Ο Δημήτρης Χασάπης μιλά στο «Θ» για το νέο του βιβλίο και τη διαχρονική συμβολή των γυναικών στην επιστήμη των Μαθηματικών, όπως και για τους λόγους που παρέμειναν στην αφάνεια
Να ανοίξει εκ νέου τη συζήτηση για τη θέση των γυναικών στις επιστήμες και συγκεκριμένα στα Μαθηματικά, επιχειρεί με το νέο του βιβλίο ο ομότιμος καθηγητής Μαθηματικής Εκπαίδευσης στο Τμήμα Εκπαίδευσης & Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του ΕΚΠΑ, Δημήτρης Χασάπης.
Τιτλοφορώντας το βιβλίο του «Γυναίκες Μαθηματικοί στο περιθώριο της Ιστορίας» (εκδόσεις Μεταίχμιο), ο κ. Χασάπης παρουσιάζει τη δράση τριάντα πέντε γυναικών σε διαφορετικό χρονικό και χωρικό πλαίσιο, καθώς και τα επιστημονικά επιτεύγματά τους.
Με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του την προσεχή Δευτέρα στην Καλαμάτα, ο Δημήτρης Χασάπης μιλά σήμερα στο «Θ»:
-Στο βιβλίο «Γυναίκες Μαθηματικοί στο περιθώριο της Ιστορίας» έχετε σκιαγραφήσει τα «πορτρέτα» τριάντα πέντε πρωτοπόρων γυναικών μαθηματικών που συντέλεσαν στην εξέλιξη της επιστήμης. Ποια ήταν η αφορμή για να ασχοληθείτε με αυτό το θέμα;
Δίδαξα για πολλά χρόνια στο πανεπιστήμιο «Διδακτική των Μαθηματικών», εμπλουτίζοντας τα μαθήματά μου με θέματα Ιστορίας των Μαθηματικών. Στο πέρασμα των χρόνων, μελετώντας την Ιστορία αυτής της επιστήμης, διαπίστωσα μια διαχρονική αδικία σε βάρος των γυναικών. Ενώ υπήρξαν γυναίκες μαθηματικοί που είχαν συμβάλει στην εξέλιξη των Μαθηματικών, και τα επιτεύγματά τους είχαν αποτυπωθεί σε διάφορους κλάδους και θεωρίες, και μάλιστα με το όνομά τους, ως θεωρήματα, εξισώσεις, γραφικές παραστάσεις, εικασίες ή λύσεις προβλημάτων, αγνοούνταν από τα βιβλία της Ιστορίας των Μαθηματικών οι ίδιες και το έργο τους. Η ανάδειξη αυτού του γεγονότος αποτέλεσε το έναυσμα για τη συγγραφή του βιβλίου.
-Από την έρευνα για τη συγγραφή του βιβλίου τι θα λέγατε ότι συντέλεσε περισσότερο ώστε οι συγκεκριμένες να αγνοηθούν από την Ιστορία;
Δεν καταγράφηκαν ή υποτιμήθηκαν στην Ιστορία των Μαθηματικών για πολλούς λόγους, με κυριότερο τις προκαταλήψεις σε βάρος των γυναικών, οι οποίες χαρακτήριζαν στο παρελθόν έντονα και χαρακτηρίζουν ακόμη όλες τις κοινωνίες. Οι προκαταλήψεις αυτές, με την επικύρωση ψευδο-επιστημονικών θεωριών, υποστήριξαν την κατωτερότητα των γυναικών με επιχειρήματα που σήμερα ακούγονται γελοία, όπως ότι ο εγκέφαλος των γυναικών είναι πολύ αδύναμος για να υποστηρίξει μια αυστηρή θεωρητική σκέψη.
Αυτός ο βιολογικός ρατσισμός ήταν κυρίαρχος σε πολλές κοινωνίες και ιστορικές εποχές και υιοθετούνταν, δυστυχώς, από πολλούς διανοούμενους του παρελθόντος.
Οι προκαταλήψεις αυτές, δε, εμπόδιζαν τις γυναίκες να σπουδάζουν Μαθηματικά και να γίνονται αποδεκτές ως ερευνήτριες στους κύκλους των Μαθηματικών, κι είναι ένα βασικό εμπόδιο που συνοδεύει την εξέλιξη των Μαθηματικών από τα πρώτα βήματα της συγκρότησής τους ως επιστημονικής πρακτικής. Στις ίδιες ιστορικές περιόδους, σε αντίθεση με τις γυναίκες μαθηματικούς, γυναίκες λογοτέχνες και ποιήτριες γίνονται γνωστές, όπως, για παράδειγμα, η Τζέην Ώστεν, η Σαρλότ Μπροντέ, η Βιρτζίνια Γούλφ, παρά τις δυσκολίες που και αυτές αντιμετώπισαν για την αναγνώρισή τους.
-Ένα στερεότυπο που αναπαράγεται, διαχρονικά και αδιακρίτως, είναι ότι οι γυναίκες οφείλουν να κάνουν διπλάσια δουλειά για να είναι ισάξιες με τους άντρες σε έναν αντίστοιχο τομέα. Μήπως πρέπει, τελικά, να αλλάξει αυτή η αντιμετώπιση των γυναικών ως «θύματα» της Ιστορίας, καθώς έτσι ανοίγει ο δρόμος για να λειτουργεί η Ιστορία ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία και για τις επόμενες γενιές;
Όπως γράφω και στο οπισθόφυλλο του βιβλίου μου, «η Ιστορία γράφεται από τους νικητές, αλλά η Ιστορία των Μαθηματικών γράφηκε από τους άνδρες. Νικητές στους πολέμους των προκαταλήψεων σε βάρος των γυναικών μαθηματικών». Το βιβλίο μου επιδιώκει να υπονομεύσει αυτές τις προκαταλήψεις, αλλά απαιτείται συστηματική δουλειά, κυρίως στο σχολείο. Στην εποχή μας, έχουν καταργηθεί θεσμοθετημένες απαγορεύσεις που εμποδίζουν τις γυναίκες να σπουδάσουν Μαθηματικά ή να αναπτύξουν ερευνητικές δραστηριότητες. Αυτό, όμως, δε σημαίνει ότι τα στερεότυπα δεν εξακολουθούν να επηρεάζουν τις αντιλήψεις πολλών ανθρώπων για τις μαθηματικές ικανότητες των γυναικών και να αιτιολογούν μορφές διακρίσεων σε βάρος τους.
-Μεταξύ αυτών, κάνετε λόγο για την Πανδροσίωνα, η οποία είναι ελάχιστα έως καθόλου γνωστή σε μαθητές και μαθήτριες της χώρας μας. Πώς θα περιγράφατε συνοπτικά τη δράση της;
Σε όλες τις ιστορίες των Μαθηματικών πρώτη γυναίκα μαθηματικός θεωρείται η Υπατία, για την οποία, και ιδίως για τη δολοφονία της, έχουν γραφεί πολλά. Στο βιβλίο μου αναδεικνύω την Πανδροσίωνα, η οποία έζησε και έδρασε στην Αλεξάνδρεια δύο αιώνες πριν από την Υπατία. Η Πανδροσίων προσέγγιζε τα γεωμετρικά προβλήματα, τα οποία απασχολούσαν τον 5ο αιώνα π.Χ. με έναν ιδιαίτερα καινοτόμο τρόπο και οι μέθοδοί της ήταν μάλλον πρωτοποριακοί για την εποχή της. Παράλληλα, δίδασκε Μαθηματικά, πιθανά σε δημόσιο χώρο, και είχε αποκτήσει μεγάλη φήμη για τις μαθηματικές και διδακτικές της ικανότητες. Όλα αυτά συνάγονται από τις επιθέσεις που είχε δεχτεί από το σπουδαίο μαθηματικό Πάππο τον Αλεξανδρινό, οι οποίες καταγράφονται στο έργο του «Συναγωγή».
-Είναι γνωστό ότι μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα οι γυναίκες δε γίνονταν δεκτές στα πανεπιστήμια και δεν επιτρεπόταν να σπουδάσουν Μαθηματικά. Σήμερα αυτό έχει αλλάξει, ωστόσο τι βήματα θεωρείτε ότι οφείλουν να γίνουν ακόμα προς την κατεύθυνση μείωσης πιθανών ανισοτήτων σε ό,τι αφορά τις επιστήμες;
Οι πρακτικές που εισάγουν διακρίσεις σε βάρος των γυναικών δεν είναι σε καμία περίπτωση εγγενείς στα Μαθηματικά, ούτε κατ’ ανάγκη διαφορετικές στα Μαθηματικά από ό,τι σε άλλους επιστημονικούς τομείς, ωστόσο υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους γυναίκες μαθηματικοί μπορεί να γίνουν θύματα άνισης μεταχείρισης. Η αναγνώριση της συμβολής των γυναικών στην ανάπτυξη των Μαθηματικών, καθώς και η προβολή τους στην εκπαίδευση, θα συμβάλλουν σε ένα δίκαιο και συμπεριληπτικό σχολείο. Όπως και η προσπάθεια επανεξέτασης των αφηγήσεων της ζωής και της δραστηριότητας των γυναικών μαθηματικών, χωρίς έμφυλες προκαταλήψεις, θα απαλλάξει την Ιστορία των Μαθηματικών από μεροληψίες.
Η εκπαίδευση οφείλει, κατά τη γνώμη μου, να συμβάλλει στην αντιμετώπιση των διακρίσεων και των ανισοτήτων σε βάρος των γυναικών στις επιστήμες, αλλά και όχι μόνο. Ταυτόχρονα, και τα Μέσα Ενημέρωσης μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο, αν όχι στην απάλειψη, τουλάχιστον στην αμφισβήτηση των προκαταλήψεων σε βάρος των γυναικών.
Της Χριστίνας Μανδρώνη
*Η παρουσίαση του βιβλίου θα γίνει τη Δευτέρα, 27 Ιανουαρίου, στις 6.30 μ.μ., στο αμφιθέατρο του Πνευματικού Κέντρου Καλαμάτας, υπό τη διοργάνωση της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Καλαμάτας, του βιβλιοπωλείου «Βιβλιόπολις» και των εκδόσεων «Μεταίχμιο», με την υποστήριξη του Παραρτήματος Μεσσηνίας της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας.
