας οικονομικός πυλώνας, αλλά και ένα εργαλείο για τη βιωσιμότητα:
• Μείωση αποτυπώματος άνθρακα: Οι ελαιώνες απορροφούν περίπου 9,5 τόνους CO₂ ανά εκτάριο ετησίως
• Προστασία εδαφών: Συμβάλλουν στη μείωση της διάβρωσης, ιδιαίτερα σε ξηρές και άνυδρες περιοχές
•Διατήρηση βιοποικιλότητας: Οι παραδοσιακοί ελαιώνες αποτελούν οικοσυστήματα που φιλοξενούν πλούσια χλωρίδα και πανίδα.
Προκλήσεις του Τομέα
Παρά τη σημασία της, η ελληνική ελαιοπαραγωγή αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις:
• Κλιματική αλλαγή: Αυξανόμενες θερμοκρασίες και μείωση βροχοπτώσεων επηρεάζουν τις αποδόσεις
• Ασθένειες και παράσιτα: Παράγοντες όπως ο δάκος, το γλοιοσπόριο και η Xylella fastidiosa απειλούν τις καλλιέργειες
• Υψηλό κόστος παραγωγής: Οι Έλληνες παραγωγοί δυσκολεύονται να ανταγωνιστούν σε διεθνείς αγορές λόγω αυξημένων δαπανών και έλλειψης συνεργατικών μοντέλων
• Έλλειψη εργατών γης: Ο τομέας υποφέρει από έλλειψη εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού
• Δημογραφική γήρανση και εγκατάλειψη: Οι νέοι απομακρύνονται από την ύπαιθρο, αφήνοντας τις καλλιέργειες στα χέρια των ηλικιωμένων
• Απουσία εθνικής ελαϊκής πολιτικής και στρατηγικής για την ύπαιθρο: Η έλλειψη συντονισμένων δράσεων αποδυναμώνει την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής ελαιοπαραγωγής
•Εξαγωγή χύμα προϊόντων: Ένα μεγάλο ποσοστό του ελληνικού ελαιολάδου εξάγεται χύμα, κυρίως στην Ιταλία, όπου αναμειγνύεται και επαναπροωθείται ως ιταλικό προϊόν, στερώντας από την Ελλάδα την προστιθέμενη αξία που της ανήκει.
Το Μέλλον της Ελιάς
Η ελιά δεν είναι μόνο ένας θησαυρός του παρελθόντος – είναι ένας φάρος για το μέλλον μας. Για να διατηρηθεί η κληρονομιά της, απαιτούνται:
• Στοχευμένες επενδύσεις
• Ενίσχυση της εξωστρέφειας με επώνυμα προϊόντα
• Στήριξη των παραγωγών και δημιουργία συνεργατικών μοντέλων
• Εθνική στρατηγική που θα διασφαλίσει την προστασία και την προώθηση του ελαιολάδου και των επιτραπέζιων ελιών.
Η προστασία της ελιάς δεν αφορά μόνο στο παρελθόν, αλλά και το μέλλον, διασφαλίζοντας ότι αυτός ο πολύτιμος καρπός θα συνεχίσει να θρέφει, να εμπνέει και να ενώνει γενιές και λαούς.
ΛΕΖΑΝΤΑ
Στη φωτό η «Μάνα Ελιά Καλαμών» βρίσκεται μέσα στην πόλη της Καλαμάτας και καλύπτει με την κόμη της τον αυλόγυρο του Κέντρου Γεωργικής Εκπαίδευσης (ΚΕΓΕ), νυν Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών & Αμπέλου – Τμήμα Ελιάς και Οπωροκηπευτικών στην οδό Λακωνικής 85 (με συντεταγμένες Ν 37,039298ᵒ Ε 22,120737ᵒ και υψόμετρο περίπου 14 μέτρα). Έχει περίμετρο κορμού 8,97 μέτρα και διάμετρο περίπου 3 μέτρα. Στο ύψος των 2,5 μ. ο κορμός διακλαδίζεται σε έξι χοντρούς βραχίονες (ο έκτος σήμερα δεν υφίσταται λόγω πτώσης από κακοκαιρία το 1997) και οι απολήξεις των κλάδων φθάνουν στα 12 μ. ύψος από το έδαφος.
Η εκτιμώμενη ηλικία του δένδρου ήταν 800 ετών, ωστόσο η έρευνα του δρος δασολόγου Παν. Μπαζίγου, γενικού διευθυντή Περιφερείας Πελοποννήσου, που βασίσθηκε στο δείγμα δύο τρυπανιδίων, τα οποία πήρε κατά την αυτοψία που διενήργησε στις 23 Αυγούστου 2001, έδωσε την ηλικία των 1.733 χρόνων κατά προσέγγιση. Δηλαδή το δένδρο θα πρέπει να φυτεύτηκε περί τον 4ο αι. μ.Χ.
Η Ελιά Καλαμών στην Καλαμάτα έχει ανακηρυχθεί από το 1980 σε «Διατηρητέο μνημείο της φύσης» με την υπ’ αριθμό 200995/7950/1979 απόφαση του υπουργείου Γεωργίας και το υπ’ αριθμό διάταγμα 121/τ.Δ/1980.
Του Γιάννη Πάζιου,
Διευθυντή Αγροτικού Συνεταιρισμού «Ένωση Μεσσηνίας»
