Το σχολείο χρειάζεται την τέχνη πολύ περισσότερο από όσο η τέχνη χρειάζεται το σχολείο. Η λογοτεχνία, από τη φύση της, είναι ελεύθερη. Το σχολείο συχνά την εγκλωβίζει. Μπορούμε, άραγε, να φέρουμε πραγματικά τη λογοτεχνία στις τάξεις, χωρίς να τη μετατρέψουμε σε κάτι που απλώς διακοσμεί αναλυτικά προγράμματα και ξεπλένει παιδαγωγικές ενοχές;
Υπάρχει ένα ποτάμι που κυλά. Στη μία του όχθη βρίσκεται η λογοτεχνία. Στην άλλη, η διδασκαλία. Αν, πραγματικά, θέλουμε να δημιουργήσουμε αναγνώστες μέσα στα σχολεία και να εμπνεύσουμε τα παιδιά, πρέπει να βρούμε τη γέφυρα που συνδέει αυτές τις δύο όχθες. Ίσως χρειαστεί να αφήσουμε για λίγο το ρόλο του δασκάλου και να επιλέξουμε το ρόλο του ταξιδευτή. Ο εκπαιδευτικός που αγαπά τη λογοτεχνία- και δεν είναι όλοι- μπορεί σαν τον έμπειρο ταξιδευτή να διευκολύνει τους μαθητές του να διασχίσουν τον ποταμό. Χωρίς να τους επιβάλλει προορισμούς. Με χάρτες από ταξίδια που έκανε και τον άλλαξαν βαθιά. Αυτά τα ταξίδια είναι τα βιβλία που διάβασε και ξεχώρισε. Αυτά είναι κατάλληλα, κατά τη γνώμη μου, να διαβάζει με τους μαθητές του.
Ως φιλόλογος και αφηγήτρια ιστοριών, που διδάσκω λογοτεχνία και εμψυχώνω προγράμματα φιλαναγνωσίας πάνω από 12 χρόνια, έχω διαπιστώσει ότι η συντροφική ανάγνωση – αυτή η διαδικασία που φέρνει τον εκπαιδευτικό και τους μαθητές μαζί γύρω από ένα βιβλίο, σαν τους πρόγονούς μας γύρω από τη φωτιά – μπορεί να διαμορφώσει μια αφηγηματική κοινότητα, όπου κάθε παιδί έχει χώρο να ακούσει και να ακουστεί. Η μεγαλόφωνη ανάγνωση, ακόμα και χωρίς επιπλέον δραστηριότητες, μπορεί να αποτελέσει ισχυρό πυρήνα σχέσεων που το σχολείο έχει μεγάλη ανάγκη. Τα βιβλία είναι αλήθεια πως τα προτείνω εγώ, ακόμα κι όταν δίνω επιλογή ανάμεσα σε 3-4 προτεινόμενα. Πρόκειται πάντα για βιβλία που με έχουν γοητεύσει και συγκινήσει προσωπικά. Όσες φορές έχω παραβεί αυτή την αρχή, δεν περνάνε καλά ούτε οι μαθητές, ούτε εγώ, ούτε βεβαίως το βιβλίο.
Η λογοτεχνία είναι πολύ περισσότερα από λέξεις σε χαρτί. Με ένα μυθιστόρημα αγγίζουμε θέματα ζωής – απώλεια, φόβο, έρωτα, κακοποίηση, αποτυχία – και αυτό το θέλουμε στο σχολείο. Αλλά αν το έργο δεν αγγίζει εμάς προσωπικά, αποκλείεται να παρασύρουμε τους μαθητές μας στα μονοπάτια του. Πως, λοιπόν, εν έτει 2024, αντί επιτέλους να ξεφύγουμε από τις προκαθορισμένες ερμηνείες, που χωρούν σε σχολικά λυσάρια και εξυπηρετούν στείρες λογικές αξιολόγησης, φορτωθήκαμε τη… Λίστα του Σίντλερ για βιβλία;
Ας γίνω, όμως, συγκεκριμένη. Ο υπουργός Παιδείας όλο το προηγούμενο διάστημα δεν έχανε ευκαιρία να καλλιεργεί προσδοκίες ότι για πρώτη φορά τα Νέα Προγράμματα Σπουδών θα υποστηριχθούν και οι παιδαγωγικές αρχές τους θα υπερβούν τις αγκυλώσεις του ελληνικού σχολείου. Ανάγνωση ολόκληρου λογοτεχνικού έργου, έμφαση στη δημιουργικότητα, καλλιέργεια της φαντασίας! Αυτά ακούγαμε. Προσωπικά τον πίστεψα. Νόμιζα πως η μάχη που θα είχα να δώσω θα ήταν με όσους υπηρετούν διδακτικά μόνο ό,τι είναι χρήσιμο στην εξετασιοκεντρική ετοιμότητα των μαθητών. Φανταστείτε το σοκ μου, όταν αντιλήφθηκα πως ο υπουργός αντί να δίνει χώρο στη φαντασία μέσω της Λογοτεχνίας, όπως διαμήνυε, επιλέγει την ανώδυνη, μα επικίνδυνη λογική του Κουτσογιάννη (όλοι μας κουτσοί για να μην… ξεχωρίζει ο Γιάννης). Κρίμα… διέψευσε θλιβερά τον εαυτό του.
Ας εξετάσουμε, όμως, λίγο καλύτερα την εξαγγελία του για διανομή το Φεβρουάριο- εδώ γελάμε μάλλον, μιας και κανένα χρονοδιάγραμμα δεν του έχει βγει- συγκεκριμένων βιβλίων ανά τάξη από το Προνήπιο ως τη Γ΄ Λυκείου, προκειμένου να υλοποιηθεί διδασκαλία εκτενούς λογοτεχνικού έργου. Για την οικονομία της συζήτησης δε θα σταθώ ούτε στο ποια βιβλία επιλέχθηκαν, ούτε στη διαδικασία της επιλογής τους- παρότι ειλικρινά με γαργαλάει να μάθω π.χ. το σκεπτικό της πρότασης του Μέγα Αλέξανδρου του Ν. Καζαντζάκη για τη Δ΄ Δημοτικού ή του Ιούλιου Καίσαρα του Σαίξπηρ για τη Β΄ Λυκείου. Κάτι μου λέει πως ούτε οι ίδιοι οι συγγραφείς- αν ζούσαν- δε θα πρότειναν αυτά τα βιβλία για αυτές τις ηλικίες από τη λίστα του έργου τους.
Θα λάβουμε ως δεδομένο πως κάθε βιβλίο που έχει επιβιώσει στα χρόνια έχει αδιαμφισβήτητη αξία. Δεδομένο, επίσης, πως όλα τα βιβλία δεν είναι για όλους. Και πως για να αξίζει π.χ. ένα βιβλίο να διαβαστεί στους μαθητές δεν είναι ανάγκη να έχει κλείσει… τα 50 (τόσο είναι πάνω-κάτω το νεότερο βιβλίο στη λίστα)!
Είναι ξεκάθαρο πως η λίστα του υπουργείου αγνοεί τη ζωντάνια και την πολυχρωμία της λογοτεχνίας και υποβαθμίζει τη δυνατότητα του εκπαιδευτικού να κάνει επιλογές. Αυτή η πρακτική είναι αντίθετη με τις ίδιες τις αρχές των Νέων Προγραμμάτων Σπουδών, που προτάσσουν την εξατομίκευση των μαθησιακών αναγκών και τη διαφοροποίηση στη διδασκαλία. Πώς μπορούμε να ζητάμε ευελιξία από τον εκπαιδευτικό σε όλα τα αντικείμενα, αλλά να του την αφαιρούμε στην επιλογή λογοτεχνικού έργου;
Εκτός κι αν με αυτόν τον τρόπο το υπουργείο και ο υπουργός υπονοεί πως υπάρχει φόβος κάποιοι εκπαιδευτικοί να διδάξουν ακατάλληλα ή απαγορευμένα βιβλία ή πως είναι ανίκανοι να διαβάσουν τις ανάγκες των μαθητών τους. Φοβάμαι πως η εξήγηση είναι πιο απογοητευτική. Βιβλία απαλλαγμένα από πνευματικά δικαιώματα και μείωση του κόστους μέσω μαζικών επανεκδόσεων φαίνεται να αποτέλεσαν το φάρο του προσανατολισμού των αρμοδίων.
Λογοτεχνία- Οικονομία σημειώσατε 2! Ο κ. υπουργός προτιμά να επενδύει κονδύλια σε τεχνολογικούς κολοσσούς. Για πνευματικά δικαιώματα και λογοτεχνική παραγωγή διατηρεί λογική Ψωροκώσταινας. Να απορεί κανείς ή να θλίβεται;
Αυτό, πάντως, που ξεφεύγει από τα όρια της απορίας και προκαλεί το θυμικό μας είναι πως οι αρμόδιοι – και στο κάδρο τώρα πρωταγωνιστεί το ΙΕΠ- αφήνουν στο περιθώριο την εξαιρετική δουλειά που έχει γίνει τα τελευταία χρόνια στα πειραματικά και πρότυπα σχολεία της χώρας. Οι συνάδελφοι σε αυτά τα σχολεία αφιέρωσαν χρόνο, μεράκι και δημιουργικότητα εφαρμόζοντας τα Νέα Προγράμματα Σπουδών με διδασκαλία εκτενών έργων, σύγχρονων και κλασικών, Ελλήνων και ξένων λογοτεχνών. Το ίδιο συνέβη και στις επιμορφώσεις των φιλολόγων από το ΙΕΠ. Επρόκειτο για προτάσεις που η νέα ηγεσία του ΙΕΠ ψευδώς παρίστανε ότι ασπάζεται ή απλώς είναι ανίκανη να εφαρμόσει; Κρίμα… Πρόδωσαν και τη σπουδαία προσπάθεια των συντακτών και επιμορφωτών των Νέων Προγραμμάτων. Ανοιχτό σχολείο σου λέει μετά!
Το υπουργείο αδυνατεί, όχι μόνο να χαράξει πολιτική, αλλά να χωρίσει 2 γαϊδουριών άχυρα. Από τη μια, εξαγγέλλει ελεύθερη επιλογή σχολείου από γονείς και, από την άλλη, προτάσσει διδασκαλία βιβλίου από λίστα σε εκπαιδευτικούς. Ελευθερίες κατά περίσταση και πολιτική πυροτεχνημάτων!
Η λογοτεχνία είναι ποτάμι που κυλά. Η διδασκαλία της, όμως, στο σχολείο βαλτώνει λόγω συγκεκριμένων πολιτικών. Η κλειστή λίστα βιβλίων υπονομεύει τη λογοτεχνία στην ουσία της. Δε χτίζονται γέφυρες προτείνοντας Όργουελ και Παπαδιαμάντη. Ας είμαστε ειλικρινείς όσοι δηλώνουμε αναγνώστες! Με αυτούς ξεκινήσαμε την αναγνωστική μας διαδρομή; Όχι! Και μας πήρε πολύ καιρό να απολαύσουμε την ανάγνωση του έργου τους.
Το σχολείο χρειάζεται τη λογοτεχνία, όχι για να την “εκπαιδεύσει”, αλλά για να τη μοιραστεί. Και τα παιδιά χρειάζονται τη λογοτεχνία, όχι για να την “καταλάβουν”, αλλά για να ταξιδέψουν.
Σε αυτό το ταξίδι, ο εκπαιδευτικός δεν είναι οδηγός. Είναι συνοδοιπόρος. Και το υπουργείο δεν είναι ταξιδιωτικό γραφείο με προεπιλεγμένα οικονομικά πακέτα. Ταξιδεύουν καλύτερα όσοι συναινούν στο ταξίδι (μαθητές και εκπαιδευτικοί), ακόμα κι αν τον σχεδιασμό τον αναλάβει κάποιος που έχει επισκεφτεί ξανά το μέρος (εκπαιδευτικός- εμψυχωτής), ζητώντας οδηγίες πλεύσης από έμπειρους χαρτογράφους (Προγράμματα Σπουδών, συγγραφείς και επιμορφωτές). Καμία λίστα δεν μπορεί να υποκαταστήσει αυτή τη διαδικασία. Κρίμα που το υπουργείο τόσο επιπόλαια την προσπέρασε!
Μήπως να αφήναμε, λοιπόν, τη λογοτεχνία να λειτουργήσει μέσα στο σχολείο, όπως στη ζωή; Ως η τέχνη με τα χίλια πρόσωπα που αγγίζει τις ψυχές μας και μας μαθαίνει να στοχαζόμαστε ελεύθερα; Δε χρειάζεται να δούμε και με τα λογοτεχνικά βιβλία, αυτό που βλέπουμε με τα υπόλοιπα. Βιβλία παρατημένα κάτω από θρανία, σκισμένα σε τάξεις, πεταμένα σε προαύλια ή το χειρότερο όλων… άθικτα και ατσαλάκωτα!
Της Χριστίνας Δίμιζα
Ηθοποιού- Φιλολόγου- Αφηγήτριας
